Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet

Kitap Türkçe Orta Doğu× Osmanlı×

Künye:

Yazarlar:

Halil İNALCIK

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2005

Yayın Yeri:

Istanbul

Yayıncı:

Eren Yayınları

Cilt:

Basım Kaydı:

Sayfa Sayısı:

208

ISBN:

9757622435

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Murat Alacam

Güncelleyen:

Zeynep Karakaş

Özet:

Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Halil İnalcık
Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Halil İnalcık, 2000, İstanbul
Osmanlı Devleti’nin kurumsal yapısı.
Halil İnalcık’ın, Osmanlı Devleti’nin kurumsal yapısına odaklanan bu kitabında; Osmanlı devlet anlayışı, kanun rejimi, kanunların uygulanış biçimi ve adalet yöntemleri üzerinde incelemelerini görmekteyiz. Osmanlı Devletinin 700’ üncü yıldönümünde, bu devletin birçok millet ve dini, altı yüz yıl nasıl bir arada tutmuş ve idare etmiş olduğunu açıklamaya çalışmaktadır. Prensip bakımından Osmanlı ülkesi ve halkı, iktidarı Tanrı’dan alan ve yalnız Tanrı önünde sorumlu patrimonyal, mutlak bir hükümdarın hükmü altındadır. Bununla beraber onun bu iktidarı, nasıl siyasi bir pragmatizm dairesinde kanun, adalet ve ahlak prensiplerine göre icra etme zorunda olduğu da gözden kaçırılmamalıdır. Bu esaslar, gerçekte bürokrasiyi, hatta idareye karşı dava hakkı olan reayayı, hükümdar karşısında direnç gösterebilen bir güç durumuna getirmektedir.
Adalet anlayışı, haksızlıkları kaldırma çabasıyla ilan edilen adaletnameler, bu durumu açıkça ortaya koymaktadır. Bürokratlar, asker ve ulema ile birlikte hareket ederek bu prensipleri çiğneyen bir hükümdarın saltanatına son verebilir; Osmanlı tarihinde bunun örnekleri az değildir. Bürokrasi; kanunu, yani devlet idaresinde objektif kuralları temsil eden bir kurum olarak, din ve devletin selameti adına hükümdarın karşısına çıkma gücüne sahiptir. Buna karşı hükümdar da, bürokratı(veziriazamı) hiçbir kurala bağlı olmaksızın azletmek gücüne sahiptir; böylece bu iki güç arasında bir dengeden söz etmek mümkündür. Bu durum, yazıya dökülmemiş bir anayasal denge rejimini anımsatır. Osmanlı devletinin uzun yüzyıllar payidar kalmasını, tarihçiler böyle açıklamaktadırlar. Bu kapsamda, yazar, tarihsel süreç içinde incelediği konuları değişik zamanlarda yazdığı beş makalede ortaya koymuş; bu kitapta da makaleleri bir araya getirerek bir bütün halinde bize sunmuştur. Özette, makaleler kendi başlıkları altında ele alınmıştır.

(1) Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri
İslam kültürü dışında, öz Türk kültürünün yazılı zengin kaynaklarını Uygur devri eserleri oluşturur. Bilinmektedir ki, Karahanlılar, İslam kültür çevresine girmiş olmakla beraber Uygur kültürünü kuvvetle temsil ve devam ettirdiler. W.Barthold’a göre Kutadgu Bilig, “Padişahlara, memurlara vesair halka ahlak öğretmek için“ yazılan, Şark’ta, bu arada İran’da, çok yaygın eserler grubu arasına sokulabilir ve “baştan sonuna kadar İslam ruhuyla” yazılmıştır. R.R. Arat’a göre, Kutadgu Bilig “insana her iki dünyada tam manası ile kutlu olmak için gerekli olan yolu göstermek maksadı ile kaleme alınmış bir eserdir”. Fakat hemen söylemeliyiz ki, Yusuf’un eserindeki görüşler, idare sanatı hakkında 11’inci yüzyılda İran-İslam dünyasında yayılmış ve kökleşmiş kavramlara indirgenebilir ki bunlar da çok daha eski Hint-İran kaynaklarına götürülebilir. Eski Hint-İran nasihatname ve siyasetnamelerinde devlet, hükümdarın kuvvet ve kudretinden, otoritesinden başka bir şey değildir. Siyaset ise, hükümdarın bu otoritesini koruma ve kuvvetlendirme ve bunun araçları olan askeri ve parayı halkın hoşnutsuzluğuna sebep olmadan sağlama yoludur.

Adaleti temsil eden hükümdarın vazifeleri şunlardır :
1. Para ayarını temiz tutmalı,
2. Halkı adil kanunlarla idare etmeli ve kuvvetlinin zayıfı hükmü altına almasına meydan vermemeli,
3. Haydutları ortadan kaldırmalı,
4. Yolları açık ve emin tutmalı,
5. Herkese mertebesine göre muamele etmeli.
Sasaniler’de her ayın ilk haftasında raiyetten herhangi bir kimse divana gelerek doğrudan doğruya hükümdara şikayetini bildirmek hakkına sahipti. Nizamü’l-Mülk, Siyasetname’de bu adetin gerçek gayesini açıklar. Padişahlar haftada iki gün mutlaka doğrudan doğruya halkın şikayetlerini (mezalim) dinlerler ve hakkı yerine getirirler. Böylece, memleketin her yerinde zalimler şikayet korkusuyla kötülük yapmaktan çekinirler.
Devlet kurucu belli başlı Türk hükümdarlarının bir kanunname çıkarmış olması bir rastlantı değildir. Eski Türk geleneklerini kuvvetle yansıtan eski Osmanlı rivayetlerine göre, Osman Gazi bağımsızlığını ilan ettikten sonra kanunlar koymuştur. Osmanlı imparatorluğunun gerçek kurucusu Fatih Sultan Mehmed biri reaya için, diğeri devlet teşkilatı için iki kanunname çıkarmıştır. Nihayet, imparatorluğu bir cihan imparatorluğu durumuna getiren Kanuni Süleyman bir kanunname yazmıştır. Bu kanunnameler, sırf sultanın iradesine dayanan kanunlar mecmuası yani yasadır ve Şeri’atle bir ilgisi yoktur; başka bir deyişle, ancak Türk devlet geleneğinin bir uzantısı sayılmalıdır. Kaşgarlı Mahmud’un Divanu Lugati’t-Türk’ü ile birlikte Kutadgu Bilig, İslam kültür dairesine girmiş olan Türk topluluklarında ve devletlerinde Orta Asya Türk kültürünün nasıl ve ne dereceye kadar devam ettiği meselesini araştırırken başvuracağımız en zengin hazinedir.

