İspanya’dan Osmanlı’ya: Çikolatanın Tarihi Serüvenine Katkı

Makale Türkçe Tarih×

Künye:

Yazarlar:

Fatma ÜNYAY AÇIKGÖZ

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2019

Yayınlandığı Eser:

Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

16-27

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/749867

Operatör:

Tayfun Demirhan

Güncelleyen:

Tayfun Demirhan

Özet:

Çikolatanın tarihiyle
ilgili Batı’da pek çok eser yazılmıştır. Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde ise bu
konuda akademik anlamda çok az çalışma bulunmaktadır. Bunlara bakıldığında
çikolatanın imparatorluk payitahtına ne zaman ve nasıl girdiği tam olarak bilinmemektedir.
Bilinenlerin özeti şöyledir: Geçmişi M.Ö. 1500’lere uzanan çikolata, Mayalarda
ve Azteklerde zenginlerin, savaşçıların ve kralların içeceği olup para olarak
da kullanılmaktaydı. 1521’de İspanyolların Meksika’yı fethinden sonra İspanyol
gemileri, altının yanı sıra ülkelerine kakao taneleri taşımaya başlamışlardı.
Çikolata İspanyol sarayına XVII. yüzyılın ilk yarısında girip yerleşmesinden
bir müddet sonra bütün Avrupa’ya yayılmış; XVIII. yüzyılda kralların,
zenginlerin ve aristokratların içtiği lüks tüketim maddeleri arasında yer
almıştır. Osmanlılarda ise çikolata, Sanayi Devrimi’nin ardından seri üretime
geçilmesiyle 1842’de İngilizler tarafından bir yiyecek olarak piyasaya
sürüldükten sonra yavaş yavaş kabul görmeye başlamıştır. Batı’ya nazaran
Osmanlı ülkesinde çok geç görülen çikolata tüketimi XIX. yüzyılın ortalarından
itibaren başta saray olmak üzere önce elit kesim arasında yaygınlaşmış; zamanla
modern kafe ve pastanelerin açılmasıyla halk tarafından da kabul
görmüştür. Bu çalışmanın kaynağı olan Osmanlı arşiv belgesi ile İspanyol
anı kitabındaki verilere göre ise belki de ilk çikolata İstanbul sarayına,
Madrid sarayından gönderilen armağanlar yoluyla girmişti. 1783’te
Osmanlı-İspanya barışını güçlendirmek için III. Carlos tarafından I. Abdülhamid’e
gönderilen altın, gümüş gibi eşyaların arasında 4 sandık dolusu çikolata ve 6
paket de kakao bulunmaktaydı. Osmanlı kayıtlarında bu yeni ürün iki farklı
imlada yazılmış ve kahve türü bir baharat olarak tarif edilmişti. Bu bilgiler,
yalnızca çikolatanın tarihine değil aynı zamanda İstanbul’un kültürel tarihine
de katkı sağlayacaktır.

Çikolatanın tarihiyle
ilgili Batı’da pek çok eser yazılmıştır. Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde ise bu
konuda akademik anlamda çok az çalışma bulunmaktadır. Bunlara bakıldığında
çikolatanın imparatorluk payitahtına ne zaman ve nasıl girdiği tam olarak bilinmemektedir.
Bilinenlerin özeti şöyledir: Geçmişi M.Ö. 1500’lere uzanan çikolata, Mayalarda
ve Azteklerde zenginlerin, savaşçıların ve kralların içeceği olup para olarak
da kullanılmaktaydı. 1521’de İspanyolların Meksika’yı fethinden sonra İspanyol
gemileri, altının yanı sıra ülkelerine kakao taneleri taşımaya başlamışlardı.
Çikolata İspanyol sarayına XVII. yüzyılın ilk yarısında girip yerleşmesinden
bir müddet sonra bütün Avrupa’ya yayılmış; XVIII. yüzyılda kralların,
zenginlerin ve aristokratların içtiği lüks tüketim maddeleri arasında yer
almıştır. Osmanlılarda ise çikolata, Sanayi Devrimi’nin ardından seri üretime
geçilmesiyle 1842’de İngilizler tarafından bir yiyecek olarak piyasaya
sürüldükten sonra yavaş yavaş kabul görmeye başlamıştır. Batı’ya nazaran
Osmanlı ülkesinde çok geç görülen çikolata tüketimi XIX. yüzyılın ortalarından
itibaren başta saray olmak üzere önce elit kesim arasında yaygınlaşmış; zamanla
modern kafe ve pastanelerin açılmasıyla halk tarafından da kabul
görmüştür.  Bu çalışmanın kaynağı olan Osmanlı arşiv belgesi ile İspanyol
anı kitabındaki verilere göre ise belki de ilk çikolata İstanbul sarayına,
Madrid sarayından gönderilen armağanlar yoluyla girmişti. 1783’te
Osmanlı-İspanya barışını güçlendirmek için III. Carlos tarafından I. Abdülhamid’e
gönderilen altın, gümüş gibi eşyaların arasında 4 sandık dolusu çikolata ve 6
paket de kakao bulunmaktaydı. Osmanlı kayıtlarında bu yeni ürün iki farklı
imlada yazılmış ve kahve türü bir baharat olarak tarif edilmişti. Bu bilgiler,
yalnızca çikolatanın tarihine değil aynı zamanda İstanbul’un kültürel tarihine
de katkı sağlayacaktır.