Bartınlı İbrahim Hamdi ve Atlas'ı

Makale Türkçe

Künye:

Yazarlar:

Mahmut AK

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2000

Yayınlandığı Eser:

Belleten

Cilt:

LXIV

Sayı:

239

Sayfa Aralığı:

69-87

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1575245

Operatör:

Zeynep Kurnaz

Güncelleyen:

Yağız Fatih Nazlıer

Özet:

Osmanlı coğrafya yazıcılığı zirveye ulaştığı XVI ve XVII. yüzyıldaki ilmî mahsullerinden sonra, kitabî kaynaklara müracaat yanında yazarının müşahede ve duyduklarına dayanan katkılarıyla meydana getirilen ATLAS, en az bu eserler kadar ilmî değer taşımaktadır.

Eser daha önce kısmen M.Tahir, T.M. Yaman tarafindan tanıtılmış, C. Orhonlu tarafından da değerlendirilmiştir. Ancak eserin tek kopyası durumunda olan Es'ad Efendi nüshasının şeklî ve teknik yönleri ve eserin Cihannümâ ve Menâzirü'l-avâlim ile olan irtibatı izaha muhtaç gözükmektedir.

Bartın ili Ulus ilçesinde doğan yazar, çocukluğunu babasıyla birlikte Balkanlar'da geçirmiştir. 20 yıl kaldığı Tımışvar'da tahsilini, ailesi, Selim Dede, Eyyub Efendi ve Pirî Ahmed Efendi'den tamamlamıştır. Çeşitli vesilelerle Tımışvar(1716'ya kadar 20 yıl), Erdel Belgradı, Tırnova( 1718-19), Hotin ve Kili( 1721 ), Amasra( 1727), İstanbul( 1733-34), İsakçı(1736), Kartal ve Babadağı(1737) gibi birçok yere gitmiştir. Bu sırada çeşitli görevler üstlenmiştir: Cebeci neferi olarak .Zenta seferine katılmış(1697), Hotin kalesinin tamiri sırasında( 1721 ), önce cebehane kâtibi, sonra Hotin defterdarı kâtibi, Hotin muhafızı Abdi Paşa'nın (ö. 1722) özel kâtibi olmuştur. Ticaret de yapan yazar resmî hayatında ciddî, ahlâklı ve sorumluluk sahibi, şair, hakkâk ve müzehhibdir.

ATLAS: Yazar eserini II cild olarak plânlamıştır. T.M. Yaman muhtemelen I. cildi kullanmış, bu cild 1942 Kastamonu yangınında yanmıştır. II. cildin(Es'ad Ef. Ktb., nr. 2044) baş tarafı, arada bazı kısımları noksan, sonu tamdır. 1749 yılında memleketine gelen yazar eserini, 1 Rebiülevvel-25 Zilkade 1163(10 Ocak-26 Ekim 1750) tarihleri arasında yazmış, ancak daha sonra, metni gözden geçirerek tashihlerde bulunmuştur. "Minhu" ve "sahh" ile bitip "tasdîk" ile başlayan ilâvelerden ilk kısmı büyük ihtimalle yazara aittir. Bunlardan en geç yazılanı 15 Cemaziyelevvel 1176(2 Aralık 1762) tarihlidir. İkinci kısım ilâveler daha geç tarihli, muhtemelen eseri temellük eden ve I. Abdülhamid'e yakın birisine aittir.

Muhteva olarak Osmanlı coğrafyacılığının teamüllerine uygun olarak önce, arzın tarifi, hareketleri ve hey'et konuları işlenmiş; ilk cildde Anadolu şehirleri, II. cildde Afrika, Avrupa ve Amerika şehirleri tanıtılmıştır. Yazar, memleketi ve civarı, Tımışvar ve Hotin başta olmak üzere birçok Rumeli şehri, Lehistan'da yaşayan Lipkalar ve İstanbul hakkında çok önemli şahsî birikimini sunmuştur. Gitmediği yerler için Eyyub Efendi, Yahya ve Kolçak Paşalar, tabib Corci, Pirî Ahmed Efendi, İbrahim Ağa ve Arnavud Hoca gibi önemli kişilerden duyduklarını kullanmıştır. Pek çok kitabî kaynağın kullanıldığı Atlas'ta Cihannümâ çok önemli yer tutmaktadır. Ayrıca muhtelif bölümlerde Menâzırü'l-avâlim'den de faydalanılmıştır.

T.M. Yaman'a göre eser " Cihannümâ’nın ilâveli bir nüshası" ise de, yazarın müşahedeleri yanında, Menâzır gibi diğer eserlerden de faydalanılarak yazılan ve müstakil bir hüviyet taşıyan bir çalışma olarak öne çıkmaktadır. Eserin önemi, yazarın kaynakları kullanmadaki dikkat ve itinasıyla daha da artmaktadır. Bazı bölümleri kısmen yayınlanmış olan eserin özellikle, vurgulanan orijinal kısımlarının bir an önce değerlendirilmesi gerekmektedir.