(2) Türk- İslam Devletlerinde Devlet kanunu Geleneği
Dokuzuncu yüzyıl sonlarına doğru büyük İslam uleması içtihad kapısının kapanmış olduğunu ilan etmişlerdi. İslamiyet, gerek kamu hayatını gerekse bireyler arasındaki ilişkileri düzenleyen, dini temellere dayanan bir tek kanun tanıyordu, o da Şeri’atti. Bir müslüman hükümdarı, halife olsun sultan olsun, kanun koruyucu sıfatı takınamazdı; o, ancak İslam kanununun, yani Şeri’atın uygulanmasının gözetmeni idi. Gerçekte, tamamıyla özel koşullar altında gelişen Osmanlı devleti, Şeri’atı aşan bir hukuk düzeni geliştirmiştir. Bu yolu açan prensip ise “örf” yani hükümdarın sırf kendi iradesine dayanarak Şeri’atın kapsamına girmeyen alanlarda devlet kanunu koyma yetkisidir.
Öte yandan bir çok İslam yazarları, adet anlamında örf kelimesini kullanmışlardır. Zira, örf-i sultani ile örf’ü adat arasında yakın bir ilişki vardır; Sultan doğrudan doğruya kendi otoritesine dayanarak örfi kanunlar koyabildiği gibi, örf’ü adatı kendi idaresine katarak kanun haline getirebilir. Başka bir deyişle, örfi kanunların çoğunun menşei, örf’ü adattan ibarettir. Sultanın kanun koyan bağımsız iradesi esastır. Türk hükümdarı, kendi iktidarına ortak veya onun üstünde bir otorite tanımayan mutlak karakterini daima saklamıştır. İslam dinine en fazla bağlı sayılan Türk hükümdarları bile, devlet otoritesini her şeyin üstünde tutmuşlardır.
Devlet idaresinde ve askeri sınıf arasında geçerli olan örfi hukuk ile halkın gündelik işlerinde (sözleşmeler, aile hukuku) uygulanan Şeri’at arasındaki ayrılığı en açık bir şekilde gösteren müessese, kadıaskerlik (kadileşkerlik) ve yargıcılık kurumudur. Harezmde, İran’da, Irak’ta kadıların şer’i mahkemeleri yanında yargu(yargı) mahkemeleri yer almıştı. Anadolu Selçuklularında kadıaskerlik kurumu vardı.
Osmanlı örfi hukukunun gelişmesinde Fatih devri kesin bir dönüm noktasıdır. Osmanlı teşkilatının ve hukukunun, onun tarafından Bizans örnek alınarak meydana getirildiği varsayımı hayli abartılıdır. Ama, Köprülü’nün de işaret ettiği gibi, vergiler ve başka alanlarda, bazı örfi kanun ve kurumlarda Bizans örneklerinin devam ettiğini son araştırmalar ortaya koymaktadır. Fatih’ten önce Müslüman hükümdarlardan Selçuklu Melihşah’ın, Delhi sultanlarının, İlhanlıların kanunnameler çıkardıkları işaret edilmiştir. Fatih’in, biri devlet teşkilatına, öteki reaya ile ilgili idare, maliye ve ceza alanlarına ait çıkarmış olduğu iki kanunname, bab ve fasıllara ayrılmış, olabildiği kadar sistemleştirilmiş resmi kanun kodlarıdır. Bu kanunların ve teşkilatın büyük bir bölümünün, Fatih’in hatt-ı hümayununda da söylendiği gibi, ondan önceye ait olduğuna kuşku yoktur. ”Kanunumdur” veya “Emrim olmuştur” ifadelerini kullandığı noktalarda dahi, Fatih’in çok kez eski teamül ve kuralları onaylamaktan başka bir şey yapmadığı söylenebilir. Fakat “defter ve nişancılık verilmek Sahn müderrislerine dahi kanunumdur” dediği zaman bu kuralın, kendisi tarafından konduğu kuşku götürmez. Osmanlı devletinin sınıflar statüsüne ait temel anlayışı, askeri ve reaya statüsündeki temel ayrılık prensibini yansıtır. Askeri içeriğine, devlet hizmetinde olup berat ile maaş alan bütün sınıflar girer. Onlar kadı askerlerin hükmü altındadır. Reaya, askeri sınıf dışında vergi veren bütün tebaa, tarımcı, esnaf ve tüccardır.

(3) Şeri’at ve Kanun, Din ve Devlet
İslam’ı incelerken temel olarak iki farklı yaklaşım gerçekleştirilmiştir. Dinin sıkı yorumu, yalnız Kur’an ve Sünnet’te ortaya konan İslam’ın değişmez ve ebedi ilkelerine dayanan bir yorum önermektedir. Bu temel kaynaklardan getirilen delillerle, “ hakimiyetin Allah’a ait olduğu; aslında kainatın bir olan Allah’ın mülkü olduğu ve bu yüzden hukukun bir tek kaynağı bulunduğu” belirtilmiştir. Buna göre, Allah’ın emirleri, insan topluluklarını, devlet de dahil, bütün cihanı yönetir. Kanun yapan, koyduğu kanunun İslam Şeri’atı’na uygun olduğundan emin olmak için her zaman kendini, dini otoritenin fikrini almaya zorunlu hissetmiştir. Bu düşünce okulu, büyük imamların birincil kaynaklara dayanarak getirdiği yorumun dışında herhangi bir yeniliğe, bid’ata izin verilmeyeceğine inanmıştır. İslam tarihinde, en azından belli bir dönemden sonra, yalnız Sultan’ın mutlak yetkisiyle çıkarılan ve uygulanan kanunlar da mevcut olmuştur. Bağımsız bir hukuk, bağımsız bir siyasi yetkinin varlığını gerektirir. Burada İslam için temel soru, ayrı bağımsız bir kurum olarak böyle bir siyasi otoritenin İslam’da bir gereklilik olup olmadığıdır.
Ne var ki, bağımsız sırf dünyevi bir otoritenin oluşturulması, aynı zamanda bağımsız bir kanun yapıcı otoritenin de kurulması anlamına gelmektedir. Diğer taraftan, zamanla, Şeri’at’ın çözüm için bir kural koymadığı durumlar ortaya çıkmakta idi. Fetva kurumu, her zaman, özellikle kamu işlerinde yeterli değildi. Sultan tarafından verilen hükümler, bazen Şeri’at’la uyumlu görünmese bile, sivil otoritenin devamı ve Müslümanların hayrı için zorunlu kabul edilerek uygulama alanına konmuştur. Bu kurallar, tamamen bağımsız bir hukuk konusu olarak, Şeri’at ile yan yana mevcut devlet hukuku anlamına gelen ‘kanun’ veya ‘zevabit’ terimleriyle adlandırılmıştır. Başka bir değişle, burada da, İslam’ın ve halkın hayrı prensibi, bağımsız siyasi otoriteyi ve onun kural koyma gücünü geçerli kılan ilke olarak kabul edilmiştir. Aynı mantık, Sultan’ın otoritesinin bağımsız niteliğini ve bağımsız kanun yapma yetkisini savunmak için Osmanlılar zamanında da tekrarlanmış, bu durumu ifade için daima ‘Şer’ ve Kanun’ ve ‘Din-ü Devlet’ terimleri kullanılmıştır.
Devlet hukukunu oluşturmaya gelince, bu süreç üç kaynağa indirgenebilir. İlkin, çoğu kanun veya kanunnameler, kaynağı bakımından, nesiller boyunca halk tarafından izlenen ve uygulanan yerel örf ve adetleri esas almaktadır. Hükümdarın yaptığı, sadece, bunlara hukukilik kazandırmaktan ibarettir. Böylece, Sultanın örfü, yahut dünyevi otoritesi, yerel adetleri devlet hukukuna çeviren anahtar etmendir. İkinci kaynağa göre hükümdarın egemen gücü, eski İran ve Türk kaynaklarından gelen uygulama ve kavramları devlet hukukuna dönüştürmekte idi. Üçüncü olarak, günün ihtiyaçlarına cevap veren fermanlar, genel kurallar içerdiği zaman birer kanun niteliğini kazanıyordu.
Büyük sultanların hizmetindeki bürokratlar, ‘hükümdara öğüt (nasihatu’s – selatin) edebiyatı içerisinde, bu uygulamaları ve kavramları sunmuşlardır. Bu tür eserler, sadece hükümdarları aydınlatmakla kalmamış, aynı zamanda bürokratlara ve devlet adamlarına da kamu idaresinde yol göstermiştir. Osmanlılar’ da Şeri’at’tan bağımsız olarak ortaya çıkan geniş kanun yapma faaliyeti, bu nasihatnameler tarafından sağlanan fikirleri izlemiştir.

