Toplumsal İşbölümü

Kitap Türkçe Avrupa× Sosyoloji× Avrupa× 19. yy×

Künye:

Yazarlar:

Emile DURKHEIM

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2006

Yayın Yeri:

İstanbul

Yayıncı:

Cem Yayınevi

Cilt:

Basım Kaydı:

Sayfa Sayısı:

473

ISBN:

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://www.cemyayinevi.com

Operatör:

Ali Karahan

Güncelleyen:

Ramazan Acun

Özet:

Atatürk ilkelerinden "Halkçılık İlkesi", "Toplumsal İşbölümü" teorisinden çok fazla etkilenmiştir. Halkçılık ilkesi anlaşılmak isteniyorsa, bu kitap çok iyi bir şekilde okunmalı ve yorumlanmalıdır. Kitapta yer alan bazı önemli kavramlar aşağıda sunulmuştur.

TOPLUMSAL iŞBÖLÜMÜ

- “Oysa özellikle ekonomi dünyasındaki üzüntü verici sürekli anlaşmazlıklarla her türden düzensizliklerin nedenini bu kuralsızlıkta aramak gerekir. Çünkü karşıt güçleri tutan ve uymak zorunda oldukları sınırları koyan hiçbir şey bulunmadığı için, bu güçler ölçüsüz biçimde gelişmektedir. Zorla kabul ettirilen bırakışmalar geçici olup, düşünceleri yatıştırmazlar. İnsan tutkuları, ancak saygı duyulup uyulan bir ahlaki güç önünde durur. Eğer böyle herhangi bir güç yoksa güçlü olanın yasası egemen olur ve açık ya da örtülü bir savaş durumu sürüp gider.”

“Bu düzensizliği, bireysel özgürlüğün gelişimine elverdiği savıyla haklı göstermek isteyenlerin çabası boşunadır. Toplumsal kuralların otoritesi ile bireyin özgürlüğü arasında karşıtlık bulunduğu yolunda sık sık öne sürülen sav (postmodernizm bu sava dayalıdır, (Ö.O) kadar yanlış bir şey olamaz. Tam tersine, özgürlüğün kendisi de (bununla toplumun saygı gösterilmesini sağlamakla yükümlü olduğu özgürlüğü anlatmak istiyoruz), bir düzenlemenin ürünüdür. Devletin, ekonomi gibi toplumun tümünü her zaman etkileyebilecek nitelikteki bir alanla ilgilenmemesi olanaksızdır. Onu düzenlemesi, tümüyle kendine bağımlı kılmamak koşulu ile zorunludur. (s.18)

- Cumhuriyet Türkiye’sinin dünya, toplum ve insan anlayışının da asıl olarak Durkheimcı nitelikte olduğu söylenebilir: Toplum olaylarının da doğa olayları gibi bir gerçeklik olduğu ve tıpkı onlar gibi, dogmalar ya da doktrinlerle değil, bilimsel yöntemin yol ve yordamlarıyla anlaşılabilir, açıklanabilir ve bilinçle denetlenip düzenlenebilir olduğu anlayışı (s.19)

- İnsan tutkuları, ancak saygı duyulup uyulan bir ahlaki güç önünde durur. Eğer böyle herhangi bir güç yoksa güçlü olanın yasası egemen olur ve açık ya da örtülü bir savaş durumu sürüp gider. (s.23)

- …Ben ancak başkasının fiziksel, ekonomik ya da başka türden üstünlüğünden yararlanıp benim özgürlüğümü ortadan kaldırmaya çalışması engellendiği ölçüde özgür olabilirim. Gücün böyle kötüye kullanılması, ancak toplumsal kurallarla önlenebilir. Bu nedenle, bireylerin ekonomik özgürlüklerinin güvence altına alınabilmesi için -ki, bunsuz onların özgürlükleri boş sözden öteye geçmez-, ne denli karmaşık bir düzenlemeye gerek olduğu görülmektedir. (s.23)

- Ekonomik işlevler karşısında askeri, yönetsel ve dinsel işlevlerin alanının gitgide küçüldüğü görülüyor. Yalnız bilimsel etkinlikler onlarla yarışabilecek bir konumdadır. (s.23-24)

- Kuralsızlığın ortadan kalkması için, bugün yokluğu duyulan bir kurallar dizgesinin içinde oluşabileceği bir kümenin bulunması ya da kurulması gerekir.

Açıktır ki ne bütünüyle siyasal toplum, ne de devlet bu işlevi yerine getiremez. (s.25)

- Bir mesleğin etkinlikleri, ancak onun işleyişini iyi tanıyacak, bütün gereksinmelerini anlayacak ve bütün değişimleri izleyecek ölçüde ona yakın olan bir küme tarafından düzen altına alınabilir. Bu koşulları yerine getirebilecek tek küme, aynı mesleği yerine getirenlerin bir vücut haline gelecek biçimde birleşerek oluşturacakları kümedir. Buna meslek kümesi ya da korporasyon denilmektedir. (s.26)

- Görüldüğü gibi, değişik ekonomik mesleklerde mesleki bir ahlak ve hukukun yerleşebilmesi için meslek derneklerinin, dağınık ve birlikten yoksun bulunmak yerine, örgütlü belli bir toplumsal küme olması, ya da yeniden buna dönüşmesi, tek sözcükle birer kamusal kurum olması gerekir. (s.27)

- Oysa meslek dernekleri, öyle sanıldığı gibi bir dönem için, belli bir kültürel ortam için oluşan geçici bir örgütlenme değildirler; çok eski çağlardan beri var olagelmeleri ve tarih boyunca sergiledikleri gelişim biçimi bunun kanıtıdır. (s.28)

- Bu kümeler aynı zamanda biçim de değiştirerek yönetimin gerçek çarklarına dönüştüler. Her biri resmi görevler yerine getiriyor, her meslek devlete karşı sorumlu bir kamu hizmeti sayılıyordu. Bu, kurum için yıkım oldu. Çünkü devlete bağımlılık, yozlaşarak, imparatorların ancak zor kullanarak sürdürebildikleri katlanılmaz bir köleliğe dönüştü. ……. Bu nedenle, imparatorluğun çöküşünden sonra o da ortadan kalktı. (s.29)

- Gerçekten de bir süre ay tutulmasına uğradıktan sonra, meslek örgütleri bütün Avrupa toplumlarında yeni bir yaşamla var olmaya başladılar. XI. Ve XII. Yüzyıllara doğru yeniden doğmaları gerekti…….Özellikle XVIII. Yüzyılda serpilerek, onlar için yeni bir çöküş dönemi başlayıncaya değin gelişmelerini sürdürdüler. (s.30)

- Aile ahlak ve hukuku nasıl ailenin bağlarında oluştuysa, esnaf loncaları da meslek ahlak ve hukukunun oluşacağı ortamdır. (s.39)

- (Loncaların) devlet örgütüne katılmaları, toplumda yerine getirdikleri hizmetin kendilerine sağladığı haklardan yararlanacak bir konuma gelmeleri sonucunu değil, hükümet tarafından daha etkili biçimde denetlenebilmeleri sonucunu verdi. (s.41)

- Mesleklerin, kastlar biçiminde örgütlendiğinde, toplumun kuruluşunda pek çabuk belirgin bir yer tuttukları doğrudur. Hindistan toplumlarındaki durum böyledir. Ama kast, lonca değildir. Bir meslek kümesi değil, ailesel ve dinsel bir kümedir. Her birinin kendine özgü bir dinsel basamağı vardır. Toplum dinsel ilkelere göre örgütlenmiş olduğundan, değişik nedenlere bağlı olarak oluşan bu dinsel basamaklanma her kasta toplumsal düzenin tümü içinde belli bir yer vermektedir. Ama onun ekonomik rolünün bu resmi durumda hiçbir etkisi yoktur. (s.43, dipnot)

- Eski lonca gibi öylesine dar kasaba sınırları içinde biçimlenmiş bir kurum, kasaba yaşamına tümden yabancı bir ortaklaşa etkinliği kavrayıp düzenleyemez. (s.44)

- Yine de büyük sanayi büsbütün düzenlenmemiş bir durumda kalmadı. Loncaların küçük ticaret ve kasaba zanaatları için yaptığı işi, şimdi doğrudan doğruya devlet büyük sanayi için yapmaya başladı. (s.44)

- Pazar, kasaba ölçüsündeki alışveriş yeri olmaktan çıkıp ulusal ve uluslar arası bir nitelik aldığına göre, mesleki örgütlenme düzeninin de aynı ölçüde genişlemesi gerekir. (s.45)

- Bir ülkedeki sanayi kuruluşlarının tümünü ilgilendirecek çaptaki olayların genel boyuttaki etkileri olur ki, devlet onlardan kaçınılmaz biçimde etkilenir ve müdahale eder. (s.46)

- Devletin, toplumun tümünü her zaman etkileyebilecek nitelikteki bir alanla ilgilenmemesi olanaksızdır. Ama devletin bu düzenleyiciliği zorunlu ise de, XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda olduğu gibi onu tümüyle kendisine bağımlı kılacak bir biçim almamalıdır. Birbiriyle ilişki içindeki bu iki örgüt, birbirinden ayrı ve özerk kalmalıdır. Çünkü her birinin, ayrı ve yalnız kendisinin yerine getirebileceği işlevleri vardır. Sanayi düzenleyecek yasaların genel ilkelerini saptamak hükümet kurullarının işi ise de, bu yasaların değişik sanayi dallarına tam uyacak biçime getirilmesini bu kurallar başaramaz. İşte bu uygunluğu sağlayacak olan meslek örgütleridir. Bir ülkenin tümü için böyle birleştirici bir örgütün yapılması, o ülkenin bir yer ya da bölgesinde aynı mesleği yapanları içine alan daha özel ve ikincil düzeydeki örgütler kurulmasına ve böylece mesleki düzenlemenin o yer ya da bölgenin gereksinimlerine göre daha da uzmanlaşmış biçimde yapılmasına hiçbir biçimde engel olmaz. Böylece ekonomik yaşam, türlülüğünden bir şey yitirmeksizin, belli bir düzen altında oluşup işleyebilir. (s.46-47)

- Mesleki örgütlerin gelenekçiliği, kasaba gelenekçiliğinin bir belirtisinden başka bir şey olmadığından, onunla aynı nedenlerin ürünüydü. Bir kez gelenek ve görenekler içinde yer aldıktan sonra, kendilerini ortaya çıkaran ve haklı kılan nedenler ortadan kalktıktan sonra da yaşamayı sürdürdüler. İşte bu yüzdendir ki, ülkenin maddi ve manevi olarak bir merkez çevresinde toplanması ve bunun sonunda büyük sanayinin kurulması, insanlarda yeni istekler, yeni gereksinimler uyandırınca, zevklerde ve yaşam biçimlerinde o zamana değin görülmedik bir devingenlik yaratınca, eski alışkanlıklarına inatla bağlı kalan meslek örgütleri, bu yeni gereksinimleri karşılayamayacak duruma düştüler. (s.47)

- Geleceğin meslek örgütlerinin görevleri de, genişlik ve kapsamlarının büyüklüğüyle orantılı olarak daha karmaşık nitelikte olacaktır. Doğrudan doğruya mesleki nitelikteki görevlerinin yanında, günümüzde kentlere ve özel derneklere verilmekte olan bir takım görevler de eklenecektir. Toplumsal yardım işleri bu görevlerdendir. Çünkü bu görevlerin gereği gibi yerine getirilmesi için yardım edenle yardım alan arasında bir dayanışma duygusunun, aynı mesleği yapma dolayısıyla kolayca oluşan bir düşünce ve ahlak yakınlığının varlığı gereklidir. Birçok eğitim işleri (teknik öğretim, yetişkin eğitimi, vb.) için meslek örgütleri en doğal ortamı sağlayacak görünmektedirler. Güzellik içinde (estetik) bir yaşamı birlikte yaşamak için de aynı şeyi söyleyebiliriz. Çünkü eğlenme ve dinlenmenin soylu biçimlerinin ağır yaşam koşullarıyla birlikte gelişmesi, bu koşulların vücuda verdiği zararın böylece onarılması doğal bir durumdur. Nitekim daha şimdiden böyle bir takım sendikalar var ki, bir bölümü aynı zamanda yardımlaşma işini görmekte, bir bölümü de kurslar, konserler, tiyatro gösterileri düzenleyen ortak kurumlar kurmaktadırlar. Demek ki meslek örgütleri de etkinliklerini çok değişik biçimlerde gerçekleştirebilirler. (s.48-49)

