An Inquiry into the Ottomans’ Knowledge and Perception of the Gypsies in the late 19th Century

Makale İngilizce Tarih× Osmanlı× 19. yy×

Künye:

Yazarlar:

Ömer Ulusoy

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2013

Yayınlandığı Eser:

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

245-256

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1919/20150.pdf

Operatör:

Kaan Yılmaz

Güncelleyen:

Zeynep Pakize Semiz

Özet:

Bu çalışma 19. yüzyıl sonlarında Osmanlıların Çingeneler üzerine
neler bildiklerini ve onları nasıl algıladıklarını/tanımladıklarını
sorgulamayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda üç farklı metin
incelenecektir. İlk metin, kurgusal olup hem popüler hem de bilimsel
bilgiler içeren çok yönlü yazar Ahmet Mithat Efendi’nin Çingene (1887)
isimli romanıdır. Mérimée’den esinlenen Ahmet Mithat romanında her
ne kadar Çingenelere karşı toplumda var olan önyargıları geçersiz kılmayı
hedeflese de, bunu yaparken Avrupalı yazarların metinlerinde aynı
dönemlerde sıklıkla rastlanan stereotipleri yeniden üretmektedir. İkinci
metin akademik olarak nitelendirilebilecek ve dolayısıyla bilimsel bir
değeri olan Şemseddin Sami’nin Kamûsü'l-a،lâm adlı özel adlar
sözlüğündeki (1891) “Çingâne” maddesidir. 19. yüzyıl Batılılaşma ruhuyla
örtüşür bir biçimde Şemseddin Sami’nin “Çingâne” maddesini kaleme
alırken kısmî olarak yararlandığı Avrupalı ansiklopedistlerin yarattıkları
olumsuz Çingene imgesini kendi önyargılarıyla birleştirerek yeniden
ürettiği görülmektedir. Üçüncü metin, yazarı tarafından da öne sürüldüğü
üzere kişisel bilgi ve deneyimlerden yola çıkılarak üretilen bilginin bir
ürünü olup, 1891’de Çingenelerin yaşam koşullarının iyileştirilmesi
gerekliliğinin belirtilerek yerel yönetime sunulan Siroz mekteb-i i،dâdî-i
mülkiyesi lisân-ı ‘Osmânî ve Fârisî mu،allimi Sa‘di Efendi’nin lâyihasıdır.
Sa‘di Efendi’nin metni tamamıyla kişisel deneyimlere dayandığından,
diğer iki Batı esinli metinde ortaya konulan Çingene algısını Doğulu yerel
olan ile karşılaştırma olanağı sağlayacaktır. Aynı dönemde kaleme alınan
ve yazılış amaçları farklılık gösteren bu üç metnin karşılaştırılması sadece Çingene algısı ve bu topluluğun Osmanlı İmparatorluğu’ndaki yaşam
koşullarına dair ek bilgiler vermekle kalmayacak, aynı zamanda
Osmanlılar tarafından nasıl bilindikleri ve daha da önemlisi nasıl
tanımlandıkları konularına ışık tutacaktır. Her üç metindeki benzerlikler
aslında Osmanlı toplumunda Çingenelere karşı varolan önyargıların ne
kadar derin olduklarının görülmesi sonucuna varılmasına olanak
sağlamaktadır.