Türk Demokrasi Tarihi

Kitap Türkçe Türkiye Cumhuriyeti× 20. yy×

Künye:

Yazarlar:

Kemal H. KARPAT

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2008

Yayın Yeri:

Ankara

Yayıncı:

İmge Kitabevi

Cilt:

Basım Kaydı:

Sayfa Sayısı:

607

ISBN:

9755335704

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Zeynep Demir

Güncelleyen:

kaynakca.info

Özet:

TÜRK DEMOKRASİ TARİHİ, PROF.DR.KEMAL H. KARPAT, NİSAN 2010, İSTANBUL, TİMAŞ YAYINLARI

Kitabı okurken önemli olduğunu değerlendirdiğim için yapılan alıntılar, sonlarında alıntı yapılan sayfa numaraları da belirtilmek suretiyle aşağıda sunulmuştur.

- En geniş anlamı ile demokrasi; insanı özgürleştirmek için ona kişiliğini, kimliğini ve toplum içindeki yerini serbest iradesiyle belirleme imkânı verir. (s.9)
- Türkiye’de dini ve laikliği savunanlar, aslında aynı şeyi, insanın düşünce ve inanç özgürlüğünü savunmaktadırlar. Savunduklarını tarihi, felsefi ve akılcı bir temelden mahrum bıraktıkları için mücadele “devlet” kavramı etrafında dönmektedir. (s.11)
- Bugün Türkiye’de ana konu “devleti demokratikleştirmek” ve “devleti halk ile birleştirmek”tir. (s.11)
- On dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda Yunan, Sırp, Bulgar, Romen halkları ve nihayet Türkler, paylaştıkları devlet kültürünü değil, dini ve etnik kimliği milliliğin temeli sayarak birbirlerinden ayrılmışlardır. (s.15)
- Babai İsyanı; Baba İlyas liderliğinde, 1239’da, Amasya’da, Selçuklu yönetimine karşı başlatılmıştır. ……Babailik Hareketi daha sonra baba İshak’la (İlyas’ın halifesi) devam etti ve Yesevi, Kalenderi, Haydari ve diğer dervişlerin katılımıyla Bektaşiliğin temelini oluşturdu. (s.18)
- Keykavus, Moğollara karşı koymuş ve mücadeleyi kaybettikten sonra kendi taraftarı olan “12.000 Türkmen çadırı”nı 1263-64 yıllarında Sarı Saltuk Baba’nın idaresinde Bizans topraklarına, Balkanlar’a göçmüştür. (s.22)
- Osmanlı’nın ilk dönemlerinde devlet-halk kaynaşmasını sağlayan ana etken; ortak kültür, inanç ve kimlikti. (s.23)
- Devlet din ilişkilerinde sorun, ulemanın Arap dünyası ile ilişkilerinin artmasıyla klasik İslam fikrine, yani devleti dinin karşısında gören fakat mecburen devlet hizmetini kabul eden Mekke- Medine ulemasının (özellikle Hanbelilerin) görüşüne önem vermeye başlaması ile doğmuştur. İşte bu durum karşısında devlet, din işlerine karışmadığını ve din, inanç hürriyetine saygı gösterdiğini anlatmak için daha II. Murat (1451) zamanında din-devlet sahalarını ayırmıştır. Devletin din işlerine karışmamasını sağlamak için Şeyhülislamlık kurumunu oluşturmuştur, İstanbul baş müftüsünün temsil ettiği Şeyhülislamlık bu şekilde ortaya çıkmıştır…..Şeyhülislamlık, bu işlevini 16. Yüzyılın ortalarına kadar sürdürmüşse de bundan sonra, özellikle 17. Yüzyılda, devlet emrine girmiştir. (s.26)
- İbrahim Şinasi, Ahmet Mithat Efendi gibi yazar ve gazeteciler bu yeni dilin (Türkçenin) mimarlarıydılar. (s.35)
- 1920’de kurulan Birinci Büyük Millet Meclisi’nin hazırladığı ve sonra rafa kaldırılan Halk Programı, o devirdeki demokrasi anlayışını ve halkın demokrasiden ne beklediğini çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır. (s.50)
- …..CHP, 1931’deki parti kongresinde modernleşmeye yeni bir ve yön vermek için Altı Ok Programı ile Türk siyasi hayatında ve demokrasi gelişiminde yeni bir süreci, tek parti dönemini başlatmıştır. (s.51)