(4) Şikayet hakkı: Arz-i Hal ve Arz-i Mahzar’lar
Orta-Doğu devlet ve hükümet sisteminin temel prensibi, özel bir yorumu olan adalet kavramına dayanır. Bu adalet kavramı, halkın şikayetlerini doğrudan doğruya hükümdara sunabilmesi ve onun emriyle haksızlıkların giderilmesi demektir. Divan-ı Hümayuna yapılan başvurular, sultan daima orada hazır bulunduğu inancıyla, doğrudan doğruya Sultana yapılmış başvurular sayılır. Tanrıdan başka kimseye karşı sorumlu olmayan tek otorite olarak, haksızlığı giderebilecek en yüksek otoritedir. O, kendisinin otoritesini temsil edenlerin hepsinin üstündedir. Ve onların yetkiyi kötüye kullanmalarını ancak O bertaraf edebilir. Bir kelime ile, hükümdar adaletin son başvuru yeridir, bu nedenle de adaletin yerini bulması için toplumda herkes, birey olarak yahut toplu halde ona şikayetini götürebilmelidir. Başlıca şikayet konuları şu kategorilerde toplanabilir:
1. Kadının verdiği hükmü tanımayan ve gereğini yerine getirmeyenlere karşı şikayet.
2. Kişiler arasında hak davaları.
3. Askeri sınıftan olanların, kanun dışı reayadan eşya ve para almalarının önlenmesi.
4. Halkın kanuna aykırı alınan vergilerden şikayetleri.
Şikayet defterleri, başındaki cümleden de anlaşılacağı üzere, şikayetler üzerine yazılan padişah hükümlerini içerir. Reayanın sundukları “arz-i hal” dir.Yahut kadı doğrudan bir şikayet konusu için mektup veya arz gönderebilir. Şikayet konusuna gelince, şikayet için arz veya arz-i hal gönderilmesi, ilgilinin mutlaka bir zararını veya uğradığı bir haksızlığı gidermek için olmalıdır. Zarar gören taraf, bir şahıs, bir grup veya bir kurum (vakıf gibi) olabilir. Haksız ve zararlı durum, eşkiyanın veya memurların soygunculuğu, bir mahkeme kararını tanımama, borcunu ödememe, genellikle kanuna aykırı hareketlerden doğma olabilir. Bir yöre halkının yıkık bir köprünün tamiri için başvurmaları da aynı kategoride sayılır. Şikayet defterlerindeki hükümlerin yazılmasına temel olan vesika, ‘arz veya arz-ı hal’dir. Toplu halde yapılan şikayet arzlarına genellikle arz-i mahzar denir.

(5) Adaletnameler
Adaletname, devlet otoritesini temsil edenlerin, reaya’ya karşı bu otoriteyi kötüye kullanmalarını, kanun, hak ve adalete aykırı tutumlarını, olağanüstü tedbirlerle yasaklayan beyanname şeklinde bir Padişah hükmüdür.Adaletnamelerde, kökünü eski İran imparatorluklarına kadar götürebildiğimiz Orta-Doğu devlet ve hükümdar anlayışı en belirli ifadesini bulur. Burada, hükümdarın, bütün otoriteler, kanun ve nizamlar üstünde olan mutlak otoritesi, bir haksızlığı bertaraf etmek için en son tedbir olarak ortaya çıkar. İlk Osmanlı hükümdarlarının, Orhan’ın ve II.Murad’ın, sabahları saray kapısı önünde yüksek bir yere çıkarak doğrudan doğruya halkın şikayetlerini dinlediklerini ve hüküm verdiklerini biliyoruz ki, bu geleneğin bir devamından başka bir şey değildir. Divan-i Hümayun’un ilk ve en önemli ödevi, şikayet dinlemektir. 1702 de eşkıya Eyüboğlu’nu payitahtta koruyan devlet adamlarına karşı halk” burada adalet icra olunmazsa nereye varalım” diye bağırıştılar. Padişah Adalet Köşkü’nde bunu duydu ve ertesi günü olağanüstü bir divan toplanarak Eyüboğlu’nun idamına karar verildi. Osmanlı kanun koruyucusuna göre, bid’at, haksız yenilikler, “şer’e ve örfe ve emr-i padişahiye ve kanun-i kadime ve deftere “ aykırı olan şeylerdir.
Vilayetlerde kadılar, halkın toplu şikayetlerini arz-i mahzar denilen bir yazıyla Sultan’a arz etme yetkisine sahiptiler. Osmanlılardan önce padişahlar birtakım haksızlıkların ve özellikle haksız vergilerin kaldırıldığını ilan eden hükümler çıkarır ve bu hükümleri eyaletlerde otorite sahiplerine karşı herkesin görebileceği yerlere, büyük camilerin duvarlarına veya şehirlerin giriş kapısına taş kitabe halinde koyarlardı. Adaletnameler de yaygın bir hal alan birtakım haksızlıkları, Padişahın yasakladığını halka ve görevlilere bildiren bir genel beyannameden başka bir şey değildir.
Öşür yerine harac-i mukaseme olarak mahsulün beşte biri alındığı zaman salarlık vergisi alınamazdı, fakat bazı timar sahiplerinin onu da almaya çalıştıkları saptanmıştır. Bazı vergilerin toplama zamanı da yolsuzluğa yol açar. Mesela bazı sipahiler, koyun resmi, dönüm resmi gibi birtakım resimleri tahsil zamanı gelmeden almaya kalkışırlar.
Fatih Sultan Mehmed İstanbul fethinden az sonra yayınladığı reaya kanunnamesini ‘atası ve dedesi kanunu ‘ olarak bildirir. Gerçekten de bu kanunname, o tarihe kadar Kanun-i Osmani’nin aldığı şekli açık bir şekilde gösteren en eski kaynaktır. Kanunnamelerde beylerin yaptığı bazı salmalara, bilhassa arpa ve buğday salmalarına ancak bazı seyrek durumlarda müsaade olunmuş, bununla birlikte salmaların miktarı dikkatle sınırlandırılmış, reayanın gelişigüzel soyulması önlenmek istenmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu’nda Kanuni Süleyman devrine kadar genellikle öşür onda bir alınabilirdi. Hububatta salarlık ile birlikte bu nispet sekizde bire yükselirdi. Anadolu’da ve Rumeli’de müslüman ve hristiyan reayaya aynı nispet uygulanırdı. Adaletnamelerin halka duyurulması şarttır. Bunun için vesikanın bitiş protokolunda, genellikle halkı toplayıp adaletnameyi önlerinde okutması ve içindekileri iyice anlatması kadıya emredilir.

(1)  Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri  
 İslam kültürü dışında, öz Türk kültürünün yazılı zengin kaynaklarını Uygur devri eserleri oluşturur. Bilinmektedir ki, Karahanlılar, İslam kültür çevresine girmiş olmakla beraber Uygur kültürünü kuvvetle temsil ve devam ettirdiler. W.Barthold’a göre Kutadgu Bilig, “Padişahlara, memurlara vesair halka ahlak öğretmek için“ yazılan, Şark’ta, bu arada İran’da, çok yaygın eserler grubu arasına sokulabilir ve “baştan sonuna kadar İslam ruhuyla” yazılmıştır. R.R. Arat’a göre,      Kutadgu Bilig “insana her iki dünyada tam manası ile kutlu olmak için gerekli olan yolu göstermek maksadı ile kaleme alınmış bir eserdir”. Fakat hemen söylemeliyiz ki, Yusuf’un eserindeki görüşler, idare sanatı hakkında 11’inci yüzyılda İran-İslam dünyasında yayılmış ve kökleşmiş kavramlara indirgenebilir ki bunlar da çok daha eski Hint-İran kaynaklarına götürülebilir. Eski Hint-İran nasihatname ve siyasetnamelerinde devlet, hükümdarın kuvvet ve kudretinden, otoritesinden başka bir şey değildir. Siyaset ise, hükümdarın bu otoritesini koruma ve kuvvetlendirme ve bunun araçları olan askeri ve parayı halkın hoşnutsuzluğuna sebep olmadan sağlama yoludur.