- Aşırı büyümüş bir devletin sıkı-düzen (disiplin) altına almaya çabaladığı, çok sayıda örgütlenmemiş bireyden oluşan bir toplum, gerçek bir toplumbilimsel bir çarpıklıktır. Çünkü ortaklaşa etkinlik, her zaman devletin tek bir organınca anlatıma kavuşturulamayacak kadar karmaşıktır. Ayrıca, devlet bireylerin çok uzağındadır ve onlarla ilişkileri son derece dışsal ve son derece kesintili, olduğu için, birey bilinçlerinin derinliklerine ulaşıp onları içeriden toplumsallaştıramıyor. Bundan dolayıdır ki insanların ortaklaşa yaşamı gerçekleştirmek üzere oluşturabildikleri tek ortamın devlet olduğu yerde, ondan kopmaları, birbirlerinden ayrılmaları ve bununla birlikte toplumun da aynı ölçüde dağılması kaçınılmazdır. Bir ulusun varlığını koruyabilmesi için, devlet ile bireyler arasında, bireyleri kendi etkinlik alanlarına güçlü bir biçimde çekebilecek ve onları böylece toplumsal yaşamın coşkun akışına katacak ölçüde onlara yakın olan bir dizi ikincil kümelerin bulunması gereklidir. Meslek kümelerinin bu işlevi yerine getirmeye ne denli elverişli olduğunu ve hatta her şeyin omları buna yönelttiğini belirttik. Bu nedenle, onların yüz yıldan beri içinde bulundukları bu belirsiz ve örgütsüz durumdan çıkmalarının ne denli önemli olduğu anlaşılır. Özellikle bu durumdaki meslek kümelerinin bugün toplumsal güçlerin pek büyük bölümünü oluşturduğu göz önüne alınırsa. (s.50-51)

- Meslek örgütü, gerçekte toplumsal yapımızın temel öğesi olması gerekirken, eleştiriciler onu, yalnızca ekonomik yararları daha iyi karşılayan bir çıkar derneği olarak gördüler. (s.52)

- “Toplumda doğuştan zenginler ve fakirler bulundukça, adil sözleşmeler olamayacağı” gibi, toplumsal koşulların dağılımında da adalet olamaz. (s.52)

- Her mesleğin içinde işin çapını, çalışanların emeklerinin haklı karşılığını, birbirlerine ve topluma karşı ödevlerini, vb. belirleyecek bir kurallar topluluğu oluşması gerekir. (s.52)

- ….eğer özgürlük, gerçekten ahlak olguları için belirli hiçbir yasa bulunmamasını gerektiriyorsa, o zaman yalnız ruhbilim ve toplumbilim için değil, bütün bilimler için aşılması olanaksız bir engel demektir. Çünkü insan istekleri her zaman bir takım dış devinimlere bağlı olduğundan özgürlük bizim içimizde olduğu gibi dışımızda da her türlü belirleyiciliğin anlaşılmasını olanaksız kılar. Ama hiç kimse fiziksel ve doğal bilimlerin olanaklı olduğunu yadsımadığına göre, kendi bilimimiz için de aynı hakkın tanınmasını istiyoruz. (s.55)

- Nasıl oluyor da birey bir yandan daha çok özerk olurken, öte yandan topluma daha çok bağımlı duruma geliyor? Nasıl aynı zamanda hem çok bireyleşiyor, hem de daha çok dayanışma içine giriyor. Çünkü birbiriyle çelişir görülen bu iki devinimin birbirini izlediği çok açıktır. İşte ortaya attığımız soru budur. Kanımızca görünüşteki bu çelişkiye yol açan şey, işbölümünün her gün daha büyük ölçülerdeki gelişmesinin sonucu olarak, toplumsal dayanışmanın biçim değiştirmesidir. (s.61)

- Eğer iki kişiden birisi ötekinde bulunmayan ve onun da arzu ettiği bir şeye sahipse, bu durum olumlu bir çekimin başlangıcı olur. ….. Ne denli çok niteliklere sahip olursak olalım, her zaman kimi eksikliklerimiz bulunur; içimizde en olgun olanlar bile bu eksikliği duyarlar: Bundan dolayı dostlarımızda bizde olmayan nitelikler ararız; çünkü onlarla birleşmekte, bir biçimde onların doğasına katılmış oluyoruz; o zaman kendimizi daha az eksik duyuyoruz. Böylece, her kişinin kendi kişiliğine uygun düşen bir işlevi yerine getirdiği, gerçek anlamda karşılıklı olarak birbirine hizmet edenlerden kurulu küçük arkadaşlık toplulukları oluşur. Biri korur, öteki yatıştırır; beriki yol gösterir, öbürü uygular; işte bu sevgi bağlarını oluşturan, bu işlev bölümü, ya da özel deyimimizle söyleyelim, bu işbölümüdür.

Böylece işbölümünü yeni bir açıdan görmeye yöneliyoruz. Burada yapabileceği ekonomik hizmetler, yol açtığı ahlaki etki yanında pek küçük kalır; gerçek büyük işlevi ise iki ya da daha çok kişi arasında bir dayanışma duygusu uyandırmaktır. Bu sonuç nasıl elde edilirse edilsin, dost topluluklarını yaratan ve onlara damgasını vuran, işbölümüdür. (sw.82-83)

- ….işbölümünün en belirgin etkisi, bölünmeye uğrayan işlevlerin verimliliğinin artması olmayıp, onları dayanışma içine sokmasıdır. …..etkisi, var olan toplumları güzelleştirmesi ya da iyileştirmesi değil, onsuz var olamayacak toplumların varlığını olanaklı kılmasıdır. (s.87)

- ….büyük siyasal toplumlarda dengenin ancak işlerin uzmanlaşmasıyla korunabileceğini ve işbölümünün toplumsal dayanışmanın tek değilse bile en azından ana kaynağı olduğunu düşünmek yerinde olur. (s.89)

- Bir toplumu oluşturan üyelerin ortalamasında yaşayan inanç ve duyguların tümü, kendine özgü yaşamı olan belli bir dizge oluşturur; buna ortak bilinç denilebilir. Kuşkusuz onun tek bir organı yoktur; tanımı gereği, toplumun her yanında yaygın, dağılmış durumda bulunur; ama kendi başına bir gerçekliği bulunduğunu gösteren özel nitelikleri de yok değildir. Gerçekten de ortak bilinç, bireylerin içinde bulundukları özel durumlardan bağımsızdır; bireyler geçici, o ise kalıcıdır. O kuzeyde de, güneyde de, büyük kentlerde de, küçüklerinde de, değişik mesleklerde de hep aynıdır. Bunun gibi kuşaktan kuşağa da değişmez, tersine kuşakları birbirine bağlar. Görüldüğü gibi bireylerde ortaya çıkmakla birlikte, bireysel bilinçlerden apayrı bir şeydir. Toplumun ruhsal tipidir: Tıpkı birey tipleri olduğu gibi, ama onlardan ayrı nitelikte özellikleri, var oluş koşulları ve gelişme tarzı olan bir tip. Bu niteliğinden dolayı özel bir adla adlandırılmayı hak ediyor. Gerçi ona yukarıda verdiğimiz ad, karışıklığa yol açmaktan tümden uzak değildir. “Ortak” ve “toplumsal” terimleri sık sık birbirinin yerine kullanıldığından, ortak bilinç teriminden bütün toplumsal bilincin anlatıldığı, yani toplumun ruhsal yaşamının da kapsandığı kanısına varılabilir. Oysa özellikle yüksek düzeydeki toplumlarda ortak bilinç, onların ancak çok sınırlı bir bölümünü oluşturur. Yargısal, yönetsel, bilimsel, sanayisel, tek sözcükle tüm özel görevler ruhsal niteliktedirler, çünkü birtakım tasarım ve eylem dizgelerinden oluşurlar: Yine de ortak bilinç alanının dışında kaldıkları açıktır. Bunları birbirine karıştırmamak için tutulacak en iyi yol, toplumsal benzerliklerin tümünü anlatmak üzere özel bir terim yaratmaktır. Bununla birlikte, kesinlikle zorunlu olmadıkça yeni bir sözcüğün kullanılması kimi sakıncaları içerdiğinden, daha yaygın olan ortak bilinç terimini kullanacağız. Ancak, onu hep sınırlı kullandığımızı hiç unutmayacağız. (s.110)

- …..suç, ortak bilincin güçlü ve belirli durumlarını inciten bir edimdir. (s.111)

- … bir kez hükümet erki oluştuğunda, onun kendiliğinden, kimi davranış kurallarını yaptırıma bağlama gücüne sahip olduğu kesindir. Bu güç, kendi değerlendirmesine göre birtakım davranışları suç olarak niteleyebileceği gibi, başka kimi davranışların suç niteliklerini ağırlaştırabilir. (s.113)

- Yönetim erkinin oluştuğu her yerde ilk ve temel işlevinin ortak inanç, gelenek ve adetlere saygı ve uymayı sağlamak, başka bir değişle ortak bilinci iç ve dış her türlü düşmana karşı korumak olduğu göz önüne alınırsa, sorunu çözmek kolaylaşır. Yönetim erki, böylece, herkesin gözünde ortak bilincin simgesi, canlı anlatımı olmaktadır. Ortak bilinçteki canlılık, -tıpkı düşüncelerdeki benzerliklerin onları anlatıma kavuşturan sözcüklere de yansıması gibi- ona da geçiyor ve böylece yönetim erki, eşi bulunmayan bir özellik kazanıyor. Artık az ya da çok önemli bir toplumsal işlev olmanın ötesine geçip, toplum tipinin somut simgesi oluyor. (s.114)

- Hükümet organının, suçların sayısını ve niteliklerini belirlemedeki etki alanının genişliği, içerdiği güce bağlıdır. Bu gücün kendisi ise yurttaşlar üzerindeki etkisiyle ya da kendisine karşı işlenen suçların cezalandırılmasındaki şiddetle ölçülebilir. Uygarlıkça aşağı düzeydeki toplumlarda bu gücün en yüksek ölçüde olduğunu ve verilen cezaların en ağır cezalar olduğunu, öte yandan ortak bilincin de yine bu toplum türlerinde en güçlü düzeyde bulunduğunu göreceğiz. (s.115)

- ….ortak bilinci temel olarak almak gerekir; bütün suçluluk durumunu gerek doğrudan doğruya, gerekse dolaylı olarak belirleyen odur. Suç, yalnızca çıkarların –çok ağır bile olsa- zarar görmesi değil, şu ya da bu nedenle aşkın olan bir erke saldırıdır. Oysa deneyle bilinmektedir ki, toplumsal erk dışında, bireye üstün başka herhangi bir manevi erk yoktur. (s.116)

- …ceza, atalarımız için ne idiyse bizim için de odur: Hala bir öç alma eylemidir, çünkü bir karşılık ödetmeye dayalıdır. Öcünü aldığımız, zararını ödettiğimiz şey ise, ahlaka yapılan saldırıdır. (s.120)

- ….ceza, asıl olarak, toplumun örgütlü bir kuruluş aracılığıyla kimi davranış kurallarına aykırı davranan üyelerine uyguladığı değişik şiddet derecelerindeki tutkulu bir tepkiden oluşmaktadır. Ve suç için verdiğimiz bu tanım, cezanın bütün bu niteliklerini kolaylıkla kapsayabilmektedir. (s.127)

- ….Birçok bilinç durumunun bir toplumun bütün üyelerinde ortaklaşa bulunmasından dolayı bir toplumsal dayanışma olgusu vardır. Ceza hukukunun, maddi olarak temsil ettiği şey, bu toplumsal dayanışmadır, ya da en azından onun özüdür. Cezanın toplumun genel bütünleşmesindeki payı, kuşku yok ki, ortak bilincin toplumsal yaşamı ne ölçüde kavrayıp düzenlediğine bağlıdır. Ortak bilinç ne kadar değişik ilişkilerde etkisini gösterirse, bireyi topluma bağlayan o kadar çok sayıda bağ yaratmış olur; sonuç olarak toplumsal uyum da tam olarak bu nedenden kaynaklanır ve onun damgasını taşır. (s.141)

