Menâḳıbü'l-'Ârifîn ve Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî'ye göre XIII. yüzyıl Anadolusunda toplum yapısı ve hayatı

Tez Türkçe Sosyal Bilimler× Tarih× 08. yy× Folklor×

Künye:

Yazarlar:

Dr. Tunay Karakök İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bililmler Enstitüsü

Ekle

Danışmanlar:

Özlem Onar

Ekle

Yayın Yılı:

2020

Yayın Yeri:

Seviye:

DOKTORA

Kurum:

Bölüm:

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://https://openaccess.izu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12436/2497

Operatör:

Sümeyra Koçin

Güncelleyen:

Sümeyra Koçin

Özet:

1071 Malazgirt Meydan Muharebesi ve 1176 Miryokefalon Zaferi, Türk tarihinin kayda değer dönüm noktalarındandır. Bu iki olay sonunda Türkler, Diyar-ı Rum'da (Anadolu) büyük ölçüde siyasî hâkimiyet kurmayı başarmışlardır. Söz konusu bu iki savaş neticesinde Anadolu Türklerin hâkimiyetine girmiş ve Anadolu'nun İslamlaşma süreci başlamıştır. Anadolu'nun İslamlaşması ise Türk tarinin olduğu kadar İslam tarihinin de önemli gelişmelerindendir. Bu önemli gelişmede ise sadece askeri ve siyasi faaliyetlerin değil, yazılı yahut sözlü kültürde veli, sufi, evliya, derviş gibi isimlerle anılan şahsiyetlerin faaliyetlerinden de rolü olduğu gerçeği unutulmamalıdır. Eylem ya da söylemleri ile kitleler üzerinde tesir sahibi olduğu gözlemlenmiş bu tarz şahsiyetlerin sözlerini, davranışlarını, kerâmetlerini ve günlük yaşantılarını konu alan eserler olarak bilinen menâkıbnâme veya Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velîrden Anadolu coğrafyasının toplum yapısı ve hayatına dair bilgilere ulaşılabilmektedir. Bu araştırmada; kapsadıkları dönem ve içerdikleri bilgiler açısından büyük benzerlikler gösteren menâkıbnâmelerden olan; Menâḳıbü'l-ʿÂrifîn ve Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî'ye (Uzun Firdevsi) göre XIII. yüzyıl Anadolusunun toplum yapısı ve hayatına dair tespitlerde bulunulmuştur. Öyle ki adı geçen eserlerden ilki; XIII. yüzyılın ilk yarısında Ahmed Eflaki tarafından kaleme alındığı bilinen ve 1200'lerde yaşamış olan Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin yaşam hikâyesini anlatmaktadır. Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî' adlı diğer eser ise; XV. yüzyılın sonu XVI. yüzyılın başlarında Uzun Firdevsi'nin kaleme aldığı belirtilen bir nüsha olup, 1200'ler ile 1300'lerin ilk çeyreğinde yaşadığı bilinen Hacı Bektâş-ı Velî'yi anlatmaktadır. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Hacı Bektâş-ı Velî'nin düşünce, yaşayış, uygulama ve etkinliklerinin propagandası maksadını güden, XIII. yüzyıl Anadolusunun en tanınmış, en çok nüshası olan ve bu sayede en çok okunma imkânı bulunan menâkıbnâmelerden ikisi konumundaki Menâḳıbü'l-ʿÂrifîn ve Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî ışığında; göçebeler ve yerleşikler başlığı ile Anadolu'nun bu yüzyıldaki toplum yapısı, adetleri - gelenekleri (inançlar, doğum, evlenme – boşanma ve kadın, cenaze törenleri, görgü kuralları, hediyeleşme başlıkları ile), yaşam tarzı (sanat ve eğlence hayatı, ev hayatı, kıyafetler ve süsleme, besin ürünleri, hastalıklar ve tedavileri başlıkları ile) ve ekonomik hayat başlıkları ile ise Anadolu'nun toplum hayatına dair tespitlere yer verilmiştir.