Adaleti temsil eden hükümdarın vazifeleri şunlardır :
1. Para ayarını temiz tutmalı,
2. Halkı adil kanunlarla idare etmeli ve kuvvetlinin zayıfı hükmü altına almasına meydan vermemeli,
3. Haydutları ortadan kaldırmalı,
4. Yolları açık ve emin tutmalı,
5. Herkese mertebesine göre muamele etmeli.          
 Sasaniler’de her ayın ilk haftasında raiyetten herhangi bir kimse divana gelerek doğrudan doğruya hükümdara şikayetini bildirmek hakkına sahipti. Nizamü’l-Mülk, Siyasetname’de bu adetin gerçek gayesini açıklar. Padişahlar haftada iki gün mutlaka doğrudan doğruya halkın şikayetlerini (mezalim) dinlerler ve hakkı yerine getirirler. Böylece, memleketin her yerinde zalimler şikayet korkusuyla kötülük yapmaktan çekinirler.
 Devlet kurucu belli başlı Türk hükümdarlarının bir kanunname çıkarmış olması bir rastlantı değildir. Eski Türk geleneklerini kuvvetle yansıtan eski Osmanlı rivayetlerine göre, Osman Gazi bağımsızlığını ilan ettikten sonra kanunlar koymuştur. Osmanlı imparatorluğunun gerçek kurucusu Fatih Sultan Mehmed biri reaya için, diğeri devlet teşkilatı için iki kanunname çıkarmıştır. Nihayet, imparatorluğu bir cihan imparatorluğu durumuna getiren Kanuni Süleyman bir kanunname yazmıştır. Bu kanunnameler, sırf sultanın iradesine dayanan kanunlar mecmuası yani yasadır ve Şeri’atle bir ilgisi yoktur; başka bir deyişle, ancak Türk devlet geleneğinin bir uzantısı sayılmalıdır. Kaşgarlı Mahmud’un Divanu Lugati’t-Türk’ü ile birlikte Kutadgu Bilig, İslam kültür dairesine girmiş olan Türk topluluklarında ve devletlerinde Orta Asya Türk kültürünün nasıl ve ne dereceye kadar devam ettiği meselesini araştırırken başvuracağımız en zengin hazinedir.

(2) Türk- İslam Devletlerinde Devlet kanunu Geleneği
   Dokuzuncu yüzyıl sonlarına doğru büyük İslam uleması içtihad kapısının kapanmış olduğunu ilan etmişlerdi. İslamiyet, gerek kamu hayatını gerekse bireyler arasındaki ilişkileri düzenleyen, dini temellere dayanan bir tek kanun tanıyordu, o da Şeri’atti. Bir müslüman  hükümdarı, halife olsun sultan olsun, kanun koruyucu sıfatı takınamazdı; o, ancak İslam kanununun, yani Şeri’atın uygulanmasının gözetmeni idi. Gerçekte, tamamıyla özel koşullar altında gelişen Osmanlı devleti, Şeri’atı aşan bir hukuk düzeni geliştirmiştir. Bu yolu açan prensip ise “örf” yani hükümdarın sırf kendi iradesine dayanarak Şeri’atın kapsamına girmeyen alanlarda devlet kanunu koyma yetkisidir.
       Öte yandan bir çok İslam yazarları, adet anlamında örf kelimesini kullanmışlardır. Zira, örf-i sultani ile örf’ü adat arasında yakın bir ilişki vardır; Sultan doğrudan doğruya kendi otoritesine dayanarak örfi kanunlar koyabildiği gibi, örf’ü adatı kendi idaresine katarak kanun haline getirebilir. Başka bir deyişle, örfi kanunların çoğunun menşei, örf’ü adattan ibarettir. Sultanın kanun koyan bağımsız iradesi esastır. Türk hükümdarı, kendi iktidarına ortak veya onun üstünde bir otorite tanımayan mutlak karakterini daima saklamıştır. İslam dinine en fazla bağlı sayılan Türk hükümdarları bile, devlet otoritesini her şeyin üstünde tutmuşlardır.
              Devlet idaresinde ve askeri sınıf arasında geçerli olan örfi hukuk ile halkın gündelik işlerinde (sözleşmeler, aile hukuku) uygulanan Şeri’at arasındaki ayrılığı en açık bir şekilde gösteren müessese, kadıaskerlik (kadileşkerlik) ve yargıcılık kurumudur. Harezmde, İran’da, Irak’ta kadıların şer’i mahkemeleri yanında yargu(yargı) mahkemeleri yer almıştı. Anadolu Selçuklularında  kadıaskerlik kurumu vardı.
    Osmanlı örfi hukukunun gelişmesinde Fatih devri kesin bir dönüm noktasıdır. Osmanlı teşkilatının ve hukukunun, onun tarafından Bizans örnek alınarak meydana getirildiği varsayımı hayli abartılıdır. Ama, Köprülü’nün  de işaret ettiği gibi, vergiler ve başka alanlarda, bazı örfi kanun ve kurumlarda Bizans örneklerinin devam ettiğini son araştırmalar ortaya koymaktadır. Fatih’ten önce Müslüman hükümdarlardan Selçuklu Melihşah’ın, Delhi sultanlarının, İlhanlıların kanunnameler çıkardıkları  işaret edilmiştir. Fatih’in, biri devlet teşkilatına, öteki reaya ile ilgili idare, maliye ve ceza alanlarına ait çıkarmış olduğu iki kanunname, bab ve fasıllara ayrılmış, olabildiği kadar sistemleştirilmiş resmi kanun kodlarıdır. Bu kanunların ve teşkilatın büyük bir bölümünün, Fatih’in hatt-ı hümayununda da söylendiği gibi, ondan önceye ait olduğuna kuşku yoktur. ”Kanunumdur” veya “Emrim olmuştur” ifadelerini kullandığı noktalarda dahi, Fatih’in çok kez eski teamül ve kuralları onaylamaktan başka bir şey yapmadığı söylenebilir. Fakat “defter ve nişancılık verilmek Sahn müderrislerine dahi kanunumdur” dediği zaman bu kuralın, kendisi tarafından konduğu kuşku götürmez. Osmanlı devletinin sınıflar statüsüne ait temel anlayışı, askeri ve reaya statüsündeki temel ayrılık prensibini yansıtır. Askeri içeriğine, devlet hizmetinde olup berat ile maaş alan bütün sınıflar girer. Onlar kadı askerlerin  hükmü altındadır. Reaya, askeri sınıf dışında vergi veren bütün tebaa, tarımcı, esnaf ve tüccardır.

(3) Şeri’at ve Kanun, Din ve Devlet
   İslam’ı incelerken temel olarak iki farklı yaklaşım gerçekleştirilmiştir. Dinin sıkı yorumu, yalnız Kur’an ve Sünnet’te ortaya konan İslam’ın değişmez ve ebedi ilkelerine dayanan bir yorum önermektedir. Bu temel kaynaklardan getirilen delillerle, “ hakimiyetin Allah’a ait olduğu; aslında kainatın bir olan Allah’ın mülkü olduğu ve bu yüzden hukukun bir tek kaynağı bulunduğu” belirtilmiştir. Buna göre, Allah’ın emirleri, insan topluluklarını, devlet de dahil, bütün cihanı yönetir. Kanun yapan, koyduğu kanunun İslam Şeri’atı’na uygun olduğundan emin olmak için her zaman kendini, dini otoritenin fikrini almaya zorunlu hissetmiştir. Bu düşünce okulu, büyük imamların birincil kaynaklara dayanarak getirdiği yorumun dışında herhangi bir yeniliğe, bid’ata izin verilmeyeceğine inanmıştır. İslam tarihinde, en azından belli bir dönemden sonra, yalnız Sultan’ın mutlak yetkisiyle çıkarılan ve uygulanan kanunlar da mevcut olmuştur. Bağımsız bir hukuk, bağımsız bir siyasi yetkinin varlığını gerektirir. Burada İslam için temel soru, ayrı bağımsız bir kurum olarak böyle bir siyasi otoritenin İslam’da bir gereklilik olup olmadığıdır.
Ne var ki, bağımsız sırf dünyevi bir otoritenin oluşturulması, aynı zamanda bağımsız bir kanun yapıcı otoritenin de kurulması anlamına gelmektedir. Diğer taraftan, zamanla, Şeri’at’ın çözüm için bir kural koymadığı durumlar ortaya çıkmakta idi. Fetva kurumu, her zaman, özellikle kamu işlerinde yeterli değildi. Sultan tarafından verilen hükümler, bazen Şeri’at’la uyumlu görünmese bile, sivil otoritenin devamı ve Müslümanların hayrı için zorunlu kabul edilerek uygulama alanına konmuştur. Bu kurallar, tamamen bağımsız bir hukuk konusu olarak, Şeri’at ile yan yana mevcut devlet hukuku anlamına gelen ‘kanun’ veya ‘zevabit’ terimleriyle adlandırılmıştır. Başka bir değişle, burada da, İslam’ın ve halkın hayrı prensibi, bağımsız siyasi otoriteyi ve onun kural koyma gücünü geçerli kılan ilke olarak kabul edilmiştir. Aynı mantık, Sultan’ın otoritesinin bağımsız niteliğini ve bağımsız kanun yapma yetkisini savunmak için Osmanlılar zamanında da tekrarlanmış, bu durumu ifade için daima ‘Şer’ ve Kanun’ ve ‘Din-ü Devlet’ terimleri kullanılmıştır.
Devlet hukukunu oluşturmaya gelince, bu süreç üç kaynağa indirgenebilir. İlkin, çoğu kanun veya kanunnameler, kaynağı bakımından, nesiller boyunca halk tarafından izlenen ve uygulanan yerel örf ve adetleri esas almaktadır. Hükümdarın yaptığı, sadece, bunlara hukukilik kazandırmaktan ibarettir. Böylece, Sultanın örfü, yahut dünyevi otoritesi, yerel adetleri devlet hukukuna çeviren anahtar etmendir. İkinci kaynağa göre hükümdarın egemen gücü, eski İran ve Türk kaynaklarından gelen uygulama ve kavramları devlet hukukuna dönüştürmekte idi. Üçüncü olarak, günün ihtiyaçlarına cevap veren fermanlar, genel kurallar içerdiği zaman birer kanun niteliğini kazanıyordu.
Büyük sultanların hizmetindeki bürokratlar, ‘hükümdara öğüt (nasihatu’s – selatin) edebiyatı içerisinde, bu uygulamaları ve kavramları sunmuşlardır. Bu tür eserler, sadece hükümdarları aydınlatmakla kalmamış, aynı zamanda bürokratlara ve devlet adamlarına da kamu idaresinde yol göstermiştir. Osmanlılar’ da Şeri’at’tan bağımsız olarak ortaya çıkan geniş kanun yapma faaliyeti, bu nasihatnameler tarafından sağlanan fikirleri izlemiştir.