- Ceza hukuku ortak bilincin yüreğini, merkezini oluşturur; yalnız ahlaki nitelikteki yasalar, ortak bilincin daha az merkezinde yer alırlar; onarıcı hukuk ise ortak bilincin merkezinin en uzağında yer alarak onun çevresine yayılır ve o merkezden uzaklaştıkça daha çok kendisini bulur. (s.145)

- Bu hukukların (aile hukuku, sözleşme hukuku, ticaret hukuku, usul hukuku, yönetim hukuku ve anayasa hukuku) düzenlediği ilişkiler, ….. asıl olarak işbölümünden kaynaklanan pozitif bir katılımı, bir işbölümünü anlatırlar. (s.155)

- En büyük çoğunluğu oluşturan öteki sözleşmelere (iyiliksever faaliyetlerden doğan tek taraflı sözleşmeler haricindeki sözleşmeler) gelince, her yanı bağlayan, başka bir değişle karşılıklı olarak üstlenilen ya da yerine getirilmiş olan yükümlülüklerdir. Yanlardan birinin yükümlülüğü, ya öbür yanın üstlendiği yükümlülükten ya da onun daha önce yerine getirmiş olduğu bir hizmetten ileri gelmektedir. Ama bu karşılıklılık yalnızca işbirliği olan yerde olanaklıdır ve işbirliği de işbölümü olmadan yürümez. Gerçekte de işbirliği etmek, ortaklaşa bir işi paylaşmak demektir. Eğer bu ortak iş, biri öbürü için vazgeçilmez olmakla birlikte niteliksel olarak birbirine benzer işlere bölünmüşse, bu yalınkat ya da birinci derecede işbölümüdür. Eğer değişik nitelikteki işlere bölünmüşse, karmaşık işbölümü, özel adıyla uzmanlaşma var demektir. (s.157)

- Eğer kendi başımıza düşünüp davranma yönünde güçlü bir eğilimimiz varsa, başkaları gibi düşünüp davranmaya güçlü bir eğilimimiz olmaz. Eğer ülkümüz kendimize özgü, kişisel bir fizyonomimiz olması ise, herkes gibi olmak ülkümüz olamaz. Ayrıca bu dayanışma etkisini gösterdiğinde, tanımımız gereği olarak, kişiliğimiz silinir; çünkü artık kendimiz olmayıp ortaklaşa bir varlık olmuşuzdur. (s.163)

- Bireysel bilinç kolektif tipin yalınkat bağımlısı olup, ….., o da ortak bilincin bütün hareketlerine bağımlıdır. Bu dayanışmanın çok gelişmiş olduğu toplumlarda, birey kendinin sahibi değildir; tam anlamıyla toplumun istediği gibi kullandığı bir nesnedir. Bu tip toplumlarda kişisel haklar da ayni haklardan henüz ayırt edilmiş değildir.

Oysa işbölümünün sonucu olan dayanışma tümden başka niteliktedir. Birinci tür dayanışma bireylerin birbirlerine benzemesini gerektirirken, bu dayanışama onların birbirlerinden farklı olmalarını gerektirir. Birinci tür dayanışma ancak birey kişilikleri toplumsal kişilik içinde eridiği ölçüde olanaklı iken, bu tür dayanışma, her bireyin kendine özgü bir etkinlik alanı, dolayısıyla bir kişiliği olduğu ölçüde olanaklıdır. Demek oluyor ki, ortak bilincin kendisinin düzenleyemediği bu özel işlevlerin düzenle yerine getirilebilmesi için bireysel bilincin bir bölümünü özgür bırakması gerekir ve bu alan ne kadar geniş olursa, bu dayanışmadan ileri gelen uyum da o kadar güçlü olur. Gerçekten de, bir yandan işbölümü ilerledikçe her birey topluma daha sıkı bağımlı olmakta, öte yandan her bireyin yaptığı iş uzmanlaştıkça daha kişisel nitelik almaktadır. Kuşkusuz iş nedenli sınırlanırsa sınırlansın, hiçbir zaman tam anlamıyla özgün olamaz; mesleğimizi yaparken bile mesleğimizin adet ve göreneklerine uyarız. Ama bu durumda bile altına girdiğimiz boyunduruk, tümüyle toplumun boyunduruğundan çok daha hafif olup bireysel girişim gücümüze çok daha geniş alan bırakır. Demek ki bu dayanışma türünde parçaların bireyliği genişlediği ölçüde bütünün de bireyliği gelişmektedir. Toplumun öğelerinden her birinin kendine özgü hareket etme olanağı artmaktadır. Bu dayanışma gelişkin canlılarda görülene benzemektedir. Gerçekten bu canlıların her organının kendine özgü bir fizyonomisi vardır, ama bununla birlikte parçaların bu bireyselleşmesi arttıkça organizmanın bütünlüğü de o ölçüde daha güçlü olmaktadır. Bu benzerlikten dolayı işbölümünden ileri gelen dayanışmaya organik dayanışma demeyi öneriyoruz. (s.165)

- Değişik işlevler yerine getiriyorlar diye, topluluğun değişik kesimlerini birbirlerinden kolaylıkla ayırmaya olanak yoktur. Bay Spencer diyor ki “Middlesex’ten çevresini ayırmaya kalksak, mal yokluğundan dolayı birkaç gün içinde bütün etkinlikleri dururdu. Pamuğun işlendiği kasabaları Liverpool’dan ve öteki merkezlerden ayırın, önce sanayisi durur, sonra da halkı yok olur. (s.186)

- Bireysel düşünüşün uyanması, genel çizgiden sapmalar olmadan olanaksızdır; çünkü bireysel düşünüş bir kişiden öbürüne hem nitelik hem de nicelik olarak değişeceğinden, ürettiği her şey de bu özellikte olacaktır. Böylece de toplumsal bağlılık ve uyumun aleyhine olarak merkezkaç eğilimler gittikçe artar. (s.189)

- Bütünüyle bakıldığında, ortak bilinci oluşturan güçlü ve belirgin duyguların giderek azaldığı görülüyor; demek ki, belirttiğimiz gibi ortaklaşa durumların ortalama yoğunluğu ve ortalama belirlilik derecesi durmadan azalıyor. Gerçektende daha güçlü duruma gelen ortaklaşa duyguların toplumsal şeyleri değil, yalnız bireyi konu alan duygular olması, çok dikkate değer bir durumdur. Böyle olması için birey kişiliğinin toplum yaşamının çok daha önemli bir öğesine dönüşmesi gerekir; böyle bir önem kazanabilmesi için de her bireyin kişisel bilincinin yalnız sayısal değer olarak büyümesi yetmez, ortak bilince göre daha çok büyümesi gerekir. Bireysel bilinç ortak bilincin boyunduruğundan kurtulmalı ve bu ortak bilinç ilke olarak sahip olduğu belirleyici egemenlik ve eyleminden yitirmelidir. Gerçektende eğer bunların ikisi de hem hacim hem canlılık açısından aynı oranda gelişselerdi, bireyi ilgilendiren ortak duygular da aynı kalırdı; özellikle de büyüyen yalnız onlar olmazdı. Çünkü onlar yalnızca birey etkeninin toplumsal değerine bağlıdırlar; bu toplumsal değeri belirleyen şey de birey etkeninin sayısal gelişmesi değil, toplumsal olaylar bütünlüğü içindeki yerinin göreli genişliğidir. (s.205)

- Ortak bilincin bireysel bilinçlerden daha az ilerlediği çok olasıdır; bütünüyle daha zayıf, daha belirsiz olduğu kesindir. Ortak tip belirginliğini yitirmekte, daha soyut, daha belirsiz biçimler almaktadır. (s.209)

- …mekanik dayanışma giderek zayıfladığına göre, ya gerçek anlamda toplumsal yaşamın azalması, ya da gidenin yerine başka bir dayanışmanın yavaş yavaş gelmesi gereklidir. Seçimin yapılması gerekir. Bireysel bilinçlerle birlikte ortak bilincin de genişleyip güçlendiğini öne sürmek boşunadır. Bu iki sonucun birbiriyle ters yönde değiştiğini kanıtladık. Ancak, toplumsal ilerleme sürekli bir çözülmeden oluşmamaktadır; tam tersine, toplumlar ilerledikçe kendilerine ve birliklerine ilişkin olarak çok derin duygular edinmektedirler. Öyleyse bu sonucu doğuran başka bir toplumsal bağın bulunmasına gerek var; ama toplumsal işbölümünden doğacak olanın dışında başka bir toplumsal bağ bulunması olanaksızdır.

Bundan başka, mekanik dayanışmanın en dirençli olduğu yerde bile insanları işbölümü kadar güçlü biçimde birbirine bağlamadığı, üstelik günümüz toplumsal olaylarının en büyük bölümünün onun etki aşanı dışında kaldığı anımsanacak olursa, toplumsal dayanışmanın yalnızca organik nitelik alma eğiliminde olduğu açıkça görülecektir. Eskiden ortak bilincin yerine getirdiği rolü gittikçe işbölümü yerine getirmektedir; yukarı toplum tiplerinin birliğini sağlayan asıl olarak işbölümüdür.

İşte işbölümünün iktisatçılarca genellikle bilinenden daha başka önem taşıyan bir işlevi. (s.211)

- ….başlangıçta dayanışmanın hemen hemen tek biçimi olan mekanik dayanışmanın giderek alanını yitirmesi ve organik dayanışmasının yavaş yavaş üstün duruma gelmesi tarihin bir yasasıdır. (s.213)

- ….komünizm, bireyi küme içinde, parçayı bütün içinde eriten bu özel uyum durumunun zorunlu sonucudur. Mülkiyet hakkı, kişiliğin eşya üzerindeki uzantısından başka hiçbir şey değildir. Öyleyse yalnızca ortak kişiliğin olabildiği bir yerde mülkiyetin de ortaklaşa olması kaçınılmazdır. Ancak birey, yalnız bir organizma olarak değil, toplumsal yaşamın bir etkeni olarak kitleden ayrılıp ayrı bir kişisel varlık olduğu zamandır ki kişilik de bireysel olabilir. (s.218)

- ….genel olarak bir halk arasında kanla dayalı bölmeli örgütlenme ne kadar belirgin ve güçlü ise, o kadar aşağı düzeyde bir toplum türü oluşturmasından dolayıdır;…. (s.224)

- Halk artık gerçek ya da sanal kan bağlarına göre değil, arazinin bölünmesi temeline göre bölülmelere ayrılır. Bölmeler artık aile kümeleri değil, yönetsel bölmelerdir. (s.225)

- Bir organ biçimini alan her bölümün kendine özgü bir çalışma alanı vardır ve orada ötekilerin işine karışmadan bağımsız olarak işler. Bununla birlikte, başka bir açıdan bakıldığında, bu bölümler arasındaki karşılıklı bağımlılık, bir sürününkinden çok daha sıkıdır; çünkü mahvolmadan birbirinden ayrılamazlar. Son olarak, toplumsal evrimde olduğu gibi organik evrimde de işbölümü, parçalı örgütlenişin çerçevelerini kullanırsa da onu aşmak ve özerk biçimde gelişmek için böyle yapar. (s.232)

- Özetle, iki türlü dayanışma ayırt etmiştik; şimdi de bunlara karşılık düşen iki toplumsal tip bulunduğunu görmüş oluyoruz. Birinciler birbirleriyle ters orantılı olarak geliştiği gibi, bunlara karşılık düşen iki toplumsal tipten de birisi ilerlerken öteki düzenli olarak gerilemektedir ve ilerleyen tip, toplumsal işbölümünün belirlediği tiptir. Bu sonuç, buraya değin söylenenleri doğruladıktan başka, işbölümünün tüm önemini de bize göstermiş olmaktadır. İçinde yaşadığımız toplumları uyuma kavuşturan en önemli etken işbölümü olduğu gibi, bu toplumların yapısının temel özelliklerini belirleyen de yine işbölümüdür ve her şey işbölümünün rolünün gelecekte durmadan büyüyeceğini göstermektedir. (s.232)

- Bireyin kümeden ayrı bir varlık olmayışı, bireysel bilincin ortak bilinçten hemen hiç ayrılmamış olmasından dolayıdır. (s.232)

