Atatürk'ten Düşünceler

Kitap Türkçe Türkiye Cumhuriyeti× Çağdaş× Anadolu×

Künye:

Yazarlar:

Enver Ziya KARAL

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

1981

Yayın Yeri:

Ankara

Yayıncı:

Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları

Cilt:

Basım Kaydı:

Sayfa Sayısı:

ISBN:

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Hüseyin Çetin

Güncelleyen:

Ramazan Acun

Özet:

- Hiç şüphe yok ki, bütün bu yayımlar Atatürk’ü ve yaptıklarını çeşitli cepheleriyle tanıtma hususunda faydalıdır; ancak O’nun fikirlerini metin halinde aksettirmedikleri de bir gerçektir. (s.IX)

- Bütün millet bir vücut gibi bir hale getirilmelidir. Her millette olduğu gibi bizde de müteşebbisler bir işe başlar; teşebbüs en son ferde ve yukarıya doğru sirayet ettirilir. Az zamanda matlup veçhile istikameti hahikiyeye sevkedebilmek için münevverlere daha çok vazifedardır, münevverlerin vazifeleri gayet büyüktür.

Kitap da yer alan özellikle "Halkçılık İlkesi" doğrultusunda, Atatürk tarafından söylenmiş olan ifadeler alınarak aşağıda sunulmuştur.

Hiçbir millet yoktur ki ahlak esasatına istinad etmeden tefeyyüz etsin. Münevverlerimiz vatan ve millet fikirlerini vermekle beraber rakip milletlere karşı muhafazai mevcudiyet için lazım olan hususatı temin ederlerse vazifelerini daha vasi surette ifa etmiş olurlar. (Aralık 1919, Tarih Vesikaları Dergisi), (s.13)

- Biz memleket ve milletimizin mevcudiyetini ve istiklalini kurtarmak için karar verdiğimiz zaman kendi nokta-i nazarlarımıza tabi bulunuyorduk ve kendi kuvvetimize istinad ediyorduk. Hiçbir kimseden ders almadık, hiç kimsenin muğfil mevaidine aldanarak işe girişmedik. Bizim nokta-i nazarlarımız, bizim prensiplerimiz cümlece malumdur ki Bolşevik prensipleri değildir ve Bolşevik prensiplerini milletimize kabul ettirmek için de şimdiye kadar hiç düşünmedik ve teşebbüste bulunmadık. (Aralık 1920, Söylev ve Demeçler I), (s.16)

- “Bizim için, milletimiz için Bolşevik olalım olmayalım meselesi mevzu-i bahis değildir. İlla Bolşevik olmak için bir mesele yoktur. Yine bu hususta kraldan ziyade kral taraftarları olanlar da vardır. Prensiplerimiz vardır ve bunlara sadıkıyız. Biz Bolşeviklerden bahsettiğimiz zaman bir Bolşevik Rusya’sı, Sovyet Cumhuriyeti var ve onların da vesaiti var; menabii var ve bizim düşmanlarımızın da düşmanıdır. Biz kendi maksadımızı bırakıp da onlara köle olalım meselesi mevzu-u bahis değildir. (Ekim 1920), (s.16)

- Komünizme karşı çare vardır. Komünizm prensiplerinin memleketimizde ve milletimiz arasında kabiliyet-i tatbikıyesini idrak edenlerimiz vasıtasıyla bütün memlekete ve bütün millete anlatmaktır. Eğer bu hakayık milletimizin ekseriyesi tarafından tamamıyla ardak buyurulmuş olursa, ya kabiliyetimiz vardır yaparız veyahut kabiliyet-i tatbikıyesi yoktur, anlarız, tevahhuş ederiz, yapamayız, ancak bu hakikate karşı da kabiliyet-i tatbikıyesi olmadığına göre ve hatta tatbik etmeye kıyam edenlere karşı hükümet her türlü vesaiti istimalde kendisini gayet meşru görür. (Ocak 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.16)

- Burada maksut olan ve meclis-i âlinizi teşkil eden zevat yalnız Türk değildir, yalnız Çerkes değildir, yalnız Kürt değildir, yalnız Laz değildir. Fakat hepsinden mürekkep anasar-ı İslamiyedir, samimi bir mecmuadır. Binaenaleyh bu heyet-i aliyenin temsil ettiği, hukukunu, hayatını, şeref ve şanını kurtarmak için azmettiğimiz emsaller, yalnız bir unsur-u islama münhasır değildir. Anasır-ı islamiyeden mürekkep bir kütleye aittir. Bunun böyle olduğunu hepimiz biliriz. (Mayıs 1920, Söylev ve Demeçler I), (s.23)

- Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, millidir; tamamıyla maddidir; hahikatperesttir. Mevhum mefkûreler arkasında, o mefkûrelere vasıl olmak için değil, fakat isal etmek hülyasıyla milleti kayalara çarparak, bataklıklara batırarak en nihayet kurban ederek mahvetmek gibi cinayetten hazer eden bir hükümettir. Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütün programlarının umdesi şu iki esastır; İstiklali tam, bilakadu-şart Hâkimiyeti Milliye. (Ocak 1921, Söylev ve Demeçler II), (s.23)