(4)  Şikayet hakkı:  Arz-i Hal ve Arz-i Mahzar’lar
Orta-Doğu devlet ve hükümet sisteminin temel prensibi, özel bir yorumu olan adalet kavramına dayanır. Bu adalet kavramı, halkın şikayetlerini doğrudan doğruya hükümdara sunabilmesi ve onun emriyle haksızlıkların giderilmesi demektir. Divan-ı Hümayuna yapılan başvurular, sultan daima orada hazır bulunduğu inancıyla, doğrudan doğruya Sultana yapılmış başvurular sayılır. Tanrıdan başka kimseye karşı sorumlu olmayan tek otorite olarak, haksızlığı giderebilecek en yüksek otoritedir. O, kendisinin otoritesini temsil edenlerin hepsinin üstündedir. Ve onların yetkiyi kötüye kullanmalarını ancak O bertaraf edebilir. Bir kelime ile, hükümdar adaletin son başvuru yeridir, bu nedenle de adaletin yerini bulması için toplumda herkes, birey olarak yahut toplu halde ona şikayetini götürebilmelidir. Başlıca şikayet konuları şu kategorilerde toplanabilir:
1.    Kadının verdiği hükmü tanımayan ve gereğini yerine getirmeyenlere karşı şikayet.
2.    Kişiler arasında hak davaları.
3.    Askeri sınıftan olanların, kanun dışı reayadan eşya ve para almalarının önlenmesi.
4.    Halkın kanuna aykırı alınan vergilerden şikayetleri.
Şikayet defterleri, başındaki cümleden de anlaşılacağı üzere, şikayetler üzerine yazılan padişah hükümlerini içerir. Reayanın sundukları “arz-i hal” dir.Yahut kadı doğrudan bir şikayet konusu için mektup veya arz gönderebilir. Şikayet konusuna gelince, şikayet için arz veya arz-i hal gönderilmesi, ilgilinin mutlaka bir zararını veya uğradığı bir haksızlığı gidermek için olmalıdır. Zarar gören taraf, bir şahıs, bir grup veya bir kurum (vakıf gibi) olabilir. Haksız ve zararlı durum, eşkiyanın veya memurların soygunculuğu, bir mahkeme kararını tanımama, borcunu ödememe, genellikle kanuna aykırı hareketlerden doğma olabilir. Bir yöre halkının yıkık bir köprünün tamiri için başvurmaları da aynı kategoride sayılır. Şikayet defterlerindeki hükümlerin yazılmasına temel olan vesika, ‘arz veya arz-ı hal’dir. Toplu halde yapılan şikayet arzlarına genellikle arz-i mahzar denir.

(5)  Adaletnameler
 Adaletname, devlet otoritesini temsil edenlerin, reaya’ya karşı bu otoriteyi kötüye kullanmalarını, kanun, hak ve adalete aykırı tutumlarını, olağanüstü tedbirlerle yasaklayan beyanname şeklinde bir Padişah hükmüdür.Adaletnamelerde, kökünü eski İran imparatorluklarına kadar götürebildiğimiz Orta-Doğu devlet ve hükümdar anlayışı en belirli ifadesini bulur. Burada, hükümdarın, bütün otoriteler, kanun ve nizamlar üstünde olan mutlak otoritesi, bir haksızlığı bertaraf etmek için en son tedbir olarak ortaya çıkar. İlk Osmanlı hükümdarlarının, Orhan’ın ve II.Murad’ın, sabahları saray kapısı önünde yüksek bir yere çıkarak doğrudan doğruya halkın şikayetlerini dinlediklerini ve hüküm verdiklerini biliyoruz ki, bu geleneğin bir devamından başka bir şey değildir. Divan-i Hümayun’un ilk ve en önemli ödevi, şikayet dinlemektir. 1702 de eşkıya Eyüboğlu’nu payitahtta koruyan devlet adamlarına karşı halk” burada adalet icra olunmazsa nereye varalım” diye bağırıştılar. Padişah Adalet Köşkü’nde bunu duydu ve ertesi günü olağanüstü bir divan toplanarak Eyüboğlu’nun idamına karar verildi. Osmanlı kanun koruyucusuna göre, bid’at, haksız yenilikler, “şer’e ve örfe ve emr-i padişahiye ve kanun-i kadime ve deftere “ aykırı olan şeylerdir.   
 Vilayetlerde kadılar, halkın toplu şikayetlerini arz-i mahzar denilen bir yazıyla Sultan’a arz etme yetkisine sahiptiler. Osmanlılardan önce padişahlar birtakım haksızlıkların ve özellikle haksız vergilerin kaldırıldığını ilan eden hükümler çıkarır ve bu hükümleri eyaletlerde otorite sahiplerine karşı herkesin görebileceği yerlere, büyük camilerin duvarlarına veya şehirlerin giriş kapısına taş kitabe halinde koyarlardı. Adaletnameler de yaygın bir hal alan birtakım haksızlıkları, Padişahın yasakladığını halka ve görevlilere bildiren bir genel beyannameden başka bir şey değildir.
     Öşür yerine harac-i mukaseme olarak mahsulün beşte biri alındığı zaman salarlık vergisi alınamazdı, fakat bazı timar sahiplerinin onu da almaya çalıştıkları saptanmıştır. Bazı vergilerin toplama zamanı da yolsuzluğa yol açar. Mesela bazı sipahiler, koyun resmi, dönüm resmi gibi birtakım resimleri tahsil zamanı gelmeden almaya kalkışırlar.
Fatih Sultan Mehmed İstanbul fethinden az sonra yayınladığı reaya kanunnamesini ‘atası ve dedesi kanunu ‘ olarak bildirir. Gerçekten de bu kanunname, o tarihe kadar Kanun-i Osmani’nin aldığı şekli açık bir şekilde gösteren en eski kaynaktır. Kanunnamelerde beylerin yaptığı bazı salmalara, bilhassa arpa ve buğday salmalarına ancak bazı seyrek durumlarda müsaade olunmuş, bununla birlikte salmaların miktarı dikkatle sınırlandırılmış, reayanın gelişigüzel soyulması önlenmek istenmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu’nda Kanuni Süleyman devrine kadar genellikle öşür onda bir alınabilirdi. Hububatta salarlık ile birlikte bu nispet sekizde bire yükselirdi. Anadolu’da ve Rumeli’de müslüman ve hristiyan reayaya aynı nispet uygulanırdı. Adaletnamelerin halka duyurulması şarttır. Bunun için vesikanın bitiş protokolunda, genellikle halkı toplayıp adaletnameyi önlerinde okutması ve içindekileri iyice anlatması kadıya emredilir.