- CHP eliti, daha partinin kurulduğu 1923 yılında sosyal ve ideolojik bakımdan birbirinden farklı iki bölümden oluşuyordu. Hükümet ve devlet idaresini elinde tutan merkezi parti eliti, Altı Ok’u (Kemalizmi) kendi görüşüne göre yorumladı. Ne tarihe ne de yerleşmiş geleneklere ve hatta demokrasiye önem vererek kendisini adeta yurdun ezeli ve ebedi efendisi olarak gördü. Bu grup, laikliği ihtiyacına göre yorumlayarak muhalefeti susturmaktan ve siyasi gücünü korumak için Atatürkçülüğü kendi özel ideolojisi haline sokmaktan çekinmedi. (s.59)
- 19. Yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hıristiyan azınlıklar milliyetçi amaçlarla siyasi dernekler kurmuşlardı. Daha sonraları Müslüman tebaa arasında da bu çeşit dernekler kuruldu. Bunların ilki, bir kısım Müslüman aydın tarafından kurulan Fedailer Cemiyeti idi; bu aslında padişahın Hıristiyan tebaaya eşit haklar tanımasına karşı bir tepkiydi. (s.98)
- Ardından, 1865 yılında Yeni Osmanlılar Cemiyeti kuruldu; meşruti idare sistemini amaç bilen, Osmanlılar arasında kurulmuş ilk büyük siyasi teşekküldü bu; Paris ve Londra’da faaliyet gösteriyordu. ….. Yeni Osmanlılar reformların laik niteliğini eleştiriyor, bu yüzden imparatorluğun şeriata gerektiği gibi riayet edilmeksizin, dayanılan ruhi temellere aykırı olarak idare edilmeye başlandığını iddia ediyorlardı. Bu grubun başında bulunan Namık Kemal, yeniçeriliği kaldırdıktan sonra din dışı usullerle kendi mutlak istibdadını yürüten bir padişaha itaat için haklı bir sebep görmüyordu. Onun meşhur Hürriyet Kasidesi’ndeki hürriyet isteğinin gerçekte, imparatorluğu Müslümanlığın esas kurallarına aykırı olarak idare eden padişahı eleştirmekten başka bir anlamı yoktur. (s.99)
- İlk mebusan meclisi 19 Mart 1877’de toplandı. İkinci bir meclis, ertesi sene toplantıya çağrıldı, ama hükümet sert eleştirilere uğrayınca meclis 1908’e kadar süresiz olarak dağıtıldı. Bundan sonra 1877-1908 arasında Abdülhamid kendi mutlak idaresini kurarak imparatorluğu istibdadı altına aldı (s.99)
- Ahmet Rıza bey, İstanbul Askeri Tıbbiye Mektebi’nde İbrahim Temo’nu kurduğu gizli bir derneği örnek alarak, 1889 yılında Paris’te İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni kurdu. (s.100)
- “Müdahalecilerin”, yani ihtilale ordu ve dış yardımın katılması görüşünü savunanlar balında Prens Sebahattin vardı. Bunlar ana teşkilattan ayrılarak Teşebbüs-i şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni kurdular. Ahmet Rıza Bey’in başında bulunduğu ve aykırı görüşü savunan grup ise cemiyetin adını Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti şeklinde değiştirdi. Bundan böyle bu cemiyet Jön Türklerin en ileri gelen örgütlenmesi oldu. (s.100)
- Ahmet Rıza Beyin cemiyeti asıl 1906’da Selanik’te subay ve devlet memurlarından oluşan bir grubun kurduğu Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile birleştikten sonra güçlendi. (s.100)
- …Mutedil Hürriyetperveran, Islahat-ı Esasiye-i Osmaniye ve Ahali Fırkaları gibi başlıca muhalefet partileri ile Rum, Ermeni, Arnavut ve Bulgar azınlıklarının Meclis’teki temsilcileri birleşerek Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nı kurdular (21 Kasım 1911). (s.103)
- Ahmet Rıza Bey’in tam karşı kutbunda Mizancı Murad vardı. Yurtiçinde yayınladığı yazılarla, Mısır’da çıkardığı Mizan gazetesi ve özellikle İslamcı kanaatleri sayesinde Mizancı Murad çok taraftar kazanmıştı. Mizancı, halife idaresinde bir İslam İmparatorluğu kurulmasını savunuyor ve padişahın İslam âleminin başına geçmesini istiyordu. (s.105)
- Milliyetçi fikirleri yaymak ve nihayet Osmanlı İmparatorluğu’nu bir Türk Devleti haline getirmek maksadıyla 1911’de Türk Yurdu, 1912’de Türk Ocakları teşkilatı meydana getirildi. (s.114)