- Efendiler! Bizim hükümetimiz demokratik bir hükümet değildir, sosyalist bir hükümet değildir ve hakikaten kitaplarda mevcut olan hükümetlerin, mahiyeti İslamiyesi itibariyle, hiçbirine benzemeyen bir hükümettir. Fakat hakimiye-i milliyeyi, irade-i milliyeyi yegâne tecelli ettiren bir hükümettir, bu mahiyette bir hükümettir; ilmi, içtimai noktasından bizim hükümetimizi ifade etmek lazım gelirse (Halk hükümeti) deriz. Teşkilat-ı esasiye kanunumuzun birinciden dördüncüye kadar olan maddeleri hükümetin ne olduğunu, kimin tarafından idare olunduğunu, idare eden heyetin kuvvet ve salahiyetini tasrif etmiştir. Şekil ve sureti tespit olunmuştur. Fakat meslek-i içtimai itibariyle dahi düşündüğümüz zaman biz hayatını, istiklalini kurtarmak için çalışan erbab-ı say’ız, zavallı bir halkız. Mahiyetimizi bilelim. Kurtulmak, yaşamak için çalışan ve çalışmaya mecbur olan bir halkız. Binaenaleyh her birimizin hakkı vardır. Salahiyeti vardır. Fakat çalışmak sayesinde bir hakkı iktisap ederiz. Yoksa arka üstü yatmak ve hayatını sayden muarra geçirmek isteyen insanların bizim heyet-i içtimaiyemiz içerisinde yeri yoktur. O halde ifade ediniz efendiler: Halkçılık, nizam içtimaisini say’ın hukukuna istinad ettirmek isteyen bir meslek-i içtimadır. Efendiler: Biz bu hakkımızı mahfuz bulundurmak, istiklalimizi emin bulundurabilmek için heyet-i umumiyenizde heyet-i milliyemizce bizi mahvetmek isteyen emperyalizme karşı ve bizi yutmak isteyen kapitalizme karşı heyet-i milliyece mücadeleyi, caiz gören bir mesleği takip eden insanlarız.

Binaenaleyh bu ve bu gibi teşkilatla ve izahatla hükümetimizin istinat ettiği, esasın ilm-i içtimaiye müstenit bir esas olduğunu bariz bir surette görürüz: Fakat ne yapalım ki demokrasiye benzemiyormuş, Sosyalizm’e benziyormuş, hiçbir şeye benzemiyormuş; Efendiler biz benzememekle ve benzetmemekle iftihar etmeliyiz: Çünkü, biz bize benziyoruz. (Aralık 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.25)

- Şurasını unutmamalı ki, bu tarz-ı idare, bir Bolşevik sistemi değildir. Çünkü biz ne Bolşevik ne de Komünist; ne biri ne de diğeri olamayız. Çünkü biz milliyetperver ve dinimize hürmetkârız. Hulasa, bizim şekl-i hükümetimiz tam bir demokrat hükümettir. Ve lisanımızda bu hükümet “halk hükümeti” diye yadedilir. (Aralık 1922, Söylev ve Demeçler II), (s.26)

- Arkadaşlar, bir hükümet iyi midir, fena mıdır? Hangi hükümetin iyi veya fena olduğunu anlamak için, hükümetten gaye nedir, bunu düşünmek lazımdır. Hükümetin iki hedefi vardır. Biri milletin mahfuziyeti, ikincisi milletin refahını temin etmek. Bu iki şeyi temin eden hükümet iyi, edemeyen fenadır. (Mart 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.26)

- (Konya tüccarlarından Kaşıkçızade Tahir’in hükümetin ticaretimizi geliştirmek için ne fikirlere sahip olduğunu sorması üzerine) Mustafa Kemal Paşa tekrar ayağa kalkarak devam etti:

Arkadaşlar; Kaşıkçızade Tahir Efendi biraderimizin sualini muhtac-ı tavzih ve tenvir buluyorum. Kendileri soruyor ki, hükümetin ticaret hakkında ne gibi düşünceleri vardır. Evvel emirde şunu söyleyeyim ki, bendeniz içinizde hükümet namına değil, meclis namına değil, ordu namına değil, sadece bir mebus gibi belki de yalnız bir arkadaşınız gibi bulunuyorum. Onun için sualinize hükümet namına cevap vermeye selahiyetim yoktur. Malum-u âliniz hükümetimiz Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’dir. Hükümet meclisin kendisidir. Meclis ise bana şu ve o karar neticesinde bir salahiyet vermiş değildir. Eğer hükümet kelimesinden maksadınız meclis değil de, meclisin şuabatı devlette kendi namına icray-ı hükümete tevkil ettiği Hayat-i Vekile maksud ise, onların namına da söz söylemeye selahiyattar değilim. Çünkü yine malum-u âlinizdir ki, Heyet-i Vekile azası Teşkilat-ı Esasiye ahkamına göre ferden ve gerekse heyet-i mecmualarıyla meclise karşı mes’uldür. Binaenaleyh kendi mes’uliyetleri tahtında ifay-ı vazifeye mecbur zevat namına söz söylemekten kendimi menetmeyi muvafık buluyorum. Eğer sualinizi “Sen ne diyorsun? Senin ticaretimiz hakkındaki fikrin nedir?” diye soraydınız o zaman cevap vermekte beis görmezdim ve kabul ediyorum ki asıl maksadınız da budur. Ben de bu suretle fikrimi arz ediyorum. (Mart 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.27)
- İnsanlar bizarrur beraber yaşamak ihtiyacında vücutpezir olmuş mahlûkattır. Binaenaleyh beraber yaşamakta olan insanlar bir cemiyet teşkil eder ki bu cemiyet kendisini teşkil eden efradın kuvvetlerinin içtimaından hâsıl olur. Ve işte irade, hâkimiyet denilen kuvvet bu kuvvetten ibarettir; işte bu kuvvet cemiyetin kuvvetidir. Ve bu kuvvet cemiyeti teşkil eden her ferdin ayrı ayrı kuvvetine faiktır. Belki bu ifademden bu kuvvetlerden maddi bir şey olacağı zannedilir. Kuvvetleri cemederek bir muhassala bulmuş oldum. Evet, isterseniz maddi telakki edin, fakat bu maddiyetin içinde manevi bir kuvvet vardır. Efendiler, bunu da izah edebilmek için müsaadenizle şu tarzda bir beyanatta bulunacağım. Bir cemiyetin içinde beraber yaşamak mahkûmiyet-i beşeriyesinden, fitriyesinden dolayı müşterek bir hiss-i içtiması vardır. Manevi olan bu hiss-i içtimai bir kuvvet ve nüfuz-u içtimai teşkil eder. (Mart 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.30)