- ……, toplumsal uyumun asıl olarak işbölümünden kaynaklandığı doğrudur. Bu toplumsal uyumun niteliğini belirleyen şey, yalnızca herkesin kendi özel çıkarlarını kovuşturmasından dolayı kendiliğinden oluşan işbirliğinden kurulu oluşudur. Herkesin, eşyanın doğası gereği başkalarıyla dayanışma içinde bulunabilmesi için, kendisini belli bir işe vermesi yeterlidir. (s.239)

- Bireyler, yalnızca birbirlerine bağımlı oldukları ölçüde gruba bağımlı olur, birbirlerine de yalnızca özgürce yaptıkları özel sözleşmelerin öngördüğü ölçüde bağımlı olurlar. Demek ki toplumsal dayanışma, yalnızca bireylerin çıkarlarının kendiliğinden uyumundan, doğal anlatımına sözleşmelerle kavuşan uyumdan oluşur. Toplumsal ilişkilerin tipi de, her türlü düzenlemeden kurtulmuş, tarafların tam anlamıyla özgür girişimlerinin sonucu olacak biçimde beliren ekonomik tip olur. Tek sözcükle toplum, çalışmalarının ürünlerini birbiriyle değişen bireylerin, bu değişimi düzenlemek üzere hiçbir toplumsal eyleme yer verilmeksizin, ilişkiye getirilmesinden ibaret olur. (s.242)

- İnsanların bir sözleşme ile birbirlerine bağlanmasının, basit ya da karmaşık bir işbölümü dolayısıyla birbirlerine gereksinim duymalarının bir sonucu olduğuna kuşku yoktur. (s.252)

- Nasıl bir organizma içindeki her bireysel organ ötekilerle işbirliği yapmakla birlikte onlarla karşıtlık içindeyse, sözleşme taraflarından her biri de, ötekine gereksinimi olmakla birlikte, gereksinim duyduğu şeyi en az gider karşılığında elde etmeye, başka bir değişle elden gelen en az yükümlülükler karşılığında elden gelen en geniş haklar kazanmaya çalışırlar. (s.253)

- ….Çok sayıdaki değişik deneyimlerin özeti olma özelliği ile sözleşme hukukunda, bizim bireyler olarak öngöremediklerimiz öngörülmüş, bizim düzenleyemediğimiz şeyler düzenlenmiştir ve bu düzenleme, bizim değil, toplumun ve geleneğin yaptığı bir iş olsa da bizi bağlar. ……Biz işbirliği yapıyoruz, çünkü onu istemiş bulunuyoruz; ama gönüllü işbirliğimiz, bizi istemiş olmadığımız ödevler altına sokar. (s.254)

- ….hukukun uyguladığı bu örgütlü ve belirli baskının dışında, bir de geleneklerden gelen baskı vardır. (s.255)

- .....hükümet organının günümüzdeki boyutlarını, beklenmedik koşulların sonucu hastalıklı bir durum olarak görmek, her açıdan yanlıştır. Her şey onun, yukarı toplumların doğrudan doğruya yapısından ileri gelen normal bir olgu olduğunu göstermektedir, çünkü toplumlar bu tipe yaklaştıkça o da düzenli ve sürekli bir biçimde ilerlemektedir. (s.263)

- …toplumlar daha yukarı bir tipe yükseldikçe merkezi organ da o ölçüde büyümektedir. (s.263)

- Ekonomik işlevler gibi özel işlevleri yöneten organlara gelince, onlar devletin çekim alanının dışındadırlar. (s.264)

- Toplum bir organlar dizisinden kurulu olunca………Karşılıklı bağımlılıkları nedeniyle birini etkileyen bir şey ötekilere de ulaşmakta ve böylece biraz önem taşıyan her değişim genel bir ilgi konusu olmaktadır. (s.264)

- Hükümet organının toplumdaki yerinin dar ya da geniş oluşu, halkların az ya da çok barışçıl olmalarından değildir; işbölümündeki ilerlemelerin sonucu olarak, toplumların giderek daha çok sayıda ve giderek daha çok birbirine bağlı değişik organlara sahip oluşlarından dolayıdır. (s.265)

- İnsanlar aralarında uyuşmadan, dolayısıyla karşılıklı özverilerde bulunmadan, güçlü ve kalıcı biçimde birbirlerine bağlanmadan birlikte yaşayamazlar. (s.268)

- İnanç ortaklığından kaynaklanan toplum ile işbirliği temeline dayalı toplumu birbirinin karşıtı gibi görmek ve yalnız birincisinde ahlaki bir nitelik bulup ikincisini yalnızca ekonomik bir kümelenme saymak yanlıştır. Gerçekte işbirliğinin de kendine özgü bir ahlakı vardır….

Ama bu ahlak ötekiyle aynı nitelikte değildir. Öteki ahlak birey zayıf olduğu ölçüde güçlüdür. Herkes tarafından hiçbir ayrım gözetilmeksizin uygulanan kurallardan oluşan birinci ahlak, bu yaygın ve tek biçim uygulanışından dolayı insanüstü ve tartışılmaz bir nitelik almıştır. Öteki ahlak ise, tersine, birey kişiliği güçlendikçe gelişir. (s.269)

- Bireyi durmadan daha çok uzmanlaşmaya iten şey, mutluluk gereksinimidir. Kuşkusuz her uzmanlaşma birçok bireyin aynı zamanda var olmasını ve katılmasını gerektirdiği için, bir toplum olmadan olanaklı değildir. Ama toplum işbölümünün belirleyici nedeni değil, yalnızca onun gerçekleşme aracı, bölünen işin örgütlenmesi için zorunlu olan gereçtir. Hatta toplum bu olayın nedeninden çok, sonucudur. Toplumların ortaya çıkmasına işbirliği gereksiniminin yol açtığı sık sık söylenmiyor mu? Öyleyse toplumlar, işin bölünebilmesi için oluşurlar, yoksa iş toplumsal nedenler yüzünden bölünmez. (s.274)

- (Uyarıcılar) Çok sayıda ya da çok az sayıda olduklarında da, belli bir canlılık ölçüsünü aştıklarında ya da ona ulaşamadıklarında olduğu gibi, yine hoşa-gider olmaktan çıkarlar. İnsan deneyimi, mutluluğun koşulunu aurea mediocritas (ölçülükte)’ta bulmuş olması nedensiz değildir.

Bundan dolayı, eğer işbölümünün gerçek ilerlemesi yalnızca bizim mutluluğumuzu artırmak için olsaydı, kendisinin de, sonucu olan uygarlığın da çoktan en ileri sınırlarına varmış ve her ikisinin de durmuş olması gerekirdi. (s.277)

- … zararı görülmeden aşılması olanaksız bir en yüksek sınır vardır ve ortalama beyinle birlikte değiştiğinden, insanlığın başlangıçlarında çok düşün düzeydeydi; bu nedenle de çok çabuk ulaşılmıştı. (s.278)

- …Ateş Ülkesi’nde yaşayan insandan (Tierra del Fuego) Hotanto’ya değin her insan, doğal koşullarda, durumundan ve yazgısından memnun yaşar. (s.286)

- …kimi toplumlarda genel servet azalmadan yoksulların sayısı artmaktadır. Yalnızca daha az sayıda ellerde toplanmaktadır. (s.289)

- Toplum üyeleri, aynı fiziksel ve toplumsal çevrenin etkisi altında benzer yaşam koşulları içinde bulunduğundan, zorunlu olarak ortaklaşa belli bir yaşam biçimi ve dolayısıyla belli bir mutlu olma biçimi var demektir. (s.289)

- …mutluluktaki değişimlerle işbölümündeki ilerlemeler arasında herhangi bir bağlantı yoktur. (s.291)

- Toplumlardaki ve bireylerdeki değişmelere yol açan şey, toplumsal ortamda ortaya çıkan değişimlerdir. (s.293)

- .…işbölümünün ilerlemesi, toplumun değişik parçalarının bireyliklerini yitirmelerinin, onları birbirinden ayıran bölmelerin giderek daha geçirgen olmalarının, kısacası toplumu oluşturan öğelerin yeni bileşimler içinde bir araya gelebilmesi için aralarında bir kaynaşma olmasının sonucudur. (s.299)

- Toplumların daha geniş nüfuslu ve daha yüksek yoğunluklu olmasıyla birlikte işin de daha büyük ölçüde bölünmekte olması, orada dış koşulların daha değişken olmasından değil, yaşam savaşımının daha şiddetli olmasındandır.

Darwin, iki organizma birbirlerine ne kadar çok benziyorlarsa aralarındaki yarışmanın da o ölçüde daha şiddetli olduğunu çok doğru bir biçimde gözlemlenmiştir. Aynı gereksinimleri olduğundan ve aynı şeyleri elde etmek istediklerinden, her yerde bir çekişme içinde bulunurlar. Kendileri için gerekenden daha çok kaynaklar bulunduğu sürece yan yana yaşayabilirler; ama sayıları, hepsinin istekleri gereken ölçüde giderilmeyecek ölçüde arttığında, savaş patlar ve yetersizlik, yani çekişenlerin sayısı ne denli büyükse savaş da o ölçüde şiddetli olur. Oysa bir arada yaşayan bireyler değişik tür veya cinsten olduğunda durum tümden değişir. Aynı biçimde beslenmedikleri ve aynı yaşam biçimi sürdürmedikleri için, birbirlerini rahatsız etmezler; bir bölümünün gelişimini sağlayan şey ötekileri için bir değer taşımaz. Böylece karşılaşma nedenleri ile birlikte çatışma nedenleri de azalır. Türler ya da cinsler birbirlerinden ne denli uzaklaşırsa, bu durum da o ölçüde daha çok gerçekleşir. (s.310)

- İnsanlar da aynı yasayla bağlıdırlar. Aynı kentte değişik meslekler, birbirlerine zarar vermek zorunda kalmaksızın bir arada yaşayabilirler, çünkü her biri değişik konularla ilgilidirler. Subay askeri ün, papaz manevi etki, devlet adamı erk, sanayici servet, bilgin bilimsel ün ardındadır,……Her biri değişik hizmetler sunduğundan, hep birlikte çalışabilirler. (s.311)

- Tümden aynı işi yapanlara gelince, onlar ancak birbirlerinin zararına olarak gelişebilirler……Ülkenin değişik noktalarında yapılan benzer meslekler, eğer iletişim ve ulaşım güçlüğü etkinliklerini kısıtlamıyorsa, birbirlerine ne kadar çok benziyorlarsa o ölçüde şiddetli bir yarışma içinde bulunurlar.

