Osmanlı Dönüşüm Sürecinde Bir Devlet Teşebbüsü Olarak Çifteler Hâra-yı Hümayunu ve Türk Atçılığına Katkıları

Makale Türkçe Coğrafya× Sosyal Bilimler× İktisat× Eğitim×

Künye:

Yazarlar:

Osman KÖKSAL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2009

Yayınlandığı Eser:

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

333-365

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://dergipark.ulakbim.gov.tr/ogusbd/article/view/5000080937/5000075174

Operatör:

Fırat Salih Yeşilyurt

Güncelleyen:

Yağız Fatih Nazlıer

Özet:

Türk kültürünün uzun devirler boyunca “atlı kültür” olarak
tanımlanmasına neden olacak kadar kültürümüzle bütünleşmiş olan at,
Osmanlı döneminde de imtiyazlı mevkiini uzun süre korumuştur.
Osmanlı dünyasındaki üstünlüğünü büyük oranda “mirî” toprak mülkiyeti
ve “timarlı sipahi”lik gibi iki mühim temele dayayan atın saltanatı, XIX.
Yüzyıl başlarında bu iki kurumun eş zamanlı olarak tasfiyesiyle birlikte
büyük sarsıntı geçirdi. Duruma müdahale eden devlet, hem yeniden
yapılandırılan ordunun at ihtiyacını karşılamak, hem at “ıslah ve
teksîrini” sağlamak amacıyla günün şartlarına ve dışarıdaki örneklerine
uygun üretme çiftliklerini “hara-yı hümayun”lar adıyla devreye koymayı
düşündü.
Çifteler Hâra-yı Hümayunu, bu teşebbüsün ilk uygulaması olarak ortaya
çıktı. Sultan II. Mahmut devrinde kurulup şekillendirilen çiftlik, müteakip
dönemde tedricen büyüyüp gelişti ve çok amaçlı bir işletmeye dönüştü. 1
800 000 dönüm arazi üzerine kurulu işletmede tüm büyük ve küçük baş
hayvancılık ile sınırlı oranda hububat zıraatı üzerine çalışmalar
sürdürülmekle birlikte at üretimi ve ıslahı sürekli birinci planda kaldı.
Yerli ve yabancı muhtelif ırk hayvanlardan saf kan ve melezleme
yöntemiyle yarım kan at üretimi çiftliğin önemli uğraşılarından biriydi.
Sınırlı da olsa hinterlandında bulunduğu Birinci Ordunun, hattâ zaman
zaman doğrudan sarayın at ihtiyacını karşıladı. Ayrıca çiftlik, “ilk” oluşu,
devlet merkezi İstanbul’a yakınlığı ve benzer nedenlerle çoğunlukla bir
“prestij işletmesi” konumundaydı. Gerek yurt içinde, gerekse yurt
dışındaki bir takım fuar ve tanıtım faaliyetlerinde model gösteriliyordu.
Çiftlik, II. Meşrutiyet sonrasında kısa bir “bocalama ve kesinti” dönemi
yaşamakla birlikte Osmanlı devrinin sonuna kadar varlığını korudu.
Anahtar Kelimeler: Çifteler Çiftliği, Hâra-yı Hümayun, Osmanlı
Atçılığı