1830’ların Nüfus Defterlerinden Hareketle Osmanlı’da Askere Alınacakların Tespit

Makale Türkçe Sosyal Bilimler× Tarih×

Künye:

Yazarlar:

Dr. Mustafa Mesut ÖZEKMEKÇİ

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2021

Yayınlandığı Eser:

Belgi Dergisi

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

747-770

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1600054

Operatör:

Şafak Varol

Güncelleyen:

Ramazan Acun

Özet:

Osmanlı Devleti’nin ülke genelindeki ilk genel nüfus sayımının II. Mahmut döneminde, H. 1246-
M. 1830-1831 tarihleri arasında Anadolu ve Rumeli’nin büyük bir kısmında gerçekleştirildiği
bilinmektedir. Konuyla alakalı yapılmış öncü çalışmaların tamamında nüfus sayımların asli amacının
Yeniçeri Ocağının ilgasından sonra yeni kurulmuş olan Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye Ordusu
için insan kaynağının belirlenmesi ile cizye mükelleflerinin tespiti olduğu noktasında görüş
birliği mevcuttur. Söz konusu öncü çalışmalar şüphesiz sayımın asli amacını doğru olarak tespit
etmişlerdir. Buna karşın Osmanlı’nın ilk genel sayımının ne şekilde yapılmasına dair bir talimatname
halen bulunamamıştır. Bu çerçevede literatür sayımın amacına dair bu açıklamasına dayanak olarak
sayıma dair merkez ve taşrada üretilen belgeler ve ayrıca sayım sonuçlarının pratiğe yansımaları
olan nüfus defterlerini merkeze koymakta ve sayıma dair işleyiş ile süreci bunlar üzerinden
açıklamaktadır. Bu bağlamda özellikle askerlik yapabilecek nüfusun tespiti için nüfus defterlerinde
kaydedilenlerin isimlerinin altına mim (م ( harfinin konulduğu ve bunun askerlik yapabilecek kimseleri
gizli bir şekilde belirleyen bir şifre olduğu araştırmacılar tarafından belirtilmektedir. Yukarıdaki
izahların doğruluğuna karşın nüfus defterleri tekil olarak incelendiğinde konuyla alakalı yapılan
açıklamalarda izahı mümkün olmayan bir durum söz konusudur. Bu da nüfus defterlerinde askerlik
yapmaya uygun olanlar için standart bir yaş grubunun olmamasıdır. Çünkü çalışmada değinileceği
üzere Osmanlı coğrafyasının muhtelif bölgelerine ait nüfus defterlerinde farklı yaş gruplarının
askerliğe elverişli olduğunu ifade eden işaretlemeler mevcuttur ve bu konuda standart bir yaş
aralığı olduğunu söylemek mümkün değildir. Çalışmada özellikle bu konunun üstünde durulmuş ve
sayıma dair kaleme alınan eserlerin Mansûre ordunun teşekkülüne dair mevzuat ile nüfus sayımının
bağlantısını göz ardı ettiklerine kanaat getirilmiştir. Bu çerçevede makale 1830-1831’de yapılan
nüfus sayımlarının 1826 tarihli Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye Kanunnamesi ile bağlantıları ve
söz konusu ilişkinin nüfus defterlerine olan yansıması değerlendirilmektedir