- …toplum yapısı parçalı olduğu ölçüde, her parçanın kendine özgü organları bulunur ve bu organlar, değişik parçaları birbirinden ayıran bölmelerle benzer organların uzağında, onlara karşı korunmuş durumda bulunurlar. Ama bu bölmeler silindikçe, benzer organların birbirine ulaşması, kavgaya tutuşması ve birbirinin yerini almaya çabalaması kaçınılmazdır. (s.314)

- ….üstün gelen parçacıl organ, bundan sonra üstlendiği daha geniş işlevi ancak daha büyük bir işbölümü eşliğinde yerine getirebilir; öte yandan yenilenler de, ancak o zamana değin yerine getirdikleri işlevin yalnızca bir bölümü üzerinde çabalarını yoğunlaştırmakla varlıklarını sürdürebilirler. Küçük patron ustabaşı, küçük tüccar görevli vb. olur. (s.314)

- İşbölümü, yaşam savaşımının bir sonucudur: Ama bu savaşımın yumuşak bir çözüme kavuşmasıdır. (s.315)

- İşbölümü karşıtlık yaratırken birleştirir; farklılaştırdığı etkinlikleri bir araya getirir; ayırdıklarını birbirine yaklaştırır. Yarışma bu yakınlığı sağlamış olamayacağına göre, onun daha önceden var olması gerekir; kavgaya tutuşan bireylerin daha önceden dayanışma içinde bulunmaları ve bunu duymaları, yani aynı topluma ait olmaları gerekir. Bundan dolayıdır ki bu dayanışma duygusunun, yarışmanın dağıtıcı etkisine karşı koyamayacak ölçüde zayıf olduğu yerde, yarışmadan işbölümü değil, bambaşka sonuçlar ortaya çıkar. Aşırı nüfus yoğunluğu nedeniyle yaşamın son derece güç olduğu ülkelerde, insanlar uzmanlaşmak yerine, kesin ya da geçici olarak toplumdan çekilirler; başka bölgelere göçerler. (s.321)

- İşin bölünmesi ilerledikçe, bu esneklik ve bu özgürlük daha da büyür. Aynı bireyin en düşük basamaklardaki işlerden en önemlilerine yükseldiği görülür. Her işin bütün yurttaşlara açık olduğu ilkesi sürekli olarak uygulama alanı bulmasaydı bu ölçüde yaygınlaşamazdı. Bundan daha da sık görülen şey, bir işçinin komşu bir işe geçmek üzere kendi işini bırakmasıdır. (s.379)

- İşbölümü, doğası gereği, çözücü bir etkide bulunur ve bu etki kendisini özellikle işlevlerin çok uzmanlaşmış olduğu yerlerde duyurur. Bununla birlikte Comte bu ilkesinden, toplumları, kendisinin genelleme çağı dediği aşamaya, yani çıkış noktaları olan bu özellik ve türdeşlik durumuna getirmek gerektiği sonucunu çıkarmamaktadır. İşlevlerin türlülüğü yararlı ve zorunludur; ama bundan aynı ölçüde zorunlu olan birlik kendiliğinden doğmadığı için, onu gerçekleştirip sürdürmenin, toplumsal organizmanın içinde bağımsız bir organca temsil edilen özel bir işlev olması gerekir. Bu organ devlet ya da hükümettir. Comte, “Hükümetin toplumsal ereği, bana göre özellikle düşüncelerin, duyguların ve çıkarların köklü bir dağınıklığa uğraması yönündeki bu yıkımlı eğilimi yeterince sınırlandırmak ve elden geldiğince engellemektir.” Diyor ve ekliyor: “Bu yıkımlı eğilim, doğrudan doğruya insanlığın gelişim ilkesinin kaçınılmaz bir sonucu olup, doğal akışını engellemesiz sürdürecek olsa toplumsal ilerlemeyi kaçınılmaz olarak her açıdan durdurmak sonucunu verir. Bana göre bu saptama, en soylu ve en tam bilimsel kapsamıyla gerçek anlamında temel ve soyut, yani genellikle bütünlüğün parçalar üzerindeki başlangıçta kendiliğinden, daha sonra düzen altına alınmış zorunlu ve evrensel tepkisini anlatan bir hükümet kuramının ilk olumlu ve ussal temelini oluşturur. Gerçekten açıkça görülebilir ki böyle dağılmayı önlemenin tek yolu, bu kaçınılmaz tepkiyi toplumsal ekonominin bütün değişik işlevlerinin olağan işleyişi sürecinde, durmaksızın hatırlatmak üzere, yeni ve özel bir işlev biçiminde ortaya koymaktır. (s.410)

- Hükümet bir bütün olarak toplum için ne ise, felsefe de bilimler için öyle olmalıdır. Bilimlerin değişik olması bilimin bütünlüğünü bozucu nitelikte olduğuna göre, yeni bir bilimi bu birliği kurmakla görevlendirmek gerekir. (s.411)

- Her an değişik ekonomik pazarların koşullarını düzenleyecek, mal ve hizmetlerin fiyatlarını saptayacak, üretimi tüketim gereksinmelerine göre oranlayacak, vb. organ hükümet değildir. Uygulamanın tüm bu sorunları birçok ayrıntıdan doğan, ancak yanı başında bulunanların bileceği binlerce özel koşula bağlıdır. Bu işlevlerin kendi arasında uyum yoksa hükümetin onları birbirine uyarlamaya ve uyum içinde yürütmeye gücü yetmez. Bu nedenle, eğer işbölümünün ileri sürüldüğü gibi dağıtıcı etkileri varsa, bu etkilerin onları sınırlayan hiçbir şeyin bulunmadığı bu bölgede engelsiz bir biçimde kendilerini göstermesi gerekir. Ancak, her organizmanın olduğu gibi örgütlü toplumların da bütünlüğünü sağlayan şey, parçalar arasındaki kendiliğinden uzlaşma, yani o bütünlük için yalnız üst düzenleyici merkezlerin etkisi kadar gerekli olmakla kalmayıp onun zorunlu koşulu da olan bu iç dayanışmadır. Çünkü o üst merkezler yalnızca bu dayanışmayı bir başka dille anlatıma kavuşturmakta, deyim yerindeyse onu kutsamaktadırlar. (s.413)

- Gerçekten her yerde “bütünlük anlayışı ile ortak dayanışma duygusu”nu anımsatmak yeterlidir; bunu ise yalnız hükümet yapabilecek niteliktedir.

- Bütün bu durumlarda işbölümünün dayanışma sağlamaması, organlar arasındaki ilişkilerin düzenlenmemiş olmasından, başka bir değişle organların kuralsız (anomi) durumunda bulunmalarından dolayıdır. (s.421)

- Bununla birlikte kuralların bulunmasında yeterli değildir; çünkü kimi kez bu kuralların kendisi hastalığın nedeni olmaktadır. Sınıf kavgalarında olan budur. Sınıfların ya da kastların kuruluşu, işbölümünün bir örgütleniş biçimi, hem de oldukça sıkı düzenlenen bir biçimidir. Ne var ki çoğu kez bir uyuşmazlık kaynağıdır. Geleneğin ya da yasanın verdiği rolden memnun olmayan aşağı sınıflar, kendilerine yasaklanan işlevleri yapmak ve yapanların elinden o işleri almak istemektedirler. Böylece işin bölünüş biçiminden ileri gelen iç savaşlar doğmaktadır. (s.427)

- …zorlamaya dayalı işbölümü, karşımıza çıkan ikinci hastalıklı tipi oluşturuyor. Ama sözcüğün anlamına aldanmamak gerekir. Zorlamayı yapan, düzenlemenin türü değildir; çünkü gördük ki işbölümü, tam tersine, düzenlemesiz olmaz. İşlerin önceden yerleşmiş olan kurallara göre bölündüğü zaman bile bu bölünme, zorunlu olarak bir zorlamanın sonucu değildir. Kast düzeninde bile, bu düzen toplumun doğasına dayalı olduğu sürece, böyle olmuştur. Gerçekten de bu kurum, hiç de her zaman ve her yerde zorlamaya dayalı değildir. Bir toplumda düzenli olarak ve dirençle karşılaşmadan işliyorsa, hiç değilse yaklaşık olarak, mesleki yeteneklerin değişmez biçimdeki dağılışını gösterir. Görevler bir ölçüde yasayla dağıtılmış olsa da, her organın kendisine düşen işi kendiliğinden yapmakta olması bundan dolayıdır. Zorlama, ancak düzenlenmenin koşulların doğasına uymaz, geleneklerle desteklenmez olup, yalnız kaba güçle sürdürülebilir duruma gelmesi üzerine ortaya çıkar.

Öyleyse buna karşılık denilebilir ki, işbölümü ancak kendiliğinden ise ve kendiliğinden olduğu ölçüde dayanışma sağlar. Ama kendiliğindenlik kavramı ile yalnızca her türlü açık ve kesin zorlamanın değil, her bireyde bulunan toplumsal gücün özgürce gelişimini dolaylı bir biçimde bile olsa engelleyici her şeyin yokluğu anlaşılmalıdır. Kendiliğindenlik, yalnızca bireylerin belli işleri yapmaya zorla itilmemelerini değil, bundan başka ne türden olursa olsun hiçbir engelin onların toplumsal alanlarda yeteneklerine uygun yeri almalarını engellememesini de anlatır. Kısaca, ancak toplum toplumsal eşitsizliklerin tam olarak doğal eşitsizliklere denk düşeceği biçimde kurulmuşsa, iş de kendiliğinden bölünür. Ama bunun için doğal eşitsizliklerin, herhangi bir dış nedenle değerlerinin ne altında ne de üzerinde gösterilmemesi gerekli ve yeterlidir. Görüldüğü gibi tam kendiliğindenlik, bir başka olgunun bir sonucu ve bir başka biçimden başka bir şey değildir: Savaşın dış koşullarında tam eşitlik olgusu. Kendiliğindenlik, insanların iyi ya da kötü tüm eğilimlerini özgürce gidermelerine izin veren bir kargaşa durumu olmayıp, her toplumsal değerin, kendisine yabancı herhangi bir şeyce hiçbir yönde abartılmadan, gerçek değeriyle işlem gördüğü bilgili bir örgütleniştir. Bu koşullarda bile, yenenler ve yenilenler olduğuna göre yine savaş olduğu, yenilenlerin bunu ancak zorlama dolayısıyla kabul edecekleri söylenecektir. Ama bu zorlama ötekine benzemez ve onunla adından başka hiçbir ortak yanı yoktur: Gerçek anlamında zorlama, savaşmanın kendisinin olanaksız olması, savaşmaya bile izin vermemesi durumudur. (s.430-431)

- İşbölümündeki ilerlemeler, tersine bir biçimde, durmadan artan bir eşitsizliğe yol açtığından, kamu vicdanının bir zorunluluk saymakta olduğu eşitlik, ancak bizim sözünü ettiğimiz eşitlik olabilir: Kavganın dış koşullarında eşitlik. (s.432)

- Karşıt dileklerden ileri gelen huzursuzluk, onlardan dolayı acı çekenlerin bile toplumsal düzene karşı çıkmalarına yol açmaya yetmez; çünkü onlar, mesleki gelişimleri için zorunlu alanı sağladığı için değil, ama kendilerini yaşatan birçok inanç ve uygulamaları temsil ettiği için bu toplumsal düzene bağlanmışlardır. Bağlanmışlardır, çünkü tüm içsel yaşamları o düzene bağlıdır, tüm kanıları onu desteklemektedir; onu ahlaki ve dinsel düzenin kutsal temeli olarak görmektedirler. Özel ve geçici nitelikteki hoşnutsuzluklar, böyle bir kaynaktan dolayı olağanüstü güç elde etmiş olan bilinç durumlarını sarsmak için kuşkusuz çok hafif kalır. Kaldı ki, meslek yaşamı az gelişmiş olduğundan, bu hoşnutsuzluklar hiç sürekli değildirler. Bütün bu nedenlerle ancak zayıf bir ölçüde duyulurlar. Sonuç olarak o toplumsal düzene zahmetsizce uyulur; dahası bu eşitsizlikler yalnız katlanabilir değil, aynı zamanda doğal sayılır.

