XIX. Yüzyıl Ortalarında Ankara Eyalet Merkezinin Sosyal ve İktisadi Durumu (H. 1260-1261/M. 1844-1845 Tarihli Temettüat Defterlerine Göre)

Tez Türkçe Tarih× Osmanlı× 19. yy× Anadolu×

Künye:

Yazarlar:

Şennur ŞENEL

Ekle

Danışmanlar:

Prof.Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ

Ekle

Yayın Yılı:

2002

Yayın Yeri:

Ankara

Seviye:

DOKTORA

Kurum:

Gazi Üniversitesi

Bölüm:

Sosyal Bilimler Enstitüsü

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Mustafa Ceylan

Güncelleyen:

Tayfun Demirhan

Özet:

Ankara eyalet merkezinin XIX. Yüzyıldaki sosyal ve iktisadi yapısını ele aldığımız araştırmamızda 1844-1845 tarihli temettüat defterlerinin verdiği bilgiler esas alınmıştır. Araştırmanın, doktora çalışmam olmakla birlikte TÜSOKTAR Projesi içinde de yer alması sebebiyle konu, önemli ölçüde proje çerçevesinde şekillenmiştir. Tezde, gerek bu proje içinde oluşturup geliştirdiğimiz entegre bilgisayar programının kullanımıyla gerekse buna dayalı çalışma metodunun tamamen bu projeye ve proje içindeki diğer çalışmalara has olarak gelişmiş olmasıyla özgün ve bundan sonra aynı koleksiyona dayalı çalışmalar için de model niteliği taşımaktadır. Tezimizin Giriş kısmında, araştırmaya ana kaynak olarak kullanılan Temettüat Defterleri'nin niteliği, iktisadî ve sosyal tarih kaynağı olarak kıymetleri, nasıl ve hangi zaruretlerle oluşturulduğu, bu defterlerin muhtevi olduğu verilerin nasıl ve ne şekilde kullanılabileceği ve bu kaynaklardan istifade ederken hangi konularda hassasiyet gösterilmesi gerektiği gibi konular üzerinde durulmaktadır. I. Bölümde Ankara eyalet merkezinin 1844-1845 tarihlerindeki idarî, demografik ve sosyal yapısı gerek arşiv belgelerinden gerekse tetkik eserlerden istifade edilmek suretiyle ele alınmaktadır. Burada, şehir hakkında daha önce yapılmış çalışmalarda yer alan bilgi ve veriler mukayese ve analiz edilmektedir. Şehir olgusu, mahalle kavramı, Ankara'nın söz konusu tarihlerdeki mahalleleri ve bunların nüfusları, dini yapı gibi sosyal hayata ilişkin bilgiler, yine kaynaklarda yer alan veriler ışığında değerlendirilmektedir. II. Bölümde Ankara'nın şehir merkezi olarak iktisadî yapısı, XIX. yüzyıl ortalarındaki durumuyla sorgulanmaktadır. Hane reislerinin 280 meslekleri, bu mesleklerin toplam nüfus içindeki dağılımı, gelir getiren faaliyet alanlarının sosyal tabakalaşmadaki yeri, gelirin türü kadar miktarı ve bunların şehir ekonomisindeki payları, gelir grupları ve bunların üretime olan katkıları; şehirde bulunan idarî-ücretli görevlilerin maaşları ile zenaat faaliyetleriyle mukayese edilişi gibi daha ziyade ekonomik yapı zemininde yer alan konular ele alınmaktadır. Tezin lll.bölümü vergi konusuna ayrılmıştır. Burada öncelikle Tanzimat dönemi vergi düzenlemelerine değinilmekle birlikte esas olarak XlX.yuzyil ortalarında Ankara'daki gelir ve vergi dengesi ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Ayrıca Ankara'da meskûn bulunanların hangi tür vergiden ne kadar vergi verdikleri tespit edilmiştir. Bu sayede şehrin vergi yükü de ortaya çıkarılmıştır. Sonuçta, tezin muhtelif bölümlerinde yer alan veri ve sonuçlar genel olarak değerlendirilmekte ve çarpıcı bulunan, sayılabilir neticelere vurgu yapılmaktadır. Son olarak, tezde ortaya koyulan veri ve değerlendirmelerle, Ankara tarihi araştırmaları ile sosyal ve iktisadi tarih yönüyle Osmanlı sosyal ve ekonomi tarihine katkı sağlanmaktadır.

Ankara eyalet merkezinin XIX. Yüzyıldaki sosyal ve iktisadi yapısını ele aldığımız araştırmamızda 1844-1845 tarihli temettüat defterlerinin verdiği bilgiler esas alınmıştır. Araştırmanın, doktora çalışmam olmakla birlikte TÜSOKTAR Projesi içinde de yer alması sebebiyle konu, önemli ölçüde proje çerçevesinde şekillenmiştir. Tezde, gerek bu proje içinde oluşturup geliştirdiğimiz entegre bilgisayar programının kullanımıyla gerekse buna dayalı çalışma metodunun tamamen bu projeye ve proje içindeki diğer çalışmalara has olarak gelişmiş olmasıyla özgün ve bundan sonra aynı koleksiyona dayalı çalışmalar için de model niteliği taşımaktadır. Tezimizin Giriş kısmında, araştırmaya ana kaynak olarak kullanılan Temettüat Defterleri'nin niteliği, iktisadî ve sosyal tarih kaynağı olarak kıymetleri, nasıl ve hangi zaruretlerle oluşturulduğu, bu defterlerin muhtevi olduğu verilerin nasıl ve ne şekilde kullanılabileceği ve bu kaynaklardan istifade ederken hangi konularda hassasiyet gösterilmesi gerektiği gibi konular üzerinde durulmaktadır. I. Bölümde Ankara eyalet merkezinin 1844-1845 tarihlerindeki idarî, demografik ve sosyal yapısı gerek arşiv belgelerinden gerekse tetkik eserlerden istifade edilmek suretiyle ele alınmaktadır. Burada, şehir hakkında daha önce yapılmış çalışmalarda yer alan bilgi ve veriler mukayese ve analiz edilmektedir. Şehir olgusu, mahalle kavramı, Ankara'nın söz konusu tarihlerdeki mahalleleri ve bunların nüfusları, dini yapı gibi sosyal hayata ilişkin bilgiler, yine kaynaklarda yer alan veriler ışığında değerlendirilmektedir. II. Bölümde Ankara'nın şehir merkezi olarak iktisadî yapısı, XIX. yüzyıl ortalarındaki durumuyla sorgulanmaktadır. Hane reislerinin280 meslekleri, bu mesleklerin toplam nüfus içindeki dağılımı, gelir getiren faaliyet alanlarının sosyal tabakalaşmadaki yeri, gelirin türü kadar miktarı ve bunların şehir ekonomisindeki payları, gelir grupları ve bunların üretime olan katkıları; şehirde bulunan idarî-ücretli görevlilerin maaşları ile zenaat faaliyetleriyle mukayese edilişi gibi daha ziyade ekonomik yapı zemininde yer alan konular ele alınmaktadır. Tezin lll.bölümü vergi konusuna ayrılmıştır. Burada öncelikle Tanzimat dönemi vergi düzenlemelerine değinilmekle birlikte esas olarak XlX.yuzyil ortalarında Ankara'daki gelir ve vergi dengesi ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Ayrıca Ankara'da meskûn bulunanların hangi tür vergiden ne kadar vergi verdikleri tespit edilmiştir. Bu sayede şehrin vergi yükü de ortaya çıkarılmıştır. Sonuçta, tezin muhtelif bölümlerinde yer alan veri ve sonuçlar genel olarak değerlendirilmekte ve çarpıcı bulunan, sayılabilir neticelere vurgu yapılmaktadır. Son olarak, tezde ortaya koyulan veri ve değerlendirmelerle, Ankara tarihi araştırmaları ile sosyal ve iktisadi tarih yönüyle Osmanlı sosyal ve ekonomi tarihine katkı sağlanmaktadır.