- Hakikat-ı halde hâkimiyet yalnız bir şekilde tecelli eder. O da bu hâkimiyetin sahibi olan insanların doğrudan doğruya bir araya gelerek teşrii, icrai ve adli vezaifi bizzat ifa etmekleriyle mümkündür. Ve söylediğimiz şey, efendiler, tarihte fiilen mevcut olmuş şeylerdendir. Tabii, tetebbuat sahibi olan rüfekamız pek ala bilirler ki Roma’da, Isparta’da, Atina’da, Kartaca’da mevcut olmuş olan mecalis-i umumiye hakikat-ı halde bizim yaptığımız şeyleri yapıyorlardı. Ve Roma’da dört milyon halk vardı efendiler; bu dört milyon halk şayan-ı hayret bir surette toplanırlar ve beş on kişilik bir kabineden daha seri ve bilhassa daha makul ve muhik bir surette; icrai ve adli ve teşri vazifelerini ifa eylerlerdi. Fakat insaniyete ve medeniyete ve şerre mutabık ve muvafık olan bu usulü bir takım müstebitler çıkmışlar ve yıkmaya teşebbüs etmişler ve bin türlü entrikalar kullanarak cemiyet-i beşeriyedeki bazı insanları iğfal etmişler ve nihayet tarihi Kurun-u Kadimede mevcut olan bu güzel, tarihi Kurun-u Vustada bir takım müstebit krallıklara ve imparatorluklara inkılâp etmiştir. Binaenaleyh, hükümet-i avam denilen, bu izah ettiğim nokta, bugün için ancak ve yalnız bizim şeklimizde kabil-i tecelli ve tatbiktir. Bundan başkası doğru değildir. (Mart 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.30-31)

- Şurasını açıkça söylemek lazımdır ki, bu milletin üç buçuk seneye sığdırdığı dava çok azametlidir. Bunu hazım için kuvvetli dimağlar lazımdır. Fransızlar ihtilal-i kebiri geri katetmek için tam bir asır çalışmışlardır. (Ocak 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.34)

- Validemin ruhunu ve bütün ecdat ruhuna müteahhit olduğum vicdan yeminimi tekrar eydim. Validemin medfeni önünde ve Allah’ın huzurunda aht ve peyman ediyorum, bu kadar kan dökerek milletin istihsal ve tespit ettiği hâkimiyetin muhafaza ve müdafaası için icap ederse validemin yanına gitmekte tereddüt etmeyeceğim. Hakimiye-i milliye uğrunda canımı vermek, benim için vicdan ve namus borcu olsun. (Ocak 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.38)

- Milletin, idamei mevcudiyet için efradı arasında düşündüğü rabıta-i müştereke, asırlardan beri gelen şekil ve mahiyeti için efradı arasında düşündüğü etmiş yani millet, dini ve mezhebi irtibat yerine, Türk milliyeti rabıtasıyla efradını toplamıştır.

Millet, beynelmilel umumi mücadele sahasında sebeb-i hayat ve sebeb-i kuvvet olarak ilim ve vasıtanın ancak muasır medeniyette bulunabileceğini bir hakikat-i sabite olarak umde ittihaz eylemiştir.

Velhasıl efendiler, millet saydığım tahavvülat inkılabatın tabii, zaruri icabı olarak idarei umumiyesinin ve bütün kanunlarının ancak dünyevi ihtiyaçtan tebeddül ve tekamül etmesi esas olan dünyevi bir zihniyat-i idareyi mabihül-hayat addeylemiştir. (Kasım 1925, Söylev ve Demeçler II), (s.41)

- ….. Bu sebeple okuyup yazmak bilmeyen tek vatandaş bırakmamak; memleketin büyük kalkınma savaşının ve yeni çatısının istediği teknik elemanları yetiştirmek; memleket davarlının ideolojisini anlayacak, anlatacak, nesilden nesile yaşatacak fert ve kurumları yaratmak, işte bu önemli umdeleri en kısa zamanda temin etmek, Kültür Vekâletinin üzerine aldığı büyük ve ağır mecburiyetlerdir.

