Türk Eğitim Düşüncesi ve Deneyiminin Dönüm Noktaları Üzerine Bir Çözümleme

Türk eğitim düşüncesi ve deneyiminin şekillenme evreleri konusunda bir
çözümleme denemesi yapmayı hedefleyen bu çalışma, hem anlayış ve yöntem,
hem kurumsallaşma açısından önemli dönüm noktalarından yola çıkarak bir
yandan dönemlendirme yaparken öte yandan da bu süreçler içerisinde anlayışta
yaşanan dönüşümlerin değerlendirmesi üzerinde duracaktır. Özlü bir şekilde
vermek gerekirse, Karahanlılar’ın 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlayan
girişimlerinden Osmanlılar’ın 18. yüzyıl sonuna kadar devam eden süreci, özellikle Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun’un kurulduğu 1795’e kadar geçen uzun dönemi eğitimde klasik dönem olarak adlandıracaktır. Türk eğitim tarihinde bir dönüm noktasını oluşturan Kara Mühendishânesi’nin kurulması ile birlikte, bir
yandan “vaktin mizacı”, zamanın ruhu açısından zeminini kaybeden, öte yandan
silsilesi /düzeni ve geleneği bozulan medrese eğitiminin yanında veya dışında genel eğitim tasavvurunda Avrupa’daki gelişmelerle de örtüşecek şekilde modern
dönem başlamış ve bu deneyim, içerik, yöntem ve anlayış açısından daha da gelişerek ve kurumsallaşarak Türk eğitiminde yarattığı çatallaşma da dahil olmak
üzere çeşitli sorunlarıyla birlikte Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar devam etmiştir.
19. yüzyılın mektep-medrese ayrışması ve yabancı okullar deneyiminden önemli
dersler çıkartan Cumhuriyet’in ilk işi, modern Türk eğitim anlayışını ve kurumlarını birbiriyle uyumlu bir bütün haline getirmek, zamanın ruhuna uygun bir şekilde geliştirmek ve eğitimi; bölge, ırk, cinsiyet ve din farkı gözetmeksizin yaygınlaştırmak ve daha da işlevsel hale getirmek olmuştur.