Oysa organik dayanışma egemen durumda olduğunda bunun tam tersi görülür…………Örgütlü toplumlar, ancak kendilerini oluşturan bütün bölümleri dayanışma içinde bulunursa varlıklarını koruyabilirler; dayanışma ise ancak bu koşulda olanaklıdır. Böylece, örgütlü tip geliştikçe bu adalet işinin de durmadan daha tam bir biçim alacağı anlaşılabilir. (s.433-434)

- Gerçekten de işbölümüyle birlikte sözleşme ilişkileri de zorunlu olarak gelişir, çünkü işbölümü hukuksal biçimi sözleşme olan değişim olmadan olanaksızdır. Başka değişle organik dayanışmanın önemli biçimlerinden birisi sözleşmeye-dayalı dayanışmadır. (s.434)

- Ancak değişilen hizmetlerin eşit toplumsal değerde olması durumunda sözleşmenin tam bir rızaya dayalı olduğu söylenebilir. Gerçekten de bu koşullarda herkes istediği şeyi alır ve onun değer karşılığını verir. İstençler arasında sözleşmeyle saptanıp onaylanan bu denge, kendiliğinden işler ve sürer; çünkü bu denge, yalnızca nesneler arasındaki dengenin bir sonucu ve bir başka biçimidir. Gerçekten de kendiliğindendir. Kimi kez verdiğimizin karşılığında, onun değerinden daha çoğu almak isteriz; tutkularımız sınır tanımaz ve ancak birbirlerini dizginledikleri için yatışır. Ama bizi başıboş, ölçüsüz isteklerimizi doyurmaktan alıkoyan bu zorlama, çalışmamızın haklı karşılığını elde etme araçlarından bizi yoksun bırakan zorlamayla karıştırılmamalıdır. Sağlıklı insan için birinci zorlama söz konusu değildir. Yalnız ikinci zorlama olarak adlandırılabilir; rızayı bozan, yalnız odur. Tersine olarak, eğer değişilen değerler arasında bir denge yoksa ancak bir dış gücün işe karışması sonucu dengelenebilirler. Yanlardan birisi için korkutma vardır; aralarındaki uyum, ancak onlardan biri üzerinde doğrudan ya da dolaylı baskı uygulanmasıyla sağlanabilmiştir; işte bu baskı şiddettir. Kısacası, bir sözleşmenin uyulma gücünün tam olması için, yanların rızası bulunması yeterli değildir; sözleşmenin haklı olması da gerekir: yanlar arasında gerçekten tam bir rıza yoksa yalnızca sözle razı olunması, onu haklı kılmaz. Sözleşmelerin içerdiği bağlama gücünü, kişilerin yalınkat bir durumu kendi başına doğurmaz; rızada bu gücün bulunabilmesi için, hiç değilse kendisinin nesnel bir temele dayalı olması gerekir. (s.436-437)

- İnsanların yetenekçe eşit değerde olmamaları, onların toplum içindeki durumlarının da eşitsiz olmalarına yol açacağı kuşku götürmez; ancak bu eşitsizlikler yalnızca görünüşte dışsal niteliktedir; çünkü içsel eşitsizlikleri yalnızca dışa vurmaktadırlar; bu nedenle değerlerin belirlenmesindeki etkisi, onların toplumsal işlevlerini hiyerarşiye göre sıralamaktan öteye geçmez. Ama bir bölümü başka bir kaynaktan ek bir güç elde ediyorsa, durum artık aynı kalmaz; çünkü bu ek güç kaynağı, denge noktasını ister istemez değiştirir ve bu değişikliğin nedenlerin toplumsal değerinden bağımsız olduğu açıktır. Her üstünlüğün sözleşmelerin yapılış biçimi üzerinde etkileri vardır; eğer üstünlük bireylerin kişiliğinden, yaptıkları toplumsal hizmetlerden ileri gelmiyorsa, değişimin ahlaki koşullarını bozar. Eğer toplumun bir sınıfı, yaşayabilmek için hizmetlerine verilen her fiyatı kabul etmek zorunda, ama bir başkası sahip bulunduğu ve herhangi bir toplumsal üstünlükten de kaynaklanmayabilen olanakları dolayısıyla bu zorunluluktan kendisini saklayabiliyorsa, ikinci haksız olarak birinci için yasa yapmış olur. Başka deyişle, haksız sözleşmeler olmadan doğuştan zengin ya da yoksul insanların bulunmasına imkân yoktur. Toplumsal koşulun kendisi kalıta dayalı olduğu ve hukukun her türlü eşitsizlikleri geçerli saydığı zamanlarda durum haydi haydi böyleydi. (s.438)

- Eski toplumların yaşamak için her şeyden önce ortak bir inanca gereksinimi olduğu gibi, bizim de adalete gereksinimiz vardır ve eğer toplumsal evrime egemen olan koşullar değişmezse – her şey değişmeyeceğini gösteriyor- bu gereksinimin sürekli olarak daha çok şey isteyeceğine kuşku yoktur. (s.442)

- Sanayide daha büyük üretim, makineler biçiminde daha büyük tutarda sermaye ayrılmasını gerektirir; ama bu sermaye de kendisini koruyabilmek, yitiklerini gidermek, başka değişle kirasının karşılığını ödeyebilmek için daha yüksek bir sanayi üretimi gerektirir. Bir makinenin bütün parçalarını çalıştıran bir hareket çok hızlı ise, kesintisiz olur; çünkü birinden ötekine durmaksızın geçer. Başka değişle parçalar karşılıklı olarak birbirlerini çalıştırırlar. Ayrıca eğer tek başına bir işlev değil de bütün işlevler aynı zamanda daha çok işlemeye koyulmuşsa, her birinin sürekliliği daha da artar.

Sonuç olarak da aralarında daha çok dayanışma oluşur. Gerçekten de daha sürekli olduklarından, daha aralıksız biçimde birbirleriyle ilişkiye girer ve daha sürekli olarak birbirlerine gereksinim duyarlar. Dolayısıyla karşılıklı bağımlılıklarını daha iyi duyarlar. (s.446)

- Aşağı düzeydeki topluluklarda insandan beklenen davranış, birlikte yaşadığı insanlara benzemek, o zamanlar günümüze göre daha büyük ölçüde insan tipi ile karşılaştırılan ortak tipin bütün özelliklerini kendi kişiliğinde gerçekleştirmektir. Ama daha ileri toplumlarda insanın temel niteliğini belirleyen etken, büyük ölçüde, toplumun bir organı olmak durumudur; ondan beklenen davranış da, böylece, organ işlevini yerine getirmektir. (s.458)

- Toplumlarımızın yapısında ve çok kısa süre içinde, derin değişiklikler ortaya çıkmıştır; tarihte başka örneği görülmedik bir hız ve ölçüde, parçacıl türü aşmışlardır. Böylece bu toplum türünü karşılayan ahlak gerilemiş, ama onun vicdanlarımızda boş bıraktığı alanı dolduracak ahlak gereken hızla gelişmemiştir. İnancımız sarsıldı; gelenek egemenliğini yitirdi; bireysel yargı toplumsal yargılamanın etkisinden sıyrıldı. Ama öte yandan bu büyük kargaşa sırasında birbirinden kopan işlevler, birbirlerine uyarlanacak zamanı bulamadılar; birdenbire ortaya çıkan yeni yaşam tam olarak ve özellikle de yüreklerimizde daha büyük bir şiddetle uyanan adalet gereksinimi giderecek biçimde örgütlenemedi. Böyle olunca hastalığın ilacını, toplumsal durumun şimdiki koşullarına yanıt veremediği ancak yapay ve göstermelik bir biçimde yaşayabilecek olan gelenek ve adetleri yine de canlandırmakta aramamak gerekir. Yapılması gereken şey, şu kuralsızlığa son vermek, birbiriyle uyumsuz hareketler içinde kendilerini boşa tüketen şu organları uyumlu işletmek, hastalığın kaynağı olan şu dışsal eşitsizlikleri gittikçe hafifletip organların ilişkilerine daha büyük bir adalet getirmektir. (s.464)

Yazan: Ali KARAHAN

TOPLUMSAL iŞBÖLÜMÜ

- “Oysa özellikle ekonomi dünyasındaki üzüntü verici sürekli anlaşmazlıklarla her türden düzensizliklerin nedenini bu kuralsızlıkta aramak gerekir. Çünkü karşıt güçleri tutan ve uymak zorunda oldukları sınırları koyan hiçbir şey bulunmadığı için, bu güçler ölçüsüz biçimde gelişmektedir. Zorla kabul ettirilen bırakışmalar geçici olup, düşünceleri yatıştırmazlar. İnsan tutkuları, ancak saygı duyulup uyulan bir ahlaki güç önünde durur. Eğer böyle herhangi bir güç yoksa güçlü olanın yasası egemen olur ve açık ya da örtülü bir savaş durumu sürüp gider.”

“Bu düzensizliği, bireysel özgürlüğün gelişimine elverdiği savıyla haklı göstermek isteyenlerin çabası boşunadır. Toplumsal kuralların otoritesi ile bireyin özgürlüğü arasında karşıtlık bulunduğu yolunda sık sık öne sürülen sav (postmodernizm bu sava dayalıdır, (Ö.O) kadar yanlış bir şey olamaz. Tam tersine, özgürlüğün kendisi de (bununla toplumun saygı gösterilmesini sağlamakla yükümlü olduğu özgürlüğü anlatmak istiyoruz), bir düzenlemenin ürünüdür. Devletin, ekonomi gibi toplumun tümünü her zaman etkileyebilecek nitelikteki bir alanla ilgilenmemesi olanaksızdır. Onu düzenlemesi, tümüyle kendine bağımlı kılmamak koşulu ile zorunludur. (s.18)

- Cumhuriyet Türkiye’sinin dünya, toplum ve insan anlayışının da asıl olarak Durkheimcı nitelikte olduğu söylenebilir: Toplum olaylarının da doğa olayları gibi bir gerçeklik olduğu ve tıpkı onlar gibi, dogmalar ya da doktrinlerle değil, bilimsel yöntemin yol ve yordamlarıyla anlaşılabilir, açıklanabilir ve bilinçle denetlenip düzenlenebilir olduğu anlayışı (s.19)

- İnsan tutkuları, ancak saygı duyulup uyulan bir ahlaki güç önünde durur. Eğer böyle herhangi bir güç yoksa güçlü olanın yasası egemen olur ve açık ya da örtülü bir savaş durumu sürüp gider. (s.23)

- …Ben ancak başkasının fiziksel, ekonomik ya da başka türden üstünlüğünden yararlanıp benim özgürlüğümü ortadan kaldırmaya çalışması engellendiği ölçüde özgür olabilirim. Gücün böyle kötüye kullanılması, ancak toplumsal kurallarla önlenebilir. Bu nedenle, bireylerin ekonomik özgürlüklerinin güvence altına alınabilmesi için -ki, bunsuz onların özgürlükleri boş sözden öteye geçmez-, ne denli karmaşık bir düzenlemeye gerek olduğu görülmektedir. (s.23)

- Ekonomik işlevler karşısında askeri, yönetsel ve dinsel işlevlerin alanının gitgide küçüldüğü görülüyor. Yalnız bilimsel etkinlikler onlarla yarışabilecek bir konumdadır. (s.23-24)

- Kuralsızlığın ortadan kalkması için, bugün yokluğu duyulan bir kurallar dizgesinin içinde oluşabileceği bir kümenin bulunması ya da kurulması gerekir.

Açıktır ki ne bütünüyle siyasal toplum, ne de devlet bu işlevi yerine getiremez. (s.25)

- Bir mesleğin etkinlikleri, ancak onun işleyişini iyi tanıyacak, bütün gereksinmelerini anlayacak ve bütün değişimleri izleyecek ölçüde ona yakın olan bir küme tarafından düzen altına alınabilir. Bu koşulları yerine getirebilecek tek küme, aynı mesleği yerine getirenlerin bir vücut haline gelecek biçimde birleşerek oluşturacakları kümedir. Buna meslek kümesi ya da korporasyon denilmektedir. (s.26)

- Görüldüğü gibi, değişik ekonomik mesleklerde mesleki bir ahlak ve hukukun yerleşebilmesi için meslek derneklerinin, dağınık ve birlikten yoksun bulunmak yerine, örgütlü belli bir toplumsal küme olması, ya da yeniden buna dönüşmesi, tek sözcükle birer kamusal kurum olması gerekir. (s.27)

- Oysa meslek dernekleri, öyle sanıldığı gibi bir dönem için, belli bir kültürel ortam için oluşan geçici bir örgütlenme değildirler; çok eski çağlardan beri var olagelmeleri ve tarih boyunca sergiledikleri gelişim biçimi bunun kanıtıdır. (s.28)

- Bu kümeler aynı zamanda biçim de değiştirerek yönetimin gerçek çarklarına dönüştüler. Her biri resmi görevler yerine getiriyor, her meslek devlete karşı sorumlu bir kamu hizmeti sayılıyordu. Bu, kurum için yıkım oldu. Çünkü devlete bağımlılık, yozlaşarak, imparatorların ancak zor kullanarak sürdürebildikleri katlanılmaz bir köleliğe dönüştü. ……. Bu nedenle, imparatorluğun çöküşünden sonra o da ortadan kalktı. (s.29)

- Gerçekten de bir süre ay tutulmasına uğradıktan sonra, meslek örgütleri bütün Avrupa toplumlarında yeni bir yaşamla var olmaya başladılar. XI. Ve XII. Yüzyıllara doğru yeniden doğmaları gerekti…….Özellikle XVIII. Yüzyılda serpilerek, onlar için yeni bir çöküş dönemi başlayıncaya değin gelişmelerini sürdürdüler. (s.30)

- Aile ahlak ve hukuku nasıl ailenin bağlarında oluştuysa, esnaf loncaları da meslek ahlak ve hukukunun oluşacağı ortamdır. (s.39)