Eser daha önce kısmen M.Tahir, T.M. Yaman tarafindan tanıtılmış, C. Orhonlu tarafından da değerlendirilmiştir. Ancak eserin tek kopyası durumunda olan Es'ad Efendi nüshasının şeklî ve teknik yönleri ve eserin Cihannümâ ve Menâzirü'l-avâlim ile olan irtibatı izaha muhtaç gözükmektedir.

Bartın ili Ulus ilçesinde doğan yazar, çocukluğunu babasıyla birlikte Balkanlar'da geçirmiştir. 20 yıl kaldığı Tımışvar'da tahsilini, ailesi, Selim Dede, Eyyub Efendi ve Pirî Ahmed Efendi'den tamamlamıştır. Çeşitli vesilelerle Tımışvar(1716'ya kadar 20 yıl), Erdel Belgradı, Tırnova( 1718-19), Hotin ve Kili( 1721 ),   Amasra( 1727),  İstanbul( 1733-34), İsakçı(1736), Kartal ve Babadağı(1737) gibi birçok yere gitmiştir. Bu sırada çeşitli görevler üstlenmiştir: Cebeci neferi olarak .Zenta seferine katılmış(1697), Hotin kalesinin tamiri sırasında( 1721 ), önce cebehane kâtibi, sonra Hotin defterdarı kâtibi, Hotin muhafızı Abdi Paşa'nın (ö. 1722) özel kâtibi olmuştur. Ticaret de yapan yazar resmî hayatında ciddî, ahlâklı ve sorumluluk sahibi, şair, hakkâk ve müzehhibdir.

ATLAS: Yazar eserini II cild olarak plânlamıştır. T.M. Yaman muhtemelen I. cildi kullanmış, bu cild 1942 Kastamonu yangınında yanmıştır. II. cildin(Es'ad Ef. Ktb., nr. 2044) baş tarafı, arada bazı kısımları noksan, sonu tamdır. 1749 yılında memleketine gelen yazar eserini, 1 Rebiülevvel-25 Zilkade 1163(10 Ocak-26 Ekim 1750) tarihleri arasında yazmış, ancak daha sonra, metni gözden geçirerek tashihlerde bulunmuştur. "Minhu" ve "sahh" ile bitip "tasdîk" ile başlayan ilâvelerden ilk kısmı büyük ihtimalle yazara aittir. Bunlardan en geç yazılanı 15 Cemaziyelevvel 1176(2 Aralık 1762) tarihlidir. İkinci kısım ilâveler daha geç tarihli, muhtemelen eseri temellük eden ve I. Abdülhamid'e yakın birisine aittir.

Muhteva olarak Osmanlı coğrafyacılığının teamüllerine uygun olarak önce, arzın tarifi, hareketleri ve hey'et konuları işlenmiş; ilk cildde Anadolu şehirleri, II. cildde Afrika, Avrupa ve Amerika şehirleri tanıtılmıştır. Yazar, memleketi ve civarı, Tımışvar ve Hotin başta olmak üzere birçok Rumeli şehri, Lehistan'da yaşayan Lipkalar ve İstanbul hakkında çok önemli şahsî birikimini sunmuştur. Gitmediği yerler için Eyyub Efendi, Yahya ve Kolçak Paşalar, tabib Corci, Pirî Ahmed Efendi, İbrahim Ağa ve Arnavud Hoca gibi önemli  kişilerden duyduklarını kullanmıştır. Pek çok kitabî kaynağın kullanıldığı Atlas'ta Cihannümâ çok  önemli  yer  tutmaktadır.  Ayrıca  muhtelif  bölümlerde   Menâzırü'l-avâlim'den  de faydalanılmıştır.

T.M.  Yaman'a göre   eser " Cihannümâ’nın ilâveli bir nüshası"  ise  de,  yazarın müşahedeleri yanında, Menâzır gibi diğer eserlerden de faydalanılarak yazılan ve müstakil bir hüviyet taşıyan bir çalışma olarak öne çıkmaktadır.  Eserin önemi, yazarın kaynakları kullanmadaki dikkat ve itinasıyla daha da artmaktadır. Bazı bölümleri kısmen yayınlanmış olan  eserin  özellikle,  vurgulanan  orijinal  kısımlarının  bir  an  önce  değerlendirilmesi gerekmektedir.

Gizem Gül

“Amasra kaynakçası”.

42 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

5 kez

görüntülendi.

Yaptığı atıflar
Aldığı atıflar

Atıf yapılan eser:

Bu eserin yaptığı atıf bulunmuyor.

Deniz EKİNCİ

“Ana Çizgileriyle Türkiye'de Coğrafya Biliminin Tarihi: Dönemler ve Özellikleri”

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi.

Makale Türkçe Coğrafya Tarih Türkiye Cumhuriyeti Balkan Anadolu

Bu Makale

307 kez

görüntülendi.

Eser istatistikleri yükleniyor...