İşaret ettiğim umdeleri Türk gençliğinin dimağında ve Türk milletinin şuurunda daima canlı bir halde tutmak, üniversitelerimiz ve yüksek okullarımıza düşen başlıca vazifedir. (Kasım 1937, Söylev ve Demeçler I), (s.51)

- İslam hayat-ı içtimaiyesinde hiç kimsenin bir sınıf-ı mahsus halinde muhafaza-i mevcudiyete hakkı yoktur. Kendilerinde böyle bir hak görenler ahkâm-ı diniyeye muvafık harekette bulunmuş olmazlar. Bizde ruhbanlık yoktur, hepimiz müsaviyiz ve dinimizin ahkâmını mütesaviyen öğrenmeye mecburuz. Her fert, diyanetini, imanını öğrenmek için bir yere muhtaçtır. Orası da mekteptir. (Ocak 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.69)

- Bizim halkımızın menfaatleri yekdiğerinden ayrılır sınıf halinde değil; bilakis mevcudiyetleri ve muhassalai mesaisi yekdiğerine lazım olan sınıflardan ibarettir. Bu dakikada Samilerim çiftçilerdir, sanatkârlardır, tüccarlardır ve amelelerdir. Bunların hangisi yekdiğerinin muarızı olabilir. Çiftçinin sanatkâra, sanatkârın çiftçiye ve çiftçinin tüccara ve bunların hepsine, yekdiğerinin ve ameliye muhtaç olduğunu kim inkâr edebilir.

Bugün mevcut fabrikalarımızda ve daha çok olmasını temenni ettiğimiz fabrikalarımızda kendi amelemiz çalıştırılmalıdır. Müreffeh ve memnun olarak çalışmalıdırlar ve bütün bu saydığımız sınıflar aynı zamanda zengin olmalıdır. Ve hayatın lezzeti hakikisini tadabilmelidir ki, çalışmak için kudret ve kuvvet bulabilsin. Binaenaleyh programdan bahis olunduğu zaman adeta denebilir ki, bütün halk için bir “Sa’y Misakı Milli”sidir. Ve böyle bir sa’y misaki millisi mahiyetinde olan program etrafında toplanmaktan hasıl olacak olan şekli siyasi ise, alelade bir fırka mahiyetinde tasavvur edilmemek lazım gelir. (Şubat 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.100)

- …… Milli iktisat yolunda emin olarak ve emniyet vererek kati ve radikal adımlar atarken esas programımızın ilham ettiği umumi tedbirler tercih etmek en doğru yoldur. İçtimai heyetimizin bütün iş bölümleri sahiplerini faydalı alaka ile bu yolda el ele vermiş, omuz omuza dayanmış bir hedefe yürüyen samimi yolcular yapmak, devletin iktisat işinde yorgunluğunu azaltmak ve muvaffakiyet zamanını kısaltmak tek çaredir. (Eylül 1923, C. B.), (s.101)

- Devletçiliğin bizce manası şudur:

Fertlerin, hususi teşebbüslerini ve şahsi faaliyetlerini esas tutmak; fakat büyük bir milletin ve geniş bir memleketin bütün ihtiyaçlarını ve çok şeylerin yapılmadığını göz önünde tutarak memleket iktisadiyatını devletin eline almak.

Türkiye Cumhuriyeti devleti, Türkiye vatanında asırlardan beri ferdi ve hususi teşebbüslerle yapılmış olan şeyleri bir an evvel yapmak istediği ve görüldüğü gibi kısa bir zamanda yapmaya muvaffak oldu. Bizim takip ettiğimiz bu yol görüldüğü gibi liberalizm’den başka bir sistemdir. (Ocak 1936, C. B. II 501), (s.102)

- Bizim memleketimiz vasidir; çok vasi sermayeye ihtiyacımız vardır. Binaenaleyh kanunlarımıza riayetkâr olmak şartıyla ecnebi sermayelerine lazım gelen teminatı vermeye her zaman hazırız ve şayanı arzudur ki, ecnebi sermayesi bizim için faydalı neticeler versin; fakat eskisi gibi değil. Filhakika mazide ve bilhassa Tanzimat devrinden sonra, ecnebi sermayesi memlekette müstesna bir mevkie malik oldu. Ve ilmi manasıyla denilebilir ki, devlet ve hükümet ecnebi sermayesinin jandarmalığından başka bir şey yapmamıştır. Artık her medeni devlet gibi, yeni Türkiye dahi buna muvafakat edemez. Burası esir ülkesi yapılamaz. (Şubat 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.106)

- Ben çok içtimaiyat ile meşgul olmadım. Fakat komünizm bittabi hudut tanımaz. Hâlbuki biz hudud-u milli kabul ediyoruz. Sonra istiklal-i tamdan bahsediyoruz. İhtimal Komünizm bilakaydu şart serbestiyi iltizam eder. Biz de bunu kabul etmiyoruz. Binaenaleyh, hükümetin siyaseti gayet bariz ve vazıh bir siyasettir. Ve bu siyaset de ekseriyetimize veya hayat-i umumiyemize değil, milletin heyet-i umumiyesine istinat etmekte olduğuna kanaati tammesi vardır. (Ocak 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.125)

- Eskiden beri cemiyetimizde birinden diğerine geçilmez sınıf asaleti ve zihniyeti asla mevzuubahis olmamıştır. Derebeyliğin hakim olduğu çok eski devirlerde dahi asilzadelik irsi değildi. İç tarihimize bir göz gezdirdiğimiz zaman bu memlekette saygı ve hürmet gören şahısların ekserisi fakir ailelerden doğmuş, insanlığı, memlekete olan hizmeti, cesareti, sevgisi, kahramanlığı ile tanınmış fazilet ve erbabı kimselerdir. 1937 (Kasım 1947, Vakit Gazetesi), (s.141)

- Fırkadan maksat, millet evladından bir kısmına ahali sınıflardan bazılarına diğer evlat ve sınıfların zararına menfaat temin etmek değildir. Belki bunlardan ayrı ve hariç olmayıp halk namı altında bulunan umum milleti müşterek ve müttehit bir surette müşterek ve umumi, hakiki refaha isal için faaliyete girmektir. (Ocak 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.150)

Yazan: Ali KARAHAN

- Bütün millet bir vücut gibi bir hale getirilmelidir. Her millette olduğu gibi bizde de müteşebbisler bir işe başlar; teşebbüs en son ferde ve yukarıya doğru sirayet ettirilir. Az zamanda matlup veçhile istikameti hahikiyeye sevkedebilmek için münevverlere daha çok vazifedardır, münevverlerin vazifeleri gayet büyüktür.