Yorum bulunamadı.

Özlem Çankaya

“Milli Mücadele Dönemi Kaynakçası Ve Atıf Dizini”.

2357 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

1091 kez

görüntülendi.

Mustafa Naci Dokumacı

“Şer'iyye Sicilleri ve Kaçak Köleler”.

375 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

11 kez

görüntülendi.

Mustafa Naci Dokumacı

“Şer'iyye Sicilleri ve Kaçak Köleler ”.

352 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

32 kez

görüntülendi.

Zafer Yılmaz

“Osmanlı Medeniyeti”.

321 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

239 kez

görüntülendi.

Ahmet Durak

“II. Ahmet Dönemi Kaynakçası”.

210 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

24 kez

görüntülendi.

Bahri Arslan

“Osmanlı Tarihi Kaynakçası”.

117 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

1729 kez

görüntülendi.

Merve Demirdöven

“Osmanlı'da Hukuk Kaynakçası”.

115 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

269 kez

görüntülendi.

Bengisu Battal

“Tanzimat Öncesi Osmanlı Hukuku Kaynakçası”.

54 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

1275 kez

görüntülendi.

Zeynep Karakaş

“Osmanlı Kültür ve Medeniyet Tarihi Kaynakçası ve Atıf Dizini ”.

42 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

203 kez

görüntülendi.

Ramazan Acun

“Halil İnalcık Bibliyografyası”.

23 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

899 kez

görüntülendi.

Bekirakşit

“Osmanlı siyaset düşüncesi”.

16 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

96 kez

görüntülendi.

Bu esere ait soru bulunmamaktadır.

Yaptığı atıflar
Aldığı atıflar

Atıf yapılan eser:

Halil İNALCIK

“Osmanlılar'da Raiyyet Rüsûmu”

Belleten.

Makale Türkçe Osmanlı

Bu Makale

803 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600-1700”

Archivum Ottomanicum.

Makale İngilizce Tarih 18. yy Osmanlı Anadolu 17. yy

Bu Makale

559 kez

görüntülendi.

Mustafa Akdağ

“Celali İsyanlarından Büyük Kaçgunluk (1603-1606)”

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe

Bu Makale

511 kez

görüntülendi.

M. Çağatay Uluçay

“Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu ?”

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi.

Makale Türkçe Tarih Osmanlı 16. yy

Bu Makale

257 kez

görüntülendi.

Ömer Lütfi Barkan

“Edirne Askerî Kassamı’na Âit Tereke Defterleri (1545- 1659)”

Belgeler.

Makale Türkçe Tarih Osmanlı 16. yy Anadolu 17. yy

Bu Makale

189 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Devlet ve Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”

Reşit Rahmeti Arat İçin.

Makale Türkçe Tarih Siyaset

Bu Makale

173 kez

görüntülendi.

Silahdar Fındıklı Mehmet Ağa

Silahdar Tarihi

İstanbul, 1928, Türk Tarih Encümeni Külliyatı.

Kitap Osmanlıca Tarih Osmanlı Anadolu

Bu Kitap

155 kez

görüntülendi.

Wilhelm BARTHOLD

Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler

Ankara, 2006, Türk Tarih Kurumu.

Kitap Türkçe Orta Asya Orta Asya Türk 08. yy

Bu Kitap

150 kez

görüntülendi.

Ömer Lütfi Barkan , Ekrem Hakkı Ayverdi

İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli

İstanbul, 1970, İstanbul Fetih Cemiyeti Neşriyatı.

Kitap Türkçe Tarih Kaynak Yayını 16. yy

Bu Kitap

121 kez

görüntülendi.

Lütfi GÜÇER

XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler

İstanbul, 1964, İstanbul Üniversitesi Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Osmanlı 16. yy Anadolu 17. yy

Bu Kitap

106 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Şikayet Hakkı: Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzarlar”

Osmanlı Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe Tarih Osmanlı Anadolu

Bu Makale

100 kez

görüntülendi.

M. Çağatay Uluçay

XVII. Asırda Saruhan'da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri

Manisa, 1944, Halkevi Yayınları.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

88 kez

görüntülendi.

Mustafa Akdağ

Celali İsyanları (1550-1603)

Ankara, 1963, D.T.C.F..

Kitap Türkçe Tarih Osmanlı 16. yy Anadolu 17. yy

Bu Kitap

81 kez

görüntülendi.

Taberi

Tarihu'l-Ümem ve'l-Mülûk

Beyrut, 1939, .

Kitap Arapça Tarih Orta Doğu İslam

Bu Kitap

76 kez

görüntülendi.

Ömer Lütfi Barkan

XV-XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirâi Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları: Kanunlar I

İstanbul, 1943, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Kitap Türkçe 15. yy Tarih Osmanlı 16. yy Anadolu

Bu Kitap

72 kez

görüntülendi.

Yusuf Has Hâcib

Kutadgu Bilig

Ankara, 1998, Türk Tarih Kurumu.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

71 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid

Ankara, 1954, Türk Tarih Kurumu.

Kitap Türkçe Balkan Osmanlı

Bu Kitap

56 kez

görüntülendi.

Coşkun ÜÇOK

“Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler – II”

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.

Makale Türkçe

Bu Makale

45 kez

görüntülendi.

Mehmet Fuad KÖPRÜLÜ

“Orta Zaman Türk Hukukî Müesseseleri. İslâm Amme Hukukundan Ayrı Bir Türk Amme Hukuku Yok Mudur?”

Belleten.

Makale Türkçe Orta Çağ Tarih Genel Türk Anadolu

Bu Makale

41 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Adaletnameler”

Belgeler.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

51 kez

görüntülendi.

Yücel ÖZKAYA

“XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Anadolu'da Ayanlık İddiaları”

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

36 kez

görüntülendi.

Ekber N. NECEF

Karahanlılar

İstanbul, 2005, SELENGE YAYINLARI.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

30 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK , Robert ANHEGGER

Kanunname-i Sultani ber Muceb-i Örf-i Osmani (II.Mehmed ve II.Bayezid Devirlerine Ait Yasakname ve Kanunnameler)

Ankara, 2000, TTK.

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

29 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Suleiman the Lawgiver and Ottoman Law”

Archivum Ottomanicum.

Makale İngilizce Tarih Osmanlı 16. yy

Bu Makale

32 kez

görüntülendi.

Feridun Bey

Münşeatü's-Selatin

, 1858, .

Kitap Osmanlıca Tarih

Bu Kitap

34 kez

görüntülendi.

Hezarfen Hüseyin Efendi

Telhisü'l-Beyan fi Kavanin-i Ali Osman

Ankara, 1998, T.T.K.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

21 kez

görüntülendi.

Mehmet Fuad KÖPRÜLÜ

“İslam Amme Hukukundan Ayrı Bir Türk Hukuku Yok mudur?”

II. Türk Tarih Kongresi (İstanbul 20-25 Eylül 1937).

Makale Türkçe

Bu Makale

16 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar I

Ankara, 1984, Türk Tarih Kurumu.

Kitap Türkçe 15. yy Tarih Orta Doğu Balkan Osmanlı Anadolu

Bu Kitap

22 kez

görüntülendi.

Ahmet Refik Altınay

“Fatih Sultan Mehmed'in Fermanları”

Dârülfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası.

Makale Osmanlıca Tarih 20. yy

Bu Makale

11 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Islamization of Ottoman laws on land and land tax.”

Festgabe an Josef Matuz.Osmanistik-Turkologie-Diplomatik.

Makale İngilizce

Bu Makale

11 kez

görüntülendi.

Halil SAHİLLİOĞLU

“XVII. Asrın İlk Yarısında İstanbul'da Tedavüldeki Sikkelerin Raici”

Belgeler.

Makale Türkçe

Bu Makale

8 kez

görüntülendi.

Mustafa CEZAR

Osmanlı Tarihinde Levendler

Ankara, 2014, TTK.

Kitap Türkçe Tarih Osmanlı Anadolu

Bu Kitap

12 kez

görüntülendi.

Mithat Sertoğlu

Muhteva Bakımından Başvekalet Arşivi

Ankara, 1955, .

Kitap Türkçe

Bu Kitap

10 kez

görüntülendi.

Talat TEKİN

A Grammar of Orkhon Turkic

Bloomington, 1968, Indiana University Publications.

Kitap İngilizce Tarih Orta Asya Orta Asya Türk 08. yy 06. yy

Bu Kitap

8 kez

görüntülendi.

Maverdi

el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, İslâm’da Hilâfet ve Devlet Hukuku

İstanbul, 2017, Bedir Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih İslam

Bu Kitap

7 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Bursa Şeriye Sicillerinde Fatih Sultan Mehmed'in Fermanları”

Belleten.

Makale Türkçe Osmanlı

Bu Makale

12 kez

görüntülendi.

Ahmet Vasıf Efendi

Vasıf Tarihi

İstanbul, 1246, .

Kitap Osmanlıca Tarih

Bu Kitap

5 kez

görüntülendi.

Coşkun ÜÇOK

“Osmanlı Kanunnamelerinde İslam Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler”

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.

Makale Türkçe Tarih Hukuk

Bu Makale

5 kez

görüntülendi.

M. Çağatay Uluçay

XVII. Asırda Saruhan'da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri

İstanbul, 1944, Resimli Ay Matbaası.

Kitap Türkçe Tarih Osmanlı Anadolu 17. yy

Bu Kitap

5 kez

görüntülendi.

Özer KÜPELİ

Osmanlı-Safevi Münasebetleri

İstanbul, 2014, Yeditepe Yayınevi.

Kitap Türkçe İran Tarih Osmanlı

Bu Kitap

5 kez

görüntülendi.

Sadri Maksudi ARSAL

Türk Tarihi ve Hukuk

İstanbul, 1947, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Genel Türk

Bu Kitap

6 kez

görüntülendi.

Stanford Jay Shaw

The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt, 1517-1798

Princeton, 1962, Princeton University Press.

Kitap İngilizce

Bu Kitap

5 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Mehmed the Conqueror (1432-1481) and His Time”

Speclum.

Makale İngilizce

Bu Makale

6 kez

görüntülendi.

Ömer Lütfi Barkan

XV ve XVI ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları

İstanbul, 2001, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Hukuk İktisat

Bu Kitap

5 kez

görüntülendi.

Ahmet Refik Altınay

Anadolu'da Türk Aşiretleri

İstanbul, 1930, Devlet Matbaası.

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

5 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600

London, 2000, Weidenfeld And Nicolson.

Kitap İngilizce 14. yy 15. yy Tarih Osmanlı 16. yy

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK , Rhoads MURPHEY

Tursun Beg, The History of the Mehmed the Conqueror

Chicago, 1978, American Research Institute.

Kitap İngilizce

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Ahmet Refik Altınay

Anadolu'da Türk Aşiretleri (966 - 1200)

İstanbul, 1989, Enderun Kitabevi.

Kitap Türkçe 10. yy Selçuklu Anadolu

Bu Kitap

24 kez

görüntülendi.

Osmanlı Safevi Siyasi Münasebetleri

İstanbul, 1962, .

Kitap Türkçe

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Evliya ÇELEBİ

Evliya Çelebi Seyahatnamesi

İstanbul, 1928, .

Kitap Türkçe

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

İbrahim Kafesoğlu

“Selçuklular”

İslam Ansiklopedisi.

Makale Türkçe Tarih Selçuklu

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

Wilhelm BARTHOLD

Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler

İstanbul, 1927, Evkaf Matbaası.

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

6 kez

görüntülendi.

Maverdi

el-Ahkam üs- Sultaniyye

İstanbul, 1976, .

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Sir George Francis HİLL

A History of Cyprus

Cambridge, 1952, Cambridge University Press.

Kitap İngilizce Akdeniz Tarih 18. yy Osmanlı 16. yy

Bu Kitap

4 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Kanunnâme”

Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.

Makale İngilizce

Bu Makale

4 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Reisülküttablık”

İslam Ansiklopedisi.

Makale Türkçe Tarih Osmanlı Anadolu

Bu Makale

11 kez

görüntülendi.

Joseph Schacht

The Origins of Muhammadan Jurisprudence

London, 2008, ACLS Humanities E-Book.

Kitap İngilizce Tarih Hukuk Osmanlı İslam

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Yusuf Khass Hajip

Wisdom of Royal Glory

Chicago, 1983, University Of Chicago Press.

Kitap İngilizce Tarih

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Osmanlı Hukukuna Giriş”

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi.

Makale Türkçe Tarih Osmanlı

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

Ahmed LÜTFİ

Mir'at-ı Adalet

İstanbul, 1304 Hicri, Kitapçı Ohannes.

Kitap Osmanlıca Akdeniz Tarih Kaynak Yayını Orta Doğu Karadeniz Kuzey Afrika Hukuk Kafkasya Avrupa Balkan Osmanlı Anadolu

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Kemal Çağdaş

Pançatantra Masalları

Ankara, 1962, .

Kitap

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Kanun”

Encyclopedia of Islam, Second Edition.

Makale İngilizce Tarih

Bu Makale

2 kez

görüntülendi.

Feridun Bey

Münşeat üs-Salatin

İstanbul, 1848, Takvimhane-i Amire.

Kitap Osmanlıca

Bu Kitap

2 kez

görüntülendi.

Cornell Hugh Fleischer

Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Ali (1541-1600)

Princeton, New Jersey, 1986, Princeton Üniversity Press.

Kitap İngilizce Tarih Osmanlı 16. yy

Bu Kitap

2 kez

görüntülendi.

Mehmed ARİF

“Kanunname-i Sultan Süleyman”

Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası.

Makale Osmanlıca

Bu Makale

2 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar.

Ankara, 1954, .

Tez Türkçe 15. yy Tarih Orta Doğu Balkan Osmanlı Anadolu

Bu Tez

8 kez

görüntülendi.

Angeliki E. LAIOU

Peasant Society in the Late Byzantine Empire: A Social and Demographic Study

New Jersey, 1977, Princeton University Press.

Kitap İngilizce Bizans Tarih Balkan Anadolu

Bu Kitap

2 kez

görüntülendi.

Uriel Heyd

Studies in the Ottoman Criminal Law

Oxford, 1973, Michigan Üniversitesi.

Kitap İngilizce Tarih Hukuk Osmanlı

Bu Kitap

2 kez

görüntülendi.

A. Nihal Atsız

Tevarih-i Ali-i Osman

İstanbul, 1946, İstanbul Üniversitesi Yayınları.

Kitap Türkçe Kaynak Yayını

Bu Kitap

2 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“Örf”

İslam Ansiklopedisi.

Makale Türkçe

Bu Makale

2 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK

“The Ruznamce registers of the Kadıasker of Rumeli as preserved in the İstanbul Müftülük Archives”

Turcica.

Makale İngilizce

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

Yusuf Has Hâcib

Kutadgu Bilig

İstanbul, 1947, Türk Dil Kurumu.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

1 kez

görüntülendi.

Nicoară Beldiceanu

“La region de Timok-Morava dans les Documents de Mehmed II et de Selim I”

Revue des Etudes Roumaines.

Makale Fransızca 15. yy Tarih Balkan Osmanlı 16. yy Anadolu

Bu Makale

1 kez

görüntülendi.

Nizam-ül MÜLK

Siyar al-mulük

Tahran, 1962, Bungāh-i Tarǧuma Wa Našr-i Kitāb.

Kitap İngilizce İran Tarih Orta Asya Türk Selçuklu Hukuk Osmanlı İslam

Bu Kitap

1 kez

görüntülendi.

Fuat Köprülüzade

“Fıkıh”

İslam Ansiklopedisi.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

1 kez

görüntülendi.

Ahmet Vasıf

Muhasin El-asar ve Hakayik El-ahbar

İstanbul, 1219, .