- Millet Meclisinin 1 Nisan 1923’te kendi kendisini feshedip yeni seçimlere gitmesi sağlandı. (s.128)
- Yeni Meclis 11 ağustos 1923’te toplanınca başvekilliğe, halife taraftarı rauf bey (Orbay) yerine Fethi Bey (Okyar) getirildi. (s.129)
- halifeliğin kaldırılma kararının görünüşteki siyasi gayesinden çok daha önemli bir kültürel ve tarihi anlamı vardır. Bu, 19. Yüzyılın başlarından beri sürüp gelen mücadelede laik-yenilikçi grubun, muhafazakârlara karşı zaferini ifade etmektedir. Bu zafer ancak 1920-24 döneminde laik-yenilikçi grubun bir daha asla tekrarlanmayacak bir siyasi durumda bulunmasıyla mümkün olmuştur. (s.130)
- İlahiyat Mektebinin 1925’te 284 öğrencisi vardı, 1926-1933 döneminde bu sayı 167’den 20’ye düştü, 1941’de ise öğrencisi kalmadığından kapatıldı ve yerine İslam Araştırmaları Enstitüsü geçti. 1924’te İmam hatip Okullarının sayısı 129’u buluyordu, 1930’da bu sayı 2’ye indi ve aynı yıl bu okullar kapatıldı. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın denetimi altında faaliyet gösteren hafız ve Kuran Kurslarında din dersleri verilmekteydi. (s.142)
- Kadrocular, Türkiye’de sınıf mücadelesi ve birikmiş sermaye bulunmadığını kabul ediyorlardı. Bunun için de devletin sınıf mücadelesinden kaçınarak sermaye biriktirebileceğini ileri sürüyorlardı. Kadrocuların fikrince yeni bir ekonomik devlet tipi meydana gelmişti. Bu devlet tipi, ileri sosyal sınıfların bütün toplum hesabına ekonomik değerleri biriktirmesini sağlayacak ve toplum hesabına ekonomik faaliyetleri sistematik bir şekilde planlayacak ve yürütecekti. Kişi için sınırlandırılmış bir özel mülkiyet hakkı tanıyorlar ve demokrasinin artık tarihe mal olduğunu söylüyorlardı. Kadroculara göre Türkiye gibi az gelişmiş bir memleket için ana sorun, zıt ekonomik çıkarların bağdaştırılması değil, ileri bir teknoloji ile tezatsız bir toplum yaratılmasıydı. Türkiye’deki durumun tarihte bir eşi daha yoktu; çünkü devlet, toplumun hem temsilcisi, hem örgütleyicisi olacak ve toplumun bütün işlerine karışma hakkına sahip olacaktı. (s.157)
- 1940 Milli Korunma Kanunu (s.179)
- ….. 1944’te, milyonlarca liralık iş yapan 45.057 müteahhit, 8,4 milyon lira vergi verdiği halde kurumların, maaşlı ve ücretlilerin ödediği vergiler 186 milyon lirayı buluyordu. Aynı yıl, yüksek gelirlilerin-vergi mükelleflerinin %41’ini teşkil ettikleri halde- ödedikleri vergi, bütün vergi gelirinin %13,8’i kadardı. (s.181)
- Varlık vergisi kanunu, Millet meclisine Şükrü Şaraçoğlu hükümeti getirmiş ve tasarı, 11 Kasım 1942 tarihinde 4305 sayılı kanunla kabul edilmiştir. (s.204)
- 4753 sayılı Çiftçiyi Topraklandırma tasarısı 11 haziran 1945 günü kanunlaştı. (s.207)
- …….Muhalefet, Vatan ve Tan gazeteleri çevresinde toplanmıştı. Bu gazetelerden birincisi liberal, ikincisi sosyalist görüşleri ifade ediyordu. (Tan başyazarları Zekeriya ve Sabiha Sertel…..) (s.237)
- Halk Partisi Kurultayı 10 Mayıs 1946 tarihinde toplanarak…… Memlekette sosyal sınıflar bulunduğunu ve sınıfların ekonomik çıkarları üzerine siyasi dernekler kurulabileceğini kabul etmek, yirmi beş yıldır savunulan sınıfsız toplum anlayışına taban tabana zıttı.(s.242)
- ….Seçimler, 21 Temmuz 1946 tarihinde sakin ve düzenli bir şekilde geçti; seçmenlerin %85’i oy vermişti………… Bütün memlekette alınan sonuçlara göre ise 456 milletvekilliğinden 395’ini CHP, 64’ünü DP, 6’sını bağımsızlar kazanmıştı. (s.250)
- 7 Eylül kararları…(s.260)