Kitap da yer alan özellikle "Halkçılık İlkesi" doğrultusunda, Atatürk tarafından söylenmiş olan ifadeler alınarak aşağıda sunulmuştur.

Hiçbir millet yoktur ki ahlak esasatına istinad etmeden tefeyyüz etsin. Münevverlerimiz vatan ve millet fikirlerini vermekle beraber rakip milletlere karşı muhafazai mevcudiyet için lazım olan hususatı temin ederlerse vazifelerini daha vasi surette ifa etmiş olurlar. (Aralık 1919, Tarih Vesikaları Dergisi), (s.13)

- Biz memleket ve milletimizin mevcudiyetini ve istiklalini kurtarmak için karar verdiğimiz zaman kendi nokta-i nazarlarımıza tabi bulunuyorduk ve kendi kuvvetimize istinad ediyorduk. Hiçbir kimseden ders almadık, hiç kimsenin muğfil mevaidine aldanarak işe girişmedik. Bizim nokta-i nazarlarımız, bizim prensiplerimiz cümlece malumdur ki Bolşevik prensipleri değildir ve Bolşevik prensiplerini milletimize kabul ettirmek için de şimdiye kadar hiç düşünmedik ve teşebbüste bulunmadık. (Aralık 1920, Söylev ve Demeçler I), (s.16)

- “Bizim için, milletimiz için Bolşevik olalım olmayalım meselesi mevzu-i bahis değildir. İlla Bolşevik olmak için bir mesele yoktur. Yine bu hususta kraldan ziyade kral taraftarları olanlar da vardır. Prensiplerimiz vardır ve bunlara sadıkıyız. Biz Bolşeviklerden bahsettiğimiz zaman bir Bolşevik Rusya’sı, Sovyet Cumhuriyeti var ve onların da vesaiti var; menabii var ve bizim düşmanlarımızın da düşmanıdır. Biz kendi maksadımızı bırakıp da onlara köle olalım meselesi mevzu-u bahis değildir. (Ekim 1920), (s.16)

- Komünizme karşı çare vardır. Komünizm prensiplerinin memleketimizde ve milletimiz arasında kabiliyet-i tatbikıyesini idrak edenlerimiz vasıtasıyla bütün memlekete ve bütün millete anlatmaktır. Eğer bu hakayık milletimizin ekseriyesi tarafından tamamıyla ardak buyurulmuş olursa, ya kabiliyetimiz vardır yaparız veyahut kabiliyet-i tatbikıyesi yoktur, anlarız, tevahhuş ederiz, yapamayız, ancak bu hakikate karşı da kabiliyet-i tatbikıyesi olmadığına göre ve hatta tatbik etmeye kıyam edenlere karşı hükümet her türlü vesaiti istimalde kendisini gayet meşru görür. (Ocak 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.16)

- Burada maksut olan ve meclis-i âlinizi teşkil eden zevat yalnız Türk değildir, yalnız Çerkes değildir, yalnız Kürt değildir, yalnız Laz değildir. Fakat hepsinden mürekkep anasar-ı İslamiyedir, samimi bir mecmuadır. Binaenaleyh bu heyet-i aliyenin temsil ettiği, hukukunu, hayatını, şeref ve şanını kurtarmak için azmettiğimiz emsaller, yalnız bir unsur-u islama münhasır değildir. Anasır-ı islamiyeden mürekkep bir kütleye aittir. Bunun böyle olduğunu hepimiz biliriz. (Mayıs 1920, Söylev ve Demeçler I), (s.23)

- Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, millidir; tamamıyla maddidir; hahikatperesttir. Mevhum mefkûreler arkasında, o mefkûrelere vasıl olmak için değil, fakat isal etmek hülyasıyla milleti kayalara çarparak, bataklıklara batırarak en nihayet kurban ederek mahvetmek gibi cinayetten hazer eden bir hükümettir. Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütün programlarının umdesi şu iki esastır; İstiklali tam, bilakadu-şart Hâkimiyeti Milliye. (Ocak 1921, Söylev ve Demeçler II), (s.23)