- (Loncaların) devlet örgütüne katılmaları, toplumda yerine getirdikleri hizmetin kendilerine sağladığı haklardan yararlanacak bir konuma gelmeleri sonucunu değil, hükümet tarafından daha etkili biçimde denetlenebilmeleri sonucunu verdi. (s.41)

- Mesleklerin, kastlar biçiminde örgütlendiğinde, toplumun kuruluşunda pek çabuk belirgin bir yer tuttukları doğrudur. Hindistan toplumlarındaki durum böyledir. Ama kast, lonca değildir. Bir meslek kümesi değil, ailesel ve dinsel bir kümedir. Her birinin kendine özgü bir dinsel basamağı vardır. Toplum dinsel ilkelere göre örgütlenmiş olduğundan, değişik nedenlere bağlı olarak oluşan bu dinsel basamaklanma her kasta toplumsal düzenin tümü içinde belli bir yer vermektedir. Ama onun ekonomik rolünün bu resmi durumda hiçbir etkisi yoktur. (s.43, dipnot)

- Eski lonca gibi öylesine dar kasaba sınırları içinde biçimlenmiş bir kurum, kasaba yaşamına tümden yabancı bir ortaklaşa etkinliği kavrayıp düzenleyemez. (s.44)

- Yine de büyük sanayi büsbütün düzenlenmemiş bir durumda kalmadı. Loncaların küçük ticaret ve kasaba zanaatları için yaptığı işi, şimdi doğrudan doğruya devlet büyük sanayi için yapmaya başladı. (s.44)

- Pazar, kasaba ölçüsündeki alışveriş yeri olmaktan çıkıp ulusal ve uluslar arası bir nitelik aldığına göre, mesleki örgütlenme düzeninin de aynı ölçüde genişlemesi gerekir. (s.45)

- Bir ülkedeki sanayi kuruluşlarının tümünü ilgilendirecek çaptaki olayların genel boyuttaki etkileri olur ki, devlet onlardan kaçınılmaz biçimde etkilenir ve müdahale eder. (s.46)

- Devletin, toplumun tümünü her zaman etkileyebilecek nitelikteki bir alanla ilgilenmemesi olanaksızdır. Ama devletin bu düzenleyiciliği zorunlu ise de, XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda olduğu gibi onu tümüyle kendisine bağımlı kılacak bir biçim almamalıdır. Birbiriyle ilişki içindeki bu iki örgüt, birbirinden ayrı ve özerk kalmalıdır. Çünkü her birinin, ayrı ve yalnız kendisinin yerine getirebileceği işlevleri vardır. Sanayi düzenleyecek yasaların genel ilkelerini saptamak hükümet kurullarının işi ise de, bu yasaların değişik sanayi dallarına tam uyacak biçime getirilmesini bu kurallar başaramaz. İşte bu uygunluğu sağlayacak olan meslek örgütleridir. Bir ülkenin tümü için böyle birleştirici bir örgütün yapılması, o ülkenin bir yer ya da bölgesinde aynı mesleği yapanları içine alan daha özel ve ikincil düzeydeki örgütler kurulmasına ve böylece mesleki düzenlemenin o yer ya da bölgenin gereksinimlerine göre daha da uzmanlaşmış biçimde yapılmasına hiçbir biçimde engel olmaz. Böylece ekonomik yaşam, türlülüğünden bir şey yitirmeksizin, belli bir düzen altında oluşup işleyebilir. (s.46-47)

- Mesleki örgütlerin gelenekçiliği, kasaba gelenekçiliğinin bir belirtisinden başka bir şey olmadığından, onunla aynı nedenlerin ürünüydü. Bir kez gelenek ve görenekler içinde yer aldıktan sonra, kendilerini ortaya çıkaran ve haklı kılan nedenler ortadan kalktıktan sonra da yaşamayı sürdürdüler. İşte bu yüzdendir ki, ülkenin maddi ve manevi olarak bir merkez çevresinde toplanması ve bunun sonunda büyük sanayinin kurulması, insanlarda yeni istekler, yeni gereksinimler uyandırınca, zevklerde ve yaşam biçimlerinde o zamana değin görülmedik bir devingenlik yaratınca, eski alışkanlıklarına inatla bağlı kalan meslek örgütleri, bu yeni gereksinimleri karşılayamayacak duruma düştüler. (s.47)

- Geleceğin meslek örgütlerinin görevleri de, genişlik ve kapsamlarının büyüklüğüyle orantılı olarak daha karmaşık nitelikte olacaktır. Doğrudan doğruya mesleki nitelikteki görevlerinin yanında, günümüzde kentlere ve özel derneklere verilmekte olan bir takım görevler de eklenecektir. Toplumsal yardım işleri bu görevlerdendir. Çünkü bu görevlerin gereği gibi yerine getirilmesi için yardım edenle yardım alan arasında bir dayanışma duygusunun, aynı mesleği yapma dolayısıyla kolayca oluşan bir düşünce ve ahlak yakınlığının varlığı gereklidir. Birçok eğitim işleri (teknik öğretim, yetişkin eğitimi, vb.) için meslek örgütleri en doğal ortamı sağlayacak görünmektedirler. Güzellik içinde (estetik) bir yaşamı birlikte yaşamak için de aynı şeyi söyleyebiliriz. Çünkü eğlenme ve dinlenmenin soylu biçimlerinin ağır yaşam koşullarıyla birlikte gelişmesi, bu koşulların vücuda verdiği zararın böylece onarılması doğal bir durumdur. Nitekim daha şimdiden böyle bir takım sendikalar var ki, bir bölümü aynı zamanda yardımlaşma işini görmekte, bir bölümü de kurslar, konserler, tiyatro gösterileri düzenleyen ortak kurumlar kurmaktadırlar. Demek ki meslek örgütleri de etkinliklerini çok değişik biçimlerde gerçekleştirebilirler. (s.48-49)

- Aşırı büyümüş bir devletin sıkı-düzen (disiplin) altına almaya çabaladığı, çok sayıda örgütlenmemiş bireyden oluşan bir toplum, gerçek bir toplumbilimsel bir çarpıklıktır. Çünkü ortaklaşa etkinlik, her zaman devletin tek bir organınca anlatıma kavuşturulamayacak kadar karmaşıktır. Ayrıca, devlet bireylerin çok uzağındadır ve onlarla ilişkileri son derece dışsal ve son derece kesintili, olduğu için, birey bilinçlerinin derinliklerine ulaşıp onları içeriden toplumsallaştıramıyor. Bundan dolayıdır ki insanların ortaklaşa yaşamı gerçekleştirmek üzere oluşturabildikleri tek ortamın devlet olduğu yerde, ondan kopmaları, birbirlerinden ayrılmaları ve bununla birlikte toplumun da aynı ölçüde dağılması kaçınılmazdır. Bir ulusun varlığını koruyabilmesi için, devlet ile bireyler arasında, bireyleri kendi etkinlik alanlarına güçlü bir biçimde çekebilecek ve onları böylece toplumsal yaşamın coşkun akışına katacak ölçüde onlara yakın olan bir dizi ikincil kümelerin bulunması gereklidir. Meslek kümelerinin bu işlevi yerine getirmeye ne denli elverişli olduğunu ve hatta her şeyin omları buna yönelttiğini belirttik. Bu nedenle, onların yüz yıldan beri içinde bulundukları bu belirsiz ve örgütsüz durumdan çıkmalarının ne denli önemli olduğu anlaşılır. Özellikle bu durumdaki meslek kümelerinin bugün toplumsal güçlerin pek büyük bölümünü oluşturduğu göz önüne alınırsa. (s.50-51)

- Meslek örgütü, gerçekte toplumsal yapımızın temel öğesi olması gerekirken, eleştiriciler onu, yalnızca ekonomik yararları daha iyi karşılayan bir çıkar derneği olarak gördüler. (s.52)

- “Toplumda doğuştan zenginler ve fakirler bulundukça, adil sözleşmeler olamayacağı” gibi, toplumsal koşulların dağılımında da adalet olamaz. (s.52)

- Her mesleğin içinde işin çapını, çalışanların emeklerinin haklı karşılığını, birbirlerine ve topluma karşı ödevlerini, vb. belirleyecek bir kurallar topluluğu oluşması gerekir. (s.52)

- ….eğer özgürlük, gerçekten ahlak olguları için belirli hiçbir yasa bulunmamasını gerektiriyorsa, o zaman yalnız ruhbilim ve toplumbilim için değil, bütün bilimler için aşılması olanaksız bir engel demektir. Çünkü insan istekleri her zaman bir takım dış devinimlere bağlı olduğundan özgürlük bizim içimizde olduğu gibi dışımızda da her türlü belirleyiciliğin anlaşılmasını olanaksız kılar. Ama hiç kimse fiziksel ve doğal bilimlerin olanaklı olduğunu yadsımadığına göre, kendi bilimimiz için de aynı hakkın tanınmasını istiyoruz. (s.55)

- Nasıl oluyor da birey bir yandan daha çok özerk olurken, öte yandan topluma daha çok bağımlı duruma geliyor? Nasıl aynı zamanda hem çok bireyleşiyor, hem de daha çok dayanışma içine giriyor. Çünkü birbiriyle çelişir görülen bu iki devinimin birbirini izlediği çok açıktır. İşte ortaya attığımız soru budur. Kanımızca görünüşteki bu çelişkiye yol açan şey, işbölümünün her gün daha büyük ölçülerdeki gelişmesinin sonucu olarak, toplumsal dayanışmanın biçim değiştirmesidir. (s.61)

- Eğer iki kişiden birisi ötekinde bulunmayan ve onun da arzu ettiği bir şeye sahipse, bu durum olumlu bir çekimin başlangıcı olur. ….. Ne denli çok niteliklere sahip olursak olalım, her zaman kimi eksikliklerimiz bulunur; içimizde en olgun olanlar bile bu eksikliği duyarlar: Bundan dolayı dostlarımızda bizde olmayan nitelikler ararız; çünkü onlarla birleşmekte, bir biçimde onların doğasına katılmış oluyoruz; o zaman kendimizi daha az eksik duyuyoruz. Böylece, her kişinin kendi kişiliğine uygun düşen bir işlevi yerine getirdiği, gerçek anlamda karşılıklı olarak birbirine hizmet edenlerden kurulu küçük arkadaşlık toplulukları oluşur. Biri korur, öteki yatıştırır; beriki yol gösterir, öbürü uygular; işte bu sevgi bağlarını oluşturan, bu işlev bölümü, ya da özel deyimimizle söyleyelim, bu işbölümüdür.