- Recep Peker Grubunda,….. Bunlar demokrasi iddiası arkasında, Cumhuriyetin ana ilkelerinden fedakârlığa doğru gidilmeye başlandığını görüyorlardı. Onlara göre, Cumhuriyetin bütün dünya görüşüne ve zihniyetine şekil vermiş olan temel ilke laiklik üzerinde, devletçilik ve nihayet bizzat hürriyet anlayışı üzerinde tavizler verilmeye başlanmıştı. (s.290)
- Hasan Saka, 10 Eylül 1947 günü Recep Peker’in istifası üzerine başbakanlığa getirildi. (s.291)
- Millet Partisi, Türkiye’nin üçüncü büyük partisi olarak 20 Temmuz 1948’de kurulduğu… (s.306)
- Seçimler 14 Mayıs 1950 tarihinde huzur içinde, düzenli bir şekilde yapıldı….. 8.905.576 seçmenden 7.958.055’i yani %89,3’ü seçim sandıklarına gitti. DP adayları 4.242.381 oy, CHP adayları da 3.165.096 oy aldı. Millet Partisi ancak 240.209 oy, bağımsızlar da 258.698 oy toplayabildi. Çoğunluk sisteminin uygulanması sonucu 487 milletvekilliğinden 396’sını Demokratlar, 68’ini Halkçılar, 7’sini bağımsızlar, 1’ini Millet Partisi aldı; 15 milletvekilliği açık kaldı. (s.327)
- … …Tanrıöver, nihayet 10 Mayıs 1946’da Türk Ocaklarını yeniden kurmayı başardı. (s.334)
- 1941-1942 yıllarında ırkçılık liderlerinden Reha Oğuz Türkkan ile Nihal Atsız ….. (s.344)
- Bu ilke (laiklik) 1937’de anayasaya konuldu. (s.349)
- Bir kısım halk partili de devletçilik kavramının ağırlık merkezinin ekonomik gayelerden fazla salt toplumsal gayeler üzerinde toplanmasını tavsiye etmekteydi. Böylece sosyal gayeler güden bir devlet (welfare state), işçi sınıfının gelişmesiyle ortaya çıkması beklenen sınıf kavgalarını önleyebilirdi. (s.380) (20 Ocak ve 25 Ocak 1947, Akşam gazetesi başyazısı; 17 Ocak 1948, Ulus gazetesi başyazısı; Kasım 1948 ve Nisan 1953 Türkiye İktisat Mecmuası)
- Halk İştirakiyun Fırkası 1920’de kurulmuştu ve genellikle Yeşil Ordu’nun siyasi şubesi sayılmaktaydı. …. “şanlı lider” dedikleri Çerkez Ethem’i partinin başına geçirmek istiyorlardı. Hükümet 1921’de partiyi kapattı ve liderlerini hapsetti, 1922’de de her türlü komünist propagandayı yasakladı. (s.434)
- Gene 1920 yılında, gerek İstanbul Hükümeti’ne gerekse Mustafa Kemal’e karşı olan Arif Oruç ve Salih Zeki tarafından kanun dışı olarak bir başka Komünist Parti kuruldu. Yeşil Ordu ile ilişkisi olan bu parti, III. Enternasyonel ile bağlantılıydı. ….1922’de kapatıldı. (s435)
- Türkiye’de gerçek anlamda ilk komünist parti 22 Eylül 1919’da Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası adıyla Şefik Hüsnü (Değmer) ve Ethem Nejat liderliği altında kuruldu. ….. Takrir-i Sükun Kanunu’nun sonucu olarak Şefik Hüsnü’nün Partisi 1925’te faaliyetlerine son vererek bir yer altı teşkilatı oldu. (s.434-435)
- Demokrat Parti İktidarının 27 Ocak 1954’te çıkardığı 6234 sayılı kanunla Köy Enstitüleri, Köy Öğretmen Okulları adı altında mevcut öğretmen okullarıyla birleştirildi. (s.460)
- 1946’da Cemiyetler kanunu’nda yapılan değişiklikle, kurumsal olarak sınıf ve iktisadi çıkar temeline dayanan siyasi derneklerin ve siyasi partilerin kurulmasına izin verildi. (s.468)
- Halk Fırkası Ekim 1923’te kuruldu. ….10 Kasım 1924’te parti isminin başına “Cumhuriyet” kelimesi eklendi ve nihayet 1935’te Arapça olan “fırka” kelimesi yerine Fransızca olan “parti” getirildi. (s.472)
- 1927’deki Parti Kurultayı, partiyi cumhuriyetçi, halkçı ve milliyetçi olarak tanımlayarak daha ayrıntılı bir program çizdi. Nihayet 10 Mayıs 1931 Kurultayı, genel olarak Kemalizm diye bilinen ve daha sonra 1937 anayasasının 2. Maddesine dahil edilen altı ilkeyi kabul etti. (s.473)
- Demokrat Parti 7 Ocak 1946’da …. Kuruldu. (s.485)

