İttihat ve Terakki Hükûmetinin Doğu Anadolu Islahat Müfettişliği Projesi ve Uygulamaları (1913-1914): Ermeni Meselesine Çözüm Arayışları

Makale Türkçe

Künye:

Yazarlar:

Zekeriya TÜRKMEN

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2003

Yayınlandığı Eser:

Ermeni Araştırmaları

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

41-76

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://www.eraren.org/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=66

Operatör:

Murat Altan

Güncelleyen:

Elif Hanım

Özet:

Giriş

“Doğu Sorunu” veya diğer bir ifadeyle “Osmanlı İmparatorluğunun parçalanması, Anadolu’nun taksimi planı” XIX. Yüzyıldan başlayarak XX. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar Avrupa ve dünya diplomasisinin en önemli konularından bir olmuştur. XIX. Asrın sonlarına doğru hızlı bir çözülme dönemine giren Osmanlı Devleti, siyasî, iktisadî, askerî, sosyal vs. alanlarda olmak üzere çeşitli sorunlarla karşı karşıya kaldı. Bu durumda devlet adamları kapsamlı reform programları uygulamaya çalıştılar. Fakat bütün bunların uygulanabilmesi ekonomik külfetleri gerektiriyordu. Çeşitli nedenlerle uygulanamayan ıslahat programları yüzünden, devlet otoritesi taşrada giderek zayıfladı

XIX. Yüzyılın sonlarında ülkenin siyasî, iktisadî, askerî, malî, adlî vs. alanlardaki sorunlarının çözüme kavuşturulabilmesi amacıyla modern anlamda ıslahat yapmak üzere müfettişlik uygulamasına geçildi. Bu sırada ortaya çıkan Bulgaristan, Makedonya, Rumeli, Ermeni Sorunu, vb. gibi devletin başını ağrıtan problemler karşısında Osmanlı hükûmetinin, müfettişlik uygulamasını gündeme getirdiği bilinmektedir. XIX. yüzyılın sonları ile XX. yüzyılın başlarındaki uygulamalara bakılırsa müfettişliklerin mülkî-idarî yönlerinin ağır bastığı anlaşılır. Diğer yandan Mahmut Şevket Paşa'nın 31 Mart Olayından sonra Hareket Ordusu ile İstanbul'a girmesi ve ardından başkentte otoriteyi sağlamasından sonra, ordunun gelişme ve ilerlemesi için askerî müfettişlik uygulamasını da başlattığı bilinmektedir[1].

Islahat Fermanını takip eden dönemden itibaren yabancı müdahalesinin her alanda giderek artmaya başlamasından sonra Ermeni toplumu da harekete getmiştir. Bu arada belirtmek gerekirse, II. Meşrutiyet ortamının sağladığı aşırı özgürlük, ortamında devlete en çok güçlük çıkarabilecek iki toplum ortaya çıkmıştır: Bunlardan biri Ermeniler, diğeri Araplardır. Özellikle Ermeniler büyük devletlerin himayesine kavuşmuş bir topluluk idiler. Nitekim, Berlin Antlaşmasından Balkan savaşlarına gelene kadar geçen devrede büyük devletlerin Osmanlı Devleti ile ilişkilerini, büyük ölçüde Osmanlı hükûmetlerinin Ermenilerle olan ilişkilerine göre düzenledikleri de bir gerçekti

Giriş
 
“Doğu Sorunu” veya diğer bir ifadeyle “Osmanlı İmparatorluğunun parçalanması, Anadolu’nun taksimi planı” XIX. Yüzyıldan başlayarak XX. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar Avrupa ve dünya diplomasisinin en önemli konularından bir olmuştur. XIX. Asrın sonlarına doğru hızlı bir çözülme dönemine giren Osmanlı Devleti, siyasî, iktisadî, askerî, sosyal vs. alanlarda olmak üzere çeşitli sorunlarla karşı karşıya kaldı. Bu durumda devlet adamları kapsamlı reform programları uygulamaya çalıştılar. Fakat bütün bunların uygulanabilmesi ekonomik külfetleri gerektiriyordu. Çeşitli nedenlerle uygulanamayan ıslahat programları yüzünden, devlet otoritesi taşrada giderek zayıfladı
            
XIX. Yüzyılın sonlarında ülkenin siyasî, iktisadî, askerî, malî, adlî vs. alanlardaki sorunlarının çözüme kavuşturulabilmesi amacıyla modern anlamda ıslahat yapmak üzere müfettişlik uygulamasına geçildi. Bu sırada ortaya çıkan Bulgaristan, Makedonya, Rumeli, Ermeni Sorunu, vb. gibi devletin başını ağrıtan problemler karşısında Osmanlı hükûmetinin, müfettişlik uygulamasını gündeme getirdiği bilinmektedir. XIX. yüzyılın sonları ile XX. yüzyılın başlarındaki uygulamalara bakılırsa müfettişliklerin mülkî-idarî yönlerinin ağır bastığı anlaşılır. Diğer yandan Mahmut Şevket Paşa'nın 31 Mart Olayından sonra Hareket Ordusu ile İstanbul'a girmesi ve ardından başkentte otoriteyi sağlamasından sonra, ordunun gelişme ve ilerlemesi için askerî müfettişlik uygulamasını da başlattığı bilinmektedir[1].
 
Islahat Fermanını takip eden dönemden itibaren yabancı müdahalesinin her alanda giderek artmaya başlamasından sonra Ermeni toplumu da harekete getmiştir. Bu arada belirtmek gerekirse, II. Meşrutiyet ortamının sağladığı aşırı özgürlük, ortamında devlete en çok güçlük çıkarabilecek iki toplum ortaya çıkmıştır: Bunlardan biri Ermeniler, diğeri Araplardır. Özellikle Ermeniler büyük devletlerin himayesine kavuşmuş bir topluluk idiler. Nitekim, Berlin Antlaşmasından Balkan savaşlarına gelene kadar geçen devrede büyük devletlerin Osmanlı Devleti ile ilişkilerini, büyük ölçüde Osmanlı hükûmetlerinin Ermenilerle olan ilişkilerine göre düzenledikleri de bir gerçekti