Kitap Türkçe

Bu Kitap

1 kez

görüntülendi.

B. Djurdjev

Kanun-i Kanun-name

Sarajevo, 1957, .

Kitap Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Konstantin Josef Jireček

Geschichte der Bulgarien

Prag, 1876, .

Kitap Almanca Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Arnold J. Toynbee

L'Historie

Paris, 1954, Librairie Gallimard.

Kitap Fransızca

Bu Kitap

1 kez

görüntülendi.

Mustafa E. ERKAL

Economy and Society

İstanbul, 1997, Der Yayınevi.

Kitap İngilizce

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Joseph MATUZ

Das Osmanische Reich

Darmstadt, 1985, .

Kitap Almanca Tarih Osmanlı

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Alaattin DOLU

Osmanlı Kudüsü'nde Toplum ve Siyaset (1703-1789)

Ankara, 2017, DOKTORA.

Tez Türkçe Tarih

Bu Tez

597 kez

görüntülendi.

Şerife EROĞLU MEMİŞ

Osmanlı Taşra Toplumu ve Vakıf Kurumu: Kudüs 1703-1831

Ankara, 2016, DOKTORA.

Tez Türkçe Tarih Orta Doğu 18. yy Osmanlı 19. yy

Bu Tez

221 kez

görüntülendi.

Mehmet ÖZ

Kanun-ı Kadîmin Peşinde: Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları (XVI. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıl Başlarına)

İstanbul, 2005, Dergah Yayınları.

Kitap Tarih

Bu Kitap

136 kez

görüntülendi.

Şerife EROĞLU MEMİŞ

“Osmanlı Toplumsal Tarihi Kaynaklarından Hurufat ya da Askeri Ruznamçe Defterleri ve Önemi: Kaza-i Kudüs-i Şerif Örneği”

Vakıflar Dergisi.

Makale Türkçe Tarih Osmanlı

Bu Makale

72 kez

görüntülendi.

Osman Demirbaş

“Türkiye’de Cumhuriyet Fikrinin Oluşumu”

İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe

Bu Makale

40 kez

görüntülendi.

Coşkun YILMAZ

“Osmanlı Siyaset Düşüncesinin Kaynakları ile İlgili Yeni Bir Kavramsallaştırma: Islahatnâmeler”

Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi.

Makale Türkçe 18. yy Osmanlı Anadolu

Bu Makale

30 kez

görüntülendi.

İlber Ortaylı

İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı

İstanbul, 2013, Timaş Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih 18. yy Osmanlı 19. yy

Bu Kitap

27 kez

görüntülendi.

Abdullah BAY

Trabzon eyaletinde mütegallibe hareketleri ve âyanlık

Erzurum, 2007, DOKTORA.

Tez Tarih

Bu Tez

19 kez

görüntülendi.

Cafer ULU

Türkiye Cumhuriyeti'nde Ermeniler

Ankara, 2006, Atatürk Araştırma Merkezi.

Kitap Türkçe Tarih Siyaset 20. yy Anadolu

Bu Kitap

19 kez

görüntülendi.

Sezai Kürşat ÖKTE

Milli Mücadele Döneminde halkla ilişkiler: 1918-1922

Ankara, 2013, MASTER.

Tez Türkçe Tarih

Bu Tez

16 kez

görüntülendi.

Ahmet ÖZCAN

“Uzun Hasan Kanunları ve Osmanlı Dönemine Yansımaları”

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Makale Türkçe Yeni Çağ İran Yakın Çağ Tarih Orta Doğu Hukuk Osmanlı Çağdaş Anadolu

Bu Makale

16 kez

görüntülendi.

Bahadır APAYDIN

Kapitülasyonların Osmanlı-Türk Adli ve Đdari Modernleşmesine Etkisi

Ankara, 2010, Adalet Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Hukuk

Bu Kitap

16 kez

görüntülendi.

Ünver Günay

“XV. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapı, Din Ve Değişme”

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.

Makale Türkçe İlahiyat Tarih

Bu Makale

13 kez

görüntülendi.

Emine Vuslat Özke

Osmanlı Siyasetnâme Geleneğinde Değişim

, , MASTER.

Tez Türkçe

Bu Tez

13 kez

görüntülendi.

Rahşan KAYNAK

XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Üsküdar'da Sosyal ve Ekonomik Hayat (Şeriyye Sicillerine Göre)

Ankara, 2010, DOKTORA.

Tez Türkçe Tarih

Bu Tez

11 kez

görüntülendi.

Gülcan Avşin GÜNEŞ

16. Asrın İlk Yarısında Anadolu Eyaletinde Gayrimüslimler (Tahrir Defterlerine Göre)

Ankara, 2006, MASTER.

Tez Türkçe Coğrafya İlahiyat Tarih

Bu Tez

11 kez

görüntülendi.

Orhan Keskintaş

Adalet, Ahlak ve Nizam: Osmanlı Siyasetnameleri

İstanbul, 2017, İletişim Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

8 kez

görüntülendi.

Mustafa Ova

H. 1324-1325 (M. 1906-1907) Tarihli Develi Şer'iyye Sicili: Metin Çevirisi ve Değerlendirme

Nevşehir, 2013, MASTER.

Tez Türkçe Tarih Osmanlı Anadolu

Bu Tez

8 kez

görüntülendi.

Hasan Hüseyin ADALIOĞLU

“Siyasetnameler’in Klasik Kaynakları”

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

8 kez

görüntülendi.

Melek ÖKSÜZ

“XVIII.Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon'da Ayan, Eşkiya Ve Göç Sorunları”

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.

Makale Türkçe Anadolu

Bu Makale

10 kez

görüntülendi.

Kenan İNAN

“Trabzonda Yönetici Yönetilen İlişkileri (1643-1656)”

Osmanlı Araştırmaları Dergisi.

Makale

Bu Makale

5 kez

görüntülendi.

Behçet Loklar

Tanzimat Dönemi’nde Biga Sancağı’nda Cizye Rejimi

, 2002, MASTER.

Tez

Bu Tez

5 kez

görüntülendi.

Abdullah BAY

“XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Trabzon Eyaletinde Timar ve Zeametlerin Durumu”

Karadeniz Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe Tarih İktisat Osmanlı

Bu Makale

5 kez

görüntülendi.

Cahit KÜLEKÇİ

“Osmanlı Vergi Sisteminde "Ermeni Milleti Vergisi"”

Birey ve Toplum Sosyal Bilimler.

Makale Tarih

Bu Makale

4 kez

görüntülendi.

Mucize ÜNLÜ

“Müslim-Gayrimüslim İlişkilerinden Hareketle XIX. Yüzyılda Balkanlarda Osmalı Yönetim Anlayışı: Vilayat-ı Selase Örneği”

Studies of the Ottoman Domain.

Makale Türkçe Tarih Balkan Osmanlı

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

Bengisu BATTAL

Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Zımmîlik Statüsü

Ankara, 2017, MASTER.

Tez Türkçe Tarih

Bu Tez

3 kez

görüntülendi.

Yunus KAPLAN

Osmanlı Siyaset Düşüncesinde Adalet (1550-1650)

, , DOKTORA.

Tez

Bu Tez

3 kez

görüntülendi.

Abdullah BAY

“XVIII. Yüzyıl ve XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Taşrasında Siyaset Pratiği: Taşrada İktidar Mücadelesi, Hizipleşme ve Merkez”

Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

Özlem BEKTAŞ ÖZTAŞKIN

“Osmanlı Reâyâsı İle Avrupa Serfinin Karşılaştırılması”

Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi.

Makale Türkçe Sosyal Bilimler Tarih Avrupa Siyaset Sosyoloji Hukuk İktisat Avrupa Osmanlı Anadolu

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

Orhan Üçler BULDUK

“Halil İnalcık Hoca'nın Ardından”

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Makale Türkçe

Bu Makale

2 kez

görüntülendi.

Nuri ADIYEKE

“Osmanlı İmparatorluğu’nda Halkın Yönetim Süreçlerine Katılımı: 18. Yüzyıl Midilli Örneği”

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

0 kez

görüntülendi.

Eser istatistikleri yükleniyor...