Ali KARAHAN

TÜRK DEMOKRASİ TARİHİ, PROF.DR.KEMAL H. KARPAT, NİSAN 2010, İSTANBUL, TİMAŞ YAYINLARI

Kitabı okurken önemli olduğunu değerlendirdiğim için yapılan alıntılar, sonlarında alıntı yapılan sayfa numaraları da belirtilmek suretiyle aşağıda sunulmuştur.

- En geniş anlamı ile demokrasi; insanı özgürleştirmek için ona kişiliğini, kimliğini ve toplum içindeki yerini serbest iradesiyle belirleme imkânı verir. (s.9)
- Türkiye’de dini ve laikliği savunanlar, aslında aynı şeyi, insanın düşünce ve inanç özgürlüğünü savunmaktadırlar. Savunduklarını tarihi, felsefi ve akılcı bir temelden mahrum bıraktıkları için mücadele “devlet” kavramı etrafında dönmektedir. (s.11)
- Bugün Türkiye’de ana konu “devleti demokratikleştirmek” ve “devleti halk ile birleştirmek”tir. (s.11)
- On dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda Yunan, Sırp, Bulgar, Romen halkları ve nihayet Türkler, paylaştıkları devlet kültürünü değil, dini ve etnik kimliği milliliğin temeli sayarak birbirlerinden ayrılmışlardır. (s.15)
- Babai İsyanı; Baba İlyas liderliğinde, 1239’da, Amasya’da, Selçuklu yönetimine karşı başlatılmıştır. ……Babailik Hareketi daha sonra baba İshak’la (İlyas’ın halifesi) devam etti ve Yesevi, Kalenderi, Haydari ve diğer dervişlerin katılımıyla Bektaşiliğin temelini oluşturdu. (s.18)
- Keykavus, Moğollara karşı koymuş ve mücadeleyi kaybettikten sonra kendi taraftarı olan “12.000 Türkmen çadırı”nı 1263-64 yıllarında Sarı Saltuk Baba’nın idaresinde Bizans topraklarına, Balkanlar’a göçmüştür. (s.22)
- Osmanlı’nın ilk dönemlerinde devlet-halk kaynaşmasını sağlayan ana etken; ortak kültür, inanç ve kimlikti. (s.23)
- Devlet din ilişkilerinde sorun, ulemanın Arap dünyası ile ilişkilerinin artmasıyla klasik İslam fikrine, yani devleti dinin karşısında gören fakat mecburen devlet hizmetini kabul eden Mekke- Medine ulemasının (özellikle Hanbelilerin) görüşüne önem vermeye başlaması ile doğmuştur. İşte bu durum karşısında devlet, din işlerine karışmadığını ve din, inanç hürriyetine saygı gösterdiğini anlatmak için daha II. Murat (1451) zamanında din-devlet sahalarını ayırmıştır. Devletin din işlerine karışmamasını sağlamak için Şeyhülislamlık kurumunu oluşturmuştur, İstanbul baş müftüsünün temsil ettiği Şeyhülislamlık bu şekilde ortaya çıkmıştır…..Şeyhülislamlık, bu işlevini 16. Yüzyılın ortalarına kadar sürdürmüşse de bundan sonra, özellikle 17. Yüzyılda, devlet emrine girmiştir. (s.26)
- İbrahim Şinasi, Ahmet Mithat Efendi gibi yazar ve gazeteciler bu yeni dilin (Türkçenin) mimarlarıydılar. (s.35)
- 1920’de kurulan Birinci Büyük Millet Meclisi’nin hazırladığı ve sonra rafa kaldırılan Halk Programı, o devirdeki demokrasi anlayışını ve halkın demokrasiden ne beklediğini çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır. (s.50)
- …..CHP, 1931’deki parti kongresinde modernleşmeye yeni bir ve yön vermek için Altı Ok Programı ile Türk siyasi hayatında ve demokrasi gelişiminde yeni bir süreci, tek parti dönemini başlatmıştır. (s.51)
- CHP eliti, daha partinin kurulduğu 1923 yılında sosyal ve ideolojik bakımdan birbirinden farklı iki bölümden oluşuyordu. Hükümet ve devlet idaresini elinde tutan merkezi parti eliti, Altı Ok’u (Kemalizmi) kendi görüşüne göre yorumladı. Ne tarihe ne de yerleşmiş geleneklere ve hatta demokrasiye önem vererek kendisini adeta yurdun ezeli ve ebedi efendisi olarak gördü. Bu grup, laikliği ihtiyacına göre yorumlayarak muhalefeti susturmaktan ve siyasi gücünü korumak için Atatürkçülüğü kendi özel ideolojisi haline sokmaktan çekinmedi. (s.59)