Böylece işbölümünü yeni bir açıdan görmeye yöneliyoruz. Burada yapabileceği ekonomik hizmetler, yol açtığı ahlaki etki yanında pek küçük kalır; gerçek büyük işlevi ise iki ya da daha çok kişi arasında bir dayanışma duygusu uyandırmaktır. Bu sonuç nasıl elde edilirse edilsin, dost topluluklarını yaratan ve onlara damgasını vuran, işbölümüdür. (sw.82-83)

- ….işbölümünün en belirgin etkisi, bölünmeye uğrayan işlevlerin verimliliğinin artması olmayıp, onları dayanışma içine sokmasıdır. …..etkisi, var olan toplumları güzelleştirmesi ya da iyileştirmesi değil, onsuz var olamayacak toplumların varlığını olanaklı kılmasıdır. (s.87)

- ….büyük siyasal toplumlarda dengenin ancak işlerin uzmanlaşmasıyla korunabileceğini ve işbölümünün toplumsal dayanışmanın tek değilse bile en azından ana kaynağı olduğunu düşünmek yerinde olur. (s.89)

- Bir toplumu oluşturan üyelerin ortalamasında yaşayan inanç ve duyguların tümü, kendine özgü yaşamı olan belli bir dizge oluşturur; buna ortak bilinç denilebilir. Kuşkusuz onun tek bir organı yoktur; tanımı gereği, toplumun her yanında yaygın, dağılmış durumda bulunur; ama kendi başına bir gerçekliği bulunduğunu gösteren özel nitelikleri de yok değildir. Gerçekten de ortak bilinç, bireylerin içinde bulundukları özel durumlardan bağımsızdır; bireyler geçici, o ise kalıcıdır. O kuzeyde de, güneyde de, büyük kentlerde de, küçüklerinde de, değişik mesleklerde de hep aynıdır. Bunun gibi kuşaktan kuşağa da değişmez, tersine kuşakları birbirine bağlar. Görüldüğü gibi bireylerde ortaya çıkmakla birlikte, bireysel bilinçlerden apayrı bir şeydir. Toplumun ruhsal tipidir: Tıpkı birey tipleri olduğu gibi, ama onlardan ayrı nitelikte özellikleri, var oluş koşulları ve gelişme tarzı olan bir tip. Bu niteliğinden dolayı özel bir adla adlandırılmayı hak ediyor. Gerçi ona yukarıda verdiğimiz ad, karışıklığa yol açmaktan tümden uzak değildir. “Ortak” ve “toplumsal” terimleri sık sık birbirinin yerine kullanıldığından, ortak bilinç teriminden bütün toplumsal bilincin anlatıldığı, yani toplumun ruhsal yaşamının da kapsandığı kanısına varılabilir. Oysa özellikle yüksek düzeydeki toplumlarda ortak bilinç, onların ancak çok sınırlı bir bölümünü oluşturur. Yargısal, yönetsel, bilimsel, sanayisel, tek sözcükle tüm özel görevler ruhsal niteliktedirler, çünkü birtakım tasarım ve eylem dizgelerinden oluşurlar: Yine de ortak bilinç alanının dışında kaldıkları açıktır. Bunları birbirine karıştırmamak için tutulacak en iyi yol, toplumsal benzerliklerin tümünü anlatmak üzere özel bir terim yaratmaktır. Bununla birlikte, kesinlikle zorunlu olmadıkça yeni bir sözcüğün kullanılması kimi sakıncaları içerdiğinden, daha yaygın olan ortak bilinç terimini kullanacağız. Ancak, onu hep sınırlı kullandığımızı hiç unutmayacağız. (s.110)

- …..suç, ortak bilincin güçlü ve belirli durumlarını inciten bir edimdir. (s.111)

- … bir kez hükümet erki oluştuğunda, onun kendiliğinden, kimi davranış kurallarını yaptırıma bağlama gücüne sahip olduğu kesindir. Bu güç, kendi değerlendirmesine göre birtakım davranışları suç olarak niteleyebileceği gibi, başka kimi davranışların suç niteliklerini ağırlaştırabilir. (s.113)

- Yönetim erkinin oluştuğu her yerde ilk ve temel işlevinin ortak inanç, gelenek ve adetlere saygı ve uymayı sağlamak, başka bir değişle ortak bilinci iç ve dış her türlü düşmana karşı korumak olduğu göz önüne alınırsa, sorunu çözmek kolaylaşır. Yönetim erki, böylece, herkesin gözünde ortak bilincin simgesi, canlı anlatımı olmaktadır. Ortak bilinçteki canlılık, -tıpkı düşüncelerdeki benzerliklerin onları anlatıma kavuşturan sözcüklere de yansıması gibi- ona da geçiyor ve böylece yönetim erki, eşi bulunmayan bir özellik kazanıyor. Artık az ya da çok önemli bir toplumsal işlev olmanın ötesine geçip, toplum tipinin somut simgesi oluyor. (s.114)

- Hükümet organının, suçların sayısını ve niteliklerini belirlemedeki etki alanının genişliği, içerdiği güce bağlıdır. Bu gücün kendisi ise yurttaşlar üzerindeki etkisiyle ya da kendisine karşı işlenen suçların cezalandırılmasındaki şiddetle ölçülebilir. Uygarlıkça aşağı düzeydeki toplumlarda bu gücün en yüksek ölçüde olduğunu ve verilen cezaların en ağır cezalar olduğunu, öte yandan ortak bilincin de yine bu toplum türlerinde en güçlü düzeyde bulunduğunu göreceğiz. (s.115)

- ….ortak bilinci temel olarak almak gerekir; bütün suçluluk durumunu gerek doğrudan doğruya, gerekse dolaylı olarak belirleyen odur. Suç, yalnızca çıkarların –çok ağır bile olsa- zarar görmesi değil, şu ya da bu nedenle aşkın olan bir erke saldırıdır. Oysa deneyle bilinmektedir ki, toplumsal erk dışında, bireye üstün başka herhangi bir manevi erk yoktur. (s.116)

- …ceza, atalarımız için ne idiyse bizim için de odur: Hala bir öç alma eylemidir, çünkü bir karşılık ödetmeye dayalıdır. Öcünü aldığımız, zararını ödettiğimiz şey ise, ahlaka yapılan saldırıdır. (s.120)

- ….ceza, asıl olarak, toplumun örgütlü bir kuruluş aracılığıyla kimi davranış kurallarına aykırı davranan üyelerine uyguladığı değişik şiddet derecelerindeki tutkulu bir tepkiden oluşmaktadır. Ve suç için verdiğimiz bu tanım, cezanın bütün bu niteliklerini kolaylıkla kapsayabilmektedir. (s.127)

- ….Birçok bilinç durumunun bir toplumun bütün üyelerinde ortaklaşa bulunmasından dolayı bir toplumsal dayanışma olgusu vardır. Ceza hukukunun, maddi olarak temsil ettiği şey, bu toplumsal dayanışmadır, ya da en azından onun özüdür. Cezanın toplumun genel bütünleşmesindeki payı, kuşku yok ki, ortak bilincin toplumsal yaşamı ne ölçüde kavrayıp düzenlediğine bağlıdır. Ortak bilinç ne kadar değişik ilişkilerde etkisini gösterirse, bireyi topluma bağlayan o kadar çok sayıda bağ yaratmış olur; sonuç olarak toplumsal uyum da tam olarak bu nedenden kaynaklanır ve onun damgasını taşır. (s.141)

- Ceza hukuku ortak bilincin yüreğini, merkezini oluşturur; yalnız ahlaki nitelikteki yasalar, ortak bilincin daha az merkezinde yer alırlar; onarıcı hukuk ise ortak bilincin merkezinin en uzağında yer alarak onun çevresine yayılır ve o merkezden uzaklaştıkça daha çok kendisini bulur. (s.145)

- Bu hukukların (aile hukuku, sözleşme hukuku, ticaret hukuku, usul hukuku, yönetim hukuku ve anayasa hukuku) düzenlediği ilişkiler, ….. asıl olarak işbölümünden kaynaklanan pozitif bir katılımı, bir işbölümünü anlatırlar. (s.155)

- En büyük çoğunluğu oluşturan öteki sözleşmelere (iyiliksever faaliyetlerden doğan tek taraflı sözleşmeler haricindeki sözleşmeler) gelince, her yanı bağlayan, başka bir değişle karşılıklı olarak üstlenilen ya da yerine getirilmiş olan yükümlülüklerdir. Yanlardan birinin yükümlülüğü, ya öbür yanın üstlendiği yükümlülükten ya da onun daha önce yerine getirmiş olduğu bir hizmetten ileri gelmektedir. Ama bu karşılıklılık yalnızca işbirliği olan yerde olanaklıdır ve işbirliği de işbölümü olmadan yürümez. Gerçekte de işbirliği etmek, ortaklaşa bir işi paylaşmak demektir. Eğer bu ortak iş, biri öbürü için vazgeçilmez olmakla birlikte niteliksel olarak birbirine benzer işlere bölünmüşse, bu yalınkat ya da birinci derecede işbölümüdür. Eğer değişik nitelikteki işlere bölünmüşse, karmaşık işbölümü, özel adıyla uzmanlaşma var demektir. (s.157)

- Eğer kendi başımıza düşünüp davranma yönünde güçlü bir eğilimimiz varsa, başkaları gibi düşünüp davranmaya güçlü bir eğilimimiz olmaz. Eğer ülkümüz kendimize özgü, kişisel bir fizyonomimiz olması ise, herkes gibi olmak ülkümüz olamaz. Ayrıca bu dayanışma etkisini gösterdiğinde, tanımımız gereği olarak, kişiliğimiz silinir; çünkü artık kendimiz olmayıp ortaklaşa bir varlık olmuşuzdur. (s.163)

- Bireysel bilinç kolektif tipin yalınkat bağımlısı olup, ….., o da ortak bilincin bütün hareketlerine bağımlıdır. Bu dayanışmanın çok gelişmiş olduğu toplumlarda, birey kendinin sahibi değildir; tam anlamıyla toplumun istediği gibi kullandığı bir nesnedir. Bu tip toplumlarda kişisel haklar da ayni haklardan henüz ayırt edilmiş değildir.

Oysa işbölümünün sonucu olan dayanışma tümden başka niteliktedir. Birinci tür dayanışma bireylerin birbirlerine benzemesini gerektirirken, bu dayanışama onların birbirlerinden farklı olmalarını gerektirir. Birinci tür dayanışma ancak birey kişilikleri toplumsal kişilik içinde eridiği ölçüde olanaklı iken, bu tür dayanışma, her bireyin kendine özgü bir etkinlik alanı, dolayısıyla bir kişiliği olduğu ölçüde olanaklıdır. Demek oluyor ki, ortak bilincin kendisinin düzenleyemediği bu özel işlevlerin düzenle yerine getirilebilmesi için bireysel bilincin bir bölümünü özgür bırakması gerekir ve bu alan ne kadar geniş olursa, bu dayanışmadan ileri gelen uyum da o kadar güçlü olur. Gerçekten de, bir yandan işbölümü ilerledikçe her birey topluma daha sıkı bağımlı olmakta, öte yandan her bireyin yaptığı iş uzmanlaştıkça daha kişisel nitelik almaktadır.  Kuşkusuz iş nedenli sınırlanırsa sınırlansın, hiçbir zaman tam anlamıyla özgün olamaz; mesleğimizi yaparken bile mesleğimizin adet ve göreneklerine uyarız. Ama bu durumda bile altına girdiğimiz boyunduruk, tümüyle toplumun boyunduruğundan çok daha hafif olup bireysel girişim gücümüze çok daha geniş alan bırakır. Demek ki bu dayanışma türünde parçaların bireyliği genişlediği ölçüde bütünün de bireyliği gelişmektedir. Toplumun öğelerinden her birinin kendine özgü hareket etme olanağı artmaktadır. Bu dayanışma gelişkin canlılarda görülene benzemektedir. Gerçekten bu canlıların her organının kendine özgü bir fizyonomisi vardır, ama bununla birlikte parçaların bu bireyselleşmesi arttıkça organizmanın bütünlüğü de o ölçüde daha güçlü olmaktadır. Bu benzerlikten dolayı işbölümünden ileri gelen dayanışmaya organik dayanışma demeyi öneriyoruz. (s.165)

- Değişik işlevler yerine getiriyorlar diye, topluluğun değişik kesimlerini birbirlerinden kolaylıkla ayırmaya olanak yoktur. Bay Spencer diyor ki “Middlesex’ten çevresini ayırmaya kalksak, mal yokluğundan dolayı birkaç gün içinde bütün etkinlikleri dururdu. Pamuğun işlendiği kasabaları Liverpool’dan ve öteki merkezlerden ayırın, önce sanayisi durur, sonra da halkı yok olur. (s.186)

- Bireysel düşünüşün uyanması, genel çizgiden sapmalar olmadan olanaksızdır; çünkü bireysel düşünüş bir kişiden öbürüne hem nitelik hem de nicelik olarak değişeceğinden, ürettiği her şey de bu özellikte olacaktır. Böylece de toplumsal bağlılık ve uyumun aleyhine olarak merkezkaç eğilimler gittikçe artar. (s.189)

- Bütünüyle bakıldığında, ortak bilinci oluşturan güçlü ve belirgin duyguların giderek azaldığı görülüyor; demek ki, belirttiğimiz gibi ortaklaşa durumların ortalama yoğunluğu ve ortalama belirlilik derecesi durmadan azalıyor. Gerçektende daha güçlü duruma gelen ortaklaşa duyguların toplumsal şeyleri değil, yalnız bireyi konu alan duygular olması, çok dikkate değer bir durumdur. Böyle olması için birey kişiliğinin toplum yaşamının çok daha önemli bir öğesine dönüşmesi gerekir; böyle bir önem kazanabilmesi için de her bireyin kişisel bilincinin yalnız sayısal değer olarak büyümesi yetmez, ortak bilince göre daha çok büyümesi gerekir. Bireysel bilinç ortak bilincin boyunduruğundan kurtulmalı ve bu ