XVIII. Yüzyıl Osmanlı Eğitiminde Dönüşüm: Islah mı? Yenilenme mi?

Klasik dönem Osmanlı eğitim sisteminin omurgasını oluşturan ilmiye teşkilatı,
henüz erken denilebilecek bir dönem olan XVI. yüzyıldan itibaren gerek teşkilat mensuplarına gerekse teşkilatın yapısal özelliklerine ilişkin meydana gelen sorunların halledilmesine yönelik çok sayıda çabaya konu olmuştur. XVIII.
yüzyıla gelindiğinde ise ilmiye teşkilatı kaynaklı sorunların çözülebilmesi için
radikal diye adlandırılabilecek birtakım girişimlerde bulunulmuştur. Söz konusu girişimler, fermanlara konu edilmenin ötesine geçmiş; devletin kendi eliyle
Avrupai tarzda eğitim kurumlarını açmasını da içeren geniş bir yelpazeye yayılmıştır. Bu durum da kuşkusuz Osmanlı ıslahat politikalarına yüklenen anlamların yeniden gözden geçirilmesine neden olmaktadır. Klasik dönemin ihtişam
ve başarılarına geri dönüşü hedefleyen politikalar, Avrupa merkezli bir yeniden
yapılandırma sürecine evrilmeye başlamıştır. Bu bağlamda çalışmamız Osmanlı eğitim anlayışındaki dönüşümün belirgin şekilde takip edilebildiği XVIII.
yüzyılda hazırlanmış ıslahat layihalarına odaklanacak; Osmanlı Devleti’ndeki
erken dönem ıslah gayretlerinin eğitime yansımalarını araştıracaktır. Dört bölümden oluşan metinde öncelikle XVIII. yüzyıl Osmanlı ilmiyesinin durumu
ele alınacak; ikinci bölümde ilmiyenin düzene oturtulmasına yönelik dönemde yapılan girişimler; üçüncü bölümde batılı usule doğru yöneliş; dördüncü ve
son bölümde ise yüzyıl sonunda III. Selim’in Nizâm-ı Cedîdinin eğitim açısından nasıl anlaşılması gerektiği sorusu ele alınacaktır. Böylelikle Osmanlı klasik
dönem ilmiye teşkilatında yaşanan kırılmaların daha yakından anlaşılabilmesi
hedeflenmektedir.