Tanzimat Dönemi ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Değişen Yönetim Anlayışı

Makale Türkçe Sosyal Bilimler× Tarih×

Künye:

Yazarlar:

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2020

Yayınlandığı Eser:

Belgi Dergisi

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

2801-2821

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1145637

Operatör:

Şafak Varol

Güncelleyen:

Burcu Gülerce

Özet:

Osmanlı İmparatorluğu’nun yaklaşık 600 yıllık ömründe, devlet teşkilatında önemli değişimler
yaşanmıştır. XIII. Yüzyıl başlangıcında bir beylik olarak kurulan devlet hızla genişlemiş, İstanbul’un
Fethi ile XV. Yüzyılın ortasında bir İmparatorluğa dönüşmüş, XVI. yüzyıl’da ise Avrupa’nın en güçlü
devleti haline gelmiştir. Askerî örgütlenme temelinde gelişen devlet, Osmanlı padişahı tarafından
mutlakiyetçi bir anlayış ile yönetilmiştir. Nitekim mutlak yönetim, devletin işleyişi açısından önemli
bir kural olarak kabul edilmiştir. Örneğin XVI. yüzyılda Avrupa’nın en güçlü devleti olan Osmanlı
İmparatorluğu’nun kurumları, Batılılar tarafından incelenmiş ve Osmanlıların başarısının sırrı
anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu dönemde hükümdar olarak Osmanlı padişahının devleti mutlak monarşi
ile yönettiği ve İmparatorluğun başarısının bu yönetim biçimi sayesinde olduğu belirtilmiştir. Fatih
Sultan Mehmed, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman tarafından uygulanan ve başarılı
olunan bu yöntemin İmparatorluk açısından sahip olduğu önem, Osmanlı devlet adamlarınca da
dile getirilmiştir. Nitekim Kanuni Sultan Süleyman sonrası devletin eski başarılı ve güçlü günlerine
dönme çabalarında ifade edilen unsurlardan birisi de, mutlakiyetçi yönetim şeklinde ortaya çıkan
bozukluklardır. Fakat XVI. yüzyılın sonu itibariyle eski askerî başarılar sürdürülememiş ve geleneksel
reform çabaları ortaya çıkmıştır. 1699 yılındaki askerî yenilgi sonrası imzalanan Karlofça Antlaşması
ise önemli bir kırılma noktası olarak kabul edilmiştir. Bu antlaşma sonrası Osmanlı askerî yapısında
Batı tarzı ıslahat yapma gerekliliği kabul edilmiş ve yönetici sınıf içinde sivil bürokratlar yükselmeye
başlamıştır.
Yaşanan çeşitli problemler ve başarısızlıklar sonucunda XVIII. yüzyılda Batı’nın üstünlüğü kabul
edilmiştir. Böylece sadece askerî alanda değil, idari, mali ve toplumsal alanlarda da ıslahatlar
başlamıştır. Lale Devri reformlarını, I. Mahmud, III. Mustafa ve I. Abdülhamid döneminde
yapılan reformlar takip etmiştir. Lale Devri’nde yapılan reformların, kimi özellikleri nedeniyle
önceki dönemlere nazaran farklı bir reform anlayışı çerçevesinde gelişim gösterdiği kabul
edilmektedir. Bunun temel sebeplerinden birisi, bu dönem reformlarının sadece askerî alan ile
sınırlı kalmamasıdır. III. Selim dönemi ile birlikte Nizâm-ı Cedîd kapsamında reformlar uygulamaya
konulmuştur. Bu dönemde geleneksel reform anlayışı tamamen terk edilmiştir. Fakat Lale Devri ve
III. Selim dönemi Nizâm-ı Cedîd reformları birer isyanla sonuçlanmıştır. II. Mahmud saltanatında
ise önemli reformların yapılması, Yeniçeri Ocağının kaldırılması sonrasında gerçekleşmiştir. 1826
yılında Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ise yeni bir kırılma noktası olmuştur. Bu tarihten sonra devlet
teşkilatında önemli değişiklikler yapılmıştır. Örneğin geleneksel kurumlar yerine Batı tarzı kurumlar
oluşturulmuştur. Böylece yeni ıslahatlar yapılarak devletin kurtarılması amaçlanmıştır fakat bunun
sonucunda kurulan yeni kurumlar ile padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır. Bu durum Osmanlı
padişahlarının mutlakiyetçi yönetiminde kimi değişimlere neden olmuştur.
Tanzimat dönemiyle birlikte birçok alanda ıslahat yapılmış ve Babıâli bürokratları yönetici sınıf içinde
güç kazanmıştır. Özellikle Avrupa’yı tanıyan ve yabancı dil bilgisine sahip yeni Osmanlı bürokratları, bu dönemde etkinlik kazanmıştır. Böylece devlet teşkilatında değişim devam etmiş, yeni kanunlar
çıkarılmış ve Osmanlı yönetiminde önemli dönüşümler gerçekleştirilmiştir. Bu değişimi dönemin
Osmanlı padişahlarının söylemleri üzerinden de izlemek mümkündür. Bu çalışmada, Tanzimat
döneminde devlet teşkilatında ortaya çıkan düzenlemelerden bahsedilmiş ve Osmanlı yönetim
anlayışında oluşan farklılık Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz’in söylemleri üzerinden
izlenmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz tarafından benimsenen
yeni yönetsel uygulamalar ele alınmıştır ve geçmiş dönemlere göre mutlakiyetçi yönetim
anlayışında ortaya çıkan değişikliklerin incelenmesi amaçlanmıştır. Nitekim Sultan Abdülmecid ve
Sultan Abdülaziz’in yeni devlet kurumlarının açılışında okutulan nutukları incelendiğinde, geçmiş
uygulamalara göre önemli değişikliklerin ortaya çıktığı görülmektedir.