- Efendiler! Bizim hükümetimiz demokratik bir hükümet değildir, sosyalist bir hükümet değildir ve hakikaten kitaplarda mevcut olan hükümetlerin, mahiyeti İslamiyesi itibariyle, hiçbirine benzemeyen bir hükümettir. Fakat hakimiye-i milliyeyi, irade-i milliyeyi yegâne tecelli ettiren bir hükümettir, bu mahiyette bir hükümettir; ilmi, içtimai noktasından bizim hükümetimizi ifade etmek lazım gelirse (Halk hükümeti) deriz. Teşkilat-ı esasiye kanunumuzun birinciden dördüncüye kadar olan maddeleri hükümetin ne olduğunu, kimin tarafından idare olunduğunu, idare eden heyetin kuvvet ve salahiyetini tasrif etmiştir. Şekil ve sureti tespit olunmuştur. Fakat meslek-i içtimai itibariyle dahi düşündüğümüz zaman biz hayatını, istiklalini kurtarmak için çalışan erbab-ı say’ız, zavallı bir halkız. Mahiyetimizi bilelim. Kurtulmak, yaşamak için çalışan ve çalışmaya mecbur olan bir halkız. Binaenaleyh her birimizin hakkı vardır. Salahiyeti vardır. Fakat çalışmak sayesinde bir hakkı iktisap ederiz. Yoksa arka üstü yatmak ve hayatını sayden muarra geçirmek isteyen insanların bizim heyet-i içtimaiyemiz içerisinde yeri yoktur. O halde ifade ediniz efendiler: Halkçılık, nizam içtimaisini say’ın hukukuna istinad ettirmek isteyen bir meslek-i içtimadır. Efendiler: Biz bu hakkımızı mahfuz bulundurmak, istiklalimizi emin bulundurabilmek için heyet-i umumiyenizde heyet-i milliyemizce bizi mahvetmek isteyen emperyalizme karşı ve bizi yutmak isteyen kapitalizme karşı heyet-i milliyece mücadeleyi, caiz gören bir mesleği takip eden insanlarız.

Binaenaleyh bu ve bu gibi teşkilatla ve izahatla hükümetimizin istinat ettiği, esasın ilm-i içtimaiye müstenit bir esas olduğunu bariz bir surette görürüz: Fakat ne yapalım ki demokrasiye benzemiyormuş, Sosyalizm’e benziyormuş, hiçbir şeye benzemiyormuş; Efendiler biz benzememekle ve benzetmemekle iftihar etmeliyiz: Çünkü, biz bize benziyoruz. (Aralık 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.25)

- Şurasını unutmamalı ki, bu tarz-ı idare, bir Bolşevik sistemi değildir. Çünkü biz ne Bolşevik ne de Komünist; ne biri ne de diğeri olamayız. Çünkü biz milliyetperver ve dinimize hürmetkârız. Hulasa, bizim şekl-i hükümetimiz tam bir demokrat hükümettir. Ve lisanımızda bu hükümet “halk hükümeti” diye yadedilir. (Aralık 1922, Söylev ve Demeçler II), (s.26)

- Arkadaşlar, bir hükümet iyi midir, fena mıdır? Hangi hükümetin iyi veya fena olduğunu anlamak için, hükümetten gaye nedir, bunu düşünmek lazımdır. Hükümetin iki hedefi vardır. Biri milletin mahfuziyeti, ikincisi milletin refahını temin etmek. Bu iki şeyi temin eden hükümet iyi, edemeyen fenadır. (Mart 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.26)

- (Konya tüccarlarından Kaşıkçızade Tahir’in hükümetin ticaretimizi geliştirmek için ne fikirlere sahip olduğunu sorması üzerine) Mustafa Kemal Paşa tekrar ayağa kalkarak devam etti:

Arkadaşlar; Kaşıkçızade Tahir Efendi biraderimizin sualini muhtac-ı tavzih ve tenvir buluyorum. Kendileri soruyor ki, hükümetin ticaret hakkında ne gibi düşünceleri vardır. Evvel emirde şunu söyleyeyim ki, bendeniz içinizde hükümet namına değil, meclis namına değil, ordu namına değil, sadece bir mebus gibi belki de yalnız bir arkadaşınız gibi bulunuyorum. Onun için sualinize hükümet namına cevap vermeye selahiyetim yoktur. Malum-u âliniz hükümetimiz Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’dir. Hükümet meclisin kendisidir. Meclis ise bana şu ve o karar neticesinde bir salahiyet vermiş değildir. Eğer hükümet kelimesinden maksadınız meclis değil de, meclisin şuabatı devlette kendi namına icray-ı hükümete tevkil ettiği Hayat-i Vekile maksud ise, onların namına da söz söylemeye selahiyattar değilim. Çünkü yine malum-u âlinizdir ki, Heyet-i Vekile azası Teşkilat-ı Esasiye ahkamına göre ferden ve gerekse heyet-i mecmualarıyla meclise karşı mes’uldür. Binaenaleyh kendi mes’uliyetleri tahtında ifay-ı vazifeye mecbur zevat namına söz söylemekten kendimi menetmeyi muvafık buluyorum. Eğer sualinizi “Sen ne diyorsun? Senin ticaretimiz hakkındaki fikrin nedir?” diye soraydınız o zaman cevap vermekte beis görmezdim ve kabul ediyorum ki asıl maksadınız da budur. Ben de bu suretle fikrimi arz ediyorum. (Mart 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.27)
- İnsanlar bizarrur beraber yaşamak ihtiyacında vücutpezir olmuş mahlûkattır. Binaenaleyh beraber yaşamakta olan insanlar bir cemiyet teşkil eder ki bu cemiyet kendisini teşkil eden efradın kuvvetlerinin içtimaından hâsıl olur. Ve işte irade, hâkimiyet denilen kuvvet bu kuvvetten ibarettir; işte bu kuvvet cemiyetin kuvvetidir. Ve bu kuvvet cemiyeti teşkil eden her ferdin ayrı ayrı kuvvetine faiktır. Belki bu ifademden bu kuvvetlerden maddi bir şey olacağı zannedilir. Kuvvetleri cemederek bir muhassala bulmuş oldum. Evet, isterseniz maddi telakki edin, fakat bu maddiyetin içinde manevi bir kuvvet vardır. Efendiler, bunu da izah edebilmek için müsaadenizle şu tarzda bir beyanatta bulunacağım. Bir cemiyetin içinde beraber yaşamak mahkûmiyet-i beşeriyesinden, fitriyesinden dolayı müşterek bir hiss-i içtiması vardır. Manevi olan bu hiss-i içtimai bir kuvvet ve nüfuz-u içtimai teşkil eder. (Mart 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.30)

- Hakikat-ı halde hâkimiyet yalnız bir şekilde tecelli eder. O da bu hâkimiyetin sahibi olan insanların doğrudan doğruya bir araya gelerek teşrii, icrai ve adli vezaifi bizzat ifa etmekleriyle mümkündür. Ve söylediğimiz şey, efendiler, tarihte fiilen mevcut olmuş şeylerdendir. Tabii, tetebbuat sahibi olan rüfekamız pek ala bilirler ki Roma’da, Isparta’da, Atina’da, Kartaca’da mevcut olmuş olan mecalis-i umumiye hakikat-ı halde bizim yaptığımız şeyleri yapıyorlardı. Ve Roma’da dört milyon halk vardı efendiler; bu dört milyon halk şayan-ı hayret bir surette toplanırlar ve beş on kişilik bir kabineden daha seri ve bilhassa daha makul ve muhik bir surette; icrai ve adli ve teşri vazifelerini ifa eylerlerdi. Fakat insaniyete ve medeniyete ve şerre mutabık ve muvafık olan bu usulü bir takım müstebitler çıkmışlar ve yıkmaya teşebbüs etmişler ve bin türlü entrikalar kullanarak cemiyet-i beşeriyedeki bazı insanları iğfal etmişler ve nihayet tarihi Kurun-u Kadimede mevcut olan bu güzel, tarihi Kurun-u Vustada bir takım müstebit krallıklara ve imparatorluklara inkılâp etmiştir. Binaenaleyh, hükümet-i avam denilen, bu izah ettiğim nokta, bugün için ancak ve yalnız bizim şeklimizde kabil-i tecelli ve tatbiktir. Bundan başkası doğru değildir. (Mart 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.30-31)

- Şurasını açıkça söylemek lazımdır ki, bu milletin üç buçuk seneye sığdırdığı dava çok azametlidir. Bunu hazım için kuvvetli dimağlar lazımdır. Fransızlar ihtilal-i kebiri geri katetmek için tam bir asır çalışmışlardır. (Ocak 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.34)

- Validemin ruhunu ve bütün ecdat ruhuna müteahhit olduğum vicdan yeminimi tekrar eydim. Validemin medfeni önünde ve Allah’ın huzurunda aht ve peyman ediyorum, bu kadar kan dökerek milletin istihsal ve tespit ettiği hâkimiyetin muhafaza ve müdafaası için icap ederse validemin yanına gitmekte tereddüt etmeyeceğim. Hakimiye-i milliye uğrunda canımı vermek, benim için vicdan ve namus borcu olsun. (Ocak 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.38)

- Milletin, idamei mevcudiyet için efradı arasında düşündüğü rabıta-i müştereke, asırlardan beri gelen şekil ve mahiyeti için efradı arasında düşündüğü etmiş yani millet, dini ve mezhebi irtibat yerine, Türk milliyeti rabıtasıyla efradını toplamıştır.

Millet, beynelmilel umumi mücadele sahasında sebeb-i hayat ve sebeb-i kuvvet olarak ilim ve vasıtanın ancak muasır medeniyette bulunabileceğini bir hakikat-i sabite olarak umde ittihaz eylemiştir.

Velhasıl efendiler, millet saydığım tahavvülat inkılabatın tabii, zaruri icabı olarak idarei umumiyesinin ve bütün kanunlarının ancak dünyevi ihtiyaçtan tebeddül ve tekamül etmesi esas olan dünyevi bir zihniyat-i idareyi mabihül-hayat addeylemiştir. (Kasım 1925, Söylev ve Demeçler II), (s.41)

- ….. Bu sebeple okuyup yazmak bilmeyen tek vatandaş bırakmamak; memleketin büyük kalkınma savaşının ve yeni çatısının istediği teknik elemanları yetiştirmek; memleket davarlının ideolojisini anlayacak, anlatacak, nesilden nesile yaşatacak fert ve kurumları yaratmak, işte bu önemli umdeleri en kısa zamanda temin etmek, Kültür Vekâletinin üzerine aldığı büyük ve ağır mecburiyetlerdir.

İşaret ettiğim umdeleri Türk gençliğinin dimağında ve Türk milletinin şuurunda daima canlı bir halde tutmak, üniversitelerimiz ve yüksek okullarımıza düşen başlıca vazifedir. (Kasım 1937, Söylev ve Demeçler I), (s.51)

- İslam hayat-ı içtimaiyesinde hiç kimsenin bir sınıf-ı mahsus halinde muhafaza-i mevcudiyete hakkı yoktur. Kendilerinde böyle bir hak görenler ahkâm-ı diniyeye muvafık harekette bulunmuş olmazlar. Bizde ruhbanlık yoktur, hepimiz müsaviyiz ve dinimizin ahkâmını mütesaviyen öğrenmeye mecburuz. Her fert, diyanetini, imanını öğrenmek için bir yere muhtaçtır. Orası da mekteptir. (Ocak 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.69)

- Bizim halkımızın menfaatleri yekdiğerinden ayrılır sınıf halinde değil; bilakis mevcudiyetleri ve muhassalai mesaisi yekdiğerine lazım olan sınıflardan ibarettir. Bu dakikada Samilerim çiftçilerdir, sanatkârlardır, tüccarlardır ve amelelerdir. Bunların hangisi yekdiğerinin muarızı olabilir. Çiftçinin sanatkâra, sanatkârın çiftçiye ve çiftçinin tüccara ve bunların hepsine, yekdiğerinin ve ameliye muhtaç olduğunu kim inkâr edebilir.

Bugün mevcut fabrikalarımızda ve daha çok olmasını temenni ettiğimiz fabrikalarımızda kendi amelemiz çalıştırılmalıdır. Müreffeh ve memnun olarak çalışmalıdırlar ve bütün bu saydığımız sınıflar aynı zamanda zengin olmalıdır. Ve hayatın lezzeti hakikisini tadabilmelidir ki, çalışmak için kudret ve kuvvet bulabilsin. Binaenaleyh programdan bahis olunduğu zaman adeta denebilir ki, bütün halk için bir “Sa’y Misakı Milli”sidir. Ve böyle bir sa’y misaki millisi mahiyetinde olan program etrafında toplanmaktan hasıl olacak olan şekli siyasi ise, alelade bir fırka mahiyetinde tasavvur edilmemek lazım gelir. (Şubat 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.100)

- …… Milli iktisat yolunda emin olarak ve emniyet vererek kati ve radikal adımlar atarken esas programımızın ilham ettiği umumi tedbirler tercih etmek en doğru yoldur. İçtimai heyetimizin bütün iş bölümleri sahiplerini faydalı alaka ile bu yolda el ele vermiş, omuz omuza dayanmış bir hedefe yürüyen samimi yolcular yapmak, devletin iktisat işinde yorgunluğunu azaltmak ve muvaffakiyet zamanını kısaltmak tek çaredir. (Eylül 1923, C. B.), (s.101)

- Devletçiliğin bizce manası şudur:

Fertlerin, hususi teşebbüslerini ve şahsi faaliyetlerini esas tutmak; fakat büyük bir milletin ve geniş bir memleketin bütün ihtiyaçlarını ve çok şeylerin yapılmadığını göz önünde tutarak memleket iktisadiyatını devletin eline almak.

Türkiye Cumhuriyeti devleti, Türkiye vatanında asırlardan beri ferdi ve hususi teşebbüslerle yapılmış olan şeyleri bir an evvel yapmak istediği ve görüldüğü gibi kısa bir zamanda yapmaya muvaffak oldu. Bizim takip ettiğimiz bu yol görüldüğü gibi liberalizm’den başka bir sistemdir. (Ocak 1936, C. B. II 501), (s.102)

- Bizim memleketimiz vasidir; çok vasi sermayeye ihtiyacımız vardır. Binaenaleyh kanunlarımıza riayetkâr olmak şartıyla ecnebi sermayelerine lazım gelen teminatı vermeye her zaman hazırız ve şayanı arzudur ki, ecnebi sermayesi bizim için faydalı neticeler versin; fakat eskisi gibi değil. Filhakika mazide ve bilhassa Tanzimat devrinden sonra, ecnebi sermayesi memlekette müstesna bir mevkie malik oldu. Ve ilmi manasıyla denilebilir ki, devlet ve hükümet ecnebi sermayesinin jandarmalığından başka bir şey yapmamıştır. Artık her medeni devlet gibi, yeni Türkiye dahi buna muvafakat edemez. Burası esir ülkesi yapılamaz. (Şubat 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.106)

- Ben çok içtimaiyat ile meşgul olmadım. Fakat komünizm bittabi hudut tanımaz. Hâlbuki biz hudud-u milli kabul ediyoruz. Sonra istiklal-i tamdan bahsediyoruz. İhtimal Komünizm bilakaydu şart serbestiyi iltizam eder. Biz de bunu kabul etmiyoruz. Binaenaleyh, hükümetin siyaseti gayet bariz ve vazıh bir siyasettir. Ve bu siyaset de ekseriyetimize veya hayat-i umumiyemize değil, milletin heyet-i umumiyesine istinat etmekte olduğuna kanaati tammesi vardır. (Ocak 1921, Söylev ve Demeçler I), (s.125)

- Eskiden beri cemiyetimizde birinden diğerine geçilmez sınıf asaleti ve zihniyeti asla mevzuubahis olmamıştır. Derebeyliğin hakim olduğu çok eski devirlerde dahi asilzadelik irsi değildi. İç tarihimize bir göz gezdirdiğimiz zaman bu memlekette saygı ve hürmet gören şahısların ekserisi fakir ailelerden doğmuş, insanlığı, memlekete olan hizmeti, cesareti, sevgisi, kahramanlığı ile tanınmış fazilet ve erbabı kimselerdir. 1937 (Kasım 1947, Vakit Gazetesi), (s.141)

- Fırkadan maksat, millet evladından bir kısmına ahali sınıflardan bazılarına diğer evlat ve sınıfların zararına menfaat temin etmek değildir. Belki bunlardan ayrı ve hariç olmayıp halk namı altında bulunan umum milleti müşterek ve müttehit bir surette müşterek ve umumi, hakiki refaha isal için faaliyete girmektir. (Ocak 1923, Söylev ve Demeçler II), (s.150)

Yazan: Ali KARAHAN