- 19. Yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hıristiyan azınlıklar milliyetçi amaçlarla siyasi dernekler kurmuşlardı. Daha sonraları Müslüman tebaa arasında da bu çeşit dernekler kuruldu. Bunların ilki, bir kısım Müslüman aydın tarafından kurulan Fedailer Cemiyeti idi; bu aslında padişahın Hıristiyan tebaaya eşit haklar tanımasına karşı bir tepkiydi. (s.98)
- Ardından, 1865 yılında Yeni Osmanlılar Cemiyeti kuruldu; meşruti idare sistemini amaç bilen, Osmanlılar arasında kurulmuş ilk büyük siyasi teşekküldü bu; Paris ve Londra’da faaliyet gösteriyordu. ….. Yeni Osmanlılar reformların laik niteliğini eleştiriyor, bu yüzden imparatorluğun şeriata gerektiği gibi riayet edilmeksizin, dayanılan ruhi temellere aykırı olarak idare edilmeye başlandığını iddia ediyorlardı. Bu grubun başında bulunan Namık Kemal, yeniçeriliği kaldırdıktan sonra din dışı usullerle kendi mutlak istibdadını yürüten bir padişaha itaat için haklı bir sebep görmüyordu. Onun meşhur Hürriyet Kasidesi’ndeki hürriyet isteğinin gerçekte, imparatorluğu Müslümanlığın esas kurallarına aykırı olarak idare eden padişahı eleştirmekten başka bir anlamı yoktur. (s.99)
- İlk mebusan meclisi 19 Mart 1877’de toplandı. İkinci bir meclis, ertesi sene toplantıya çağrıldı, ama hükümet sert eleştirilere uğrayınca meclis 1908’e kadar süresiz olarak dağıtıldı. Bundan sonra 1877-1908 arasında Abdülhamid kendi mutlak idaresini kurarak imparatorluğu istibdadı altına aldı (s.99)
- Ahmet Rıza bey, İstanbul Askeri Tıbbiye Mektebi’nde İbrahim Temo’nu kurduğu gizli bir derneği örnek alarak, 1889 yılında Paris’te İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni kurdu. (s.100)
- “Müdahalecilerin”, yani ihtilale ordu ve dış yardımın katılması görüşünü savunanlar balında Prens Sebahattin vardı. Bunlar ana teşkilattan ayrılarak Teşebbüs-i şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni kurdular. Ahmet Rıza Bey’in başında bulunduğu ve aykırı görüşü savunan grup ise cemiyetin adını Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti şeklinde değiştirdi. Bundan böyle bu cemiyet Jön Türklerin en ileri gelen örgütlenmesi oldu. (s.100)
- Ahmet Rıza Beyin cemiyeti asıl 1906’da Selanik’te subay ve devlet memurlarından oluşan bir grubun kurduğu Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile birleştikten sonra güçlendi. (s.100)
- …Mutedil Hürriyetperveran, Islahat-ı Esasiye-i Osmaniye ve Ahali Fırkaları gibi başlıca muhalefet partileri ile Rum, Ermeni, Arnavut ve Bulgar azınlıklarının Meclis’teki temsilcileri birleşerek Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nı kurdular (21 Kasım 1911). (s.103)
- Ahmet Rıza Bey’in tam karşı kutbunda Mizancı Murad vardı. Yurtiçinde yayınladığı yazılarla, Mısır’da çıkardığı Mizan gazetesi ve özellikle İslamcı kanaatleri sayesinde Mizancı Murad çok taraftar kazanmıştı. Mizancı, halife idaresinde bir İslam İmparatorluğu kurulmasını savunuyor ve padişahın İslam âleminin başına geçmesini istiyordu. (s.105)
- Milliyetçi fikirleri yaymak ve nihayet Osmanlı İmparatorluğu’nu bir Türk Devleti haline getirmek maksadıyla 1911’de Türk Yurdu, 1912’de Türk Ocakları teşkilatı meydana getirildi. (s.114)
- Millet Meclisinin 1 Nisan 1923’te kendi kendisini feshedip yeni seçimlere gitmesi sağlandı. (s.128)
- Yeni Meclis 11 ağustos 1923’te toplanınca başvekilliğe, halife taraftarı rauf bey (Orbay) yerine Fethi Bey (Okyar) getirildi. (s.129)
- halifeliğin kaldırılma kararının görünüşteki siyasi gayesinden çok daha önemli bir kültürel ve tarihi anlamı vardır. Bu, 19. Yüzyılın başlarından beri sürüp gelen mücadelede laik-yenilikçi grubun, muhafazakârlara karşı zaferini ifade etmektedir. Bu zafer ancak 1920-24 döneminde laik-yenilikçi grubun bir daha asla tekrarlanmayacak bir siyasi durumda bulunmasıyla mümkün olmuştur. (s.130)
- İlahiyat Mektebinin 1925’te 284 öğrencisi vardı, 1926-1933 döneminde bu sayı 167’den 20’ye düştü, 1941’de ise öğrencisi kalmadığından kapatıldı ve yerine İslam Araştırmaları Enstitüsü geçti. 1924’te İmam hatip Okullarının sayısı 129’u buluyordu, 1930’da bu sayı 2’ye indi ve aynı yıl bu okullar kapatıldı. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın denetimi altında faaliyet gösteren hafız ve Kuran Kurslarında din dersleri verilmekteydi. (s.142)
- Kadrocular, Türkiye’de sınıf mücadelesi ve birikmiş sermaye bulunmadığını kabul ediyorlardı. Bunun için de devletin sınıf mücadelesinden kaçınarak sermaye biriktirebileceğini ileri sürüyorlardı. Kadrocuların fikrince yeni bir ekonomik devlet tipi meydana gelmişti. Bu devlet tipi, ileri sosyal sınıfların bütün toplum hesabına ekonomik değerleri biriktirmesini sağlayacak ve toplum hesabına ekonomik faaliyetleri sistematik bir şekilde planlayacak ve yürütecekti. Kişi için sınırlandırılmış bir özel mülkiyet hakkı tanıyorlar ve demokrasinin artık tarihe mal olduğunu söylüyorlardı. Kadroculara göre Türkiye gibi az gelişmiş bir memleket için ana sorun, zıt ekonomik çıkarların bağdaştırılması değil, ileri bir teknoloji ile tezatsız bir toplum yaratılmasıydı. Türkiye’deki durumun tarihte bir eşi daha yoktu; çünkü devlet, toplumun hem temsilcisi, hem örgütleyicisi olacak ve toplumun bütün işlerine karışma hakkına sahip olacaktı. (s.157)
- 1940 Milli Korunma Kanunu (s.179)
- ….. 1944’te, milyonlarca liralık iş yapan 45.057 müteahhit, 8,4 milyon lira vergi verdiği halde kurumların, maaşlı ve ücretlilerin ödediği vergiler 186 milyon lirayı buluyordu. Aynı yıl, yüksek gelirlilerin-vergi mükelleflerinin %41’ini teşkil ettikleri halde- ödedikleri vergi, bütün vergi gelirinin %13,8’i kadardı. (s.181)
- Varlık vergisi kanunu, Millet meclisine Şükrü Şaraçoğlu hükümeti getirmiş ve tasarı, 11 Kasım 1942 tarihinde 4305 sayılı kanunla kabul edilmiştir. (s.204)
- 4753 sayılı Çiftçiyi Topraklandırma tasarısı 11 haziran 1945 günü kanunlaştı. (s.207)
- …….Muhalefet, Vatan ve Tan gazeteleri çevresinde toplanmıştı. Bu gazetelerden birincisi liberal, ikincisi sosyalist görüşleri ifade ediyordu. (Tan başyazarları Zekeriya ve Sabiha Sertel…..) (s.237)
- Halk Partisi Kurultayı 10 Mayıs 1946 tarihinde toplanarak…… Memlekette sosyal sınıflar bulunduğunu ve sınıfların ekonomik çıkarları üzerine siyasi dernekler kurulabileceğini kabul etmek, yirmi beş yıldır savunulan sınıfsız toplum anlayışına taban tabana zıttı.(s.242)
- ….Seçimler, 21 Temmuz 1946 tarihinde sakin ve düzenli bir şekilde geçti; seçmenlerin %85’i oy vermişti………… Bütün memlekette alınan sonuçlara göre ise 456 milletvekilliğinden 395’ini CHP, 64’ünü DP, 6’sını bağımsızlar kazanmıştı. (s.250)
- 7 Eylül kararları…(s.260)
- Recep Peker Grubunda,….. Bunlar demokrasi iddiası arkasında, Cumhuriyetin ana ilkelerinden fedakârlığa doğru gidilmeye başlandığını görüyorlardı. Onlara göre, Cumhuriyetin bütün dünya görüşüne ve zihniyetine şekil vermiş olan temel ilke laiklik üzerinde, devletçilik ve nihayet bizzat hürriyet anlayışı üzerinde tavizler verilmeye başlanmıştı. (s.290)
- Hasan Saka, 10 Eylül 1947 günü Recep Peker’in istifası üzerine başbakanlığa getirildi. (s.291)
- Millet Partisi, Türkiye’nin üçüncü büyük partisi olarak 20 Temmuz 1948’de kurulduğu… (s.306)
- Seçimler 14 Mayıs 1950 tarihinde huzur içinde, düzenli bir şekilde yapıldı….. 8.905.576 seçmenden 7.958.055’i yani %89,3’ü seçim sandıklarına gitti. DP adayları 4.242.381 oy, CHP adayları da 3.165.096 oy aldı. Millet Partisi ancak 240.209 oy, bağımsızlar da 258.698 oy toplayabildi. Çoğunluk sisteminin uygulanması sonucu 487 milletvekilliğinden 396’sını Demokratlar, 68’ini Halkçılar, 7’sini bağımsızlar, 1’ini Millet Partisi aldı; 15 milletvekilliği açık kaldı. (s.327)
- … …Tanrıöver, nihayet 10 Mayıs 1946’da Türk Ocaklarını yeniden kurmayı başardı. (s.334)
- 1941-1942 yıllarında ırkçılık liderlerinden Reha Oğuz Türkkan ile Nihal Atsız ….. (s.344)
- Bu ilke (laiklik) 1937’de anayasaya konuldu. (s.349)
- Bir kısım halk partili de devletçilik kavramının ağırlık merkezinin ekonomik gayelerden fazla salt toplumsal gayeler üzerinde toplanmasını tavsiye etmekteydi. Böylece sosyal gayeler güden bir devlet (welfare state), işçi sınıfının gelişmesiyle ortaya çıkması beklenen sınıf kavgalarını önleyebilirdi. (s.380) (20 Ocak ve 25 Ocak 1947, Akşam gazetesi başyazısı; 17 Ocak 1948, Ulus gazetesi başyazısı; Kasım 1948 ve Nisan 1953 Türkiye İktisat Mecmuası)
- Halk İştirakiyun Fırkası 1920’de kurulmuştu ve genellikle Yeşil Ordu’nun siyasi şubesi sayılmaktaydı. …. “şanlı lider” dedikleri Çerkez Ethem’i partinin başına geçirmek istiyorlardı. Hükümet 1921’de partiyi kapattı ve liderlerini hapsetti, 1922’de de her türlü komünist propagandayı yasakladı. (s.434)
- Gene 1920 yılında, gerek İstanbul Hükümeti’ne gerekse Mustafa Kemal’e karşı olan Arif Oruç ve Salih Zeki tarafından kanun dışı olarak bir başka Komünist Parti kuruldu. Yeşil Ordu ile ilişkisi olan bu parti, III. Enternasyonel ile bağlantılıydı. ….1922’de kapatıldı. (s435)
- Türkiye’de gerçek anlamda ilk komünist parti 22 Eylül 1919’da Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası adıyla Şefik Hüsnü (Değmer) ve Ethem Nejat liderliği altında kuruldu. ….. Takrir-i Sükun Kanunu’nun sonucu olarak Şefik Hüsnü’nün Partisi 1925’te faaliyetlerine son vererek bir yer altı teşkilatı oldu. (s.434-435)
- Demokrat Parti İktidarının 27 Ocak 1954’te çıkardığı 6234 sayılı kanunla Köy Enstitüleri, Köy Öğretmen Okulları adı altında mevcut öğretmen okullarıyla birleştirildi. (s.460)
- 1946’da Cemiyetler kanunu’nda yapılan değişiklikle, kurumsal olarak sınıf ve iktisadi çıkar temeline dayanan siyasi derneklerin ve siyasi partilerin kurulmasına izin verildi. (s.468)
- Halk Fırkası Ekim 1923’te kuruldu. ….10 Kasım 1924’te parti isminin başına “Cumhuriyet” kelimesi eklendi ve nihayet 1935’te Arapça olan “fırka” kelimesi yerine Fransızca olan “parti” getirildi. (s.472)
- 1927’deki Parti Kurultayı, partiyi cumhuriyetçi, halkçı ve milliyetçi olarak tanımlayarak daha ayrıntılı bir program çizdi. Nihayet 10 Mayıs 1931 Kurultayı, genel olarak Kemalizm diye bilinen ve daha sonra 1937 anayasasının 2. Maddesine dahil edilen altı ilkeyi kabul etti. (s.473)
- Demokrat Parti 7 Ocak 1946’da …. Kuruldu. (s.485)

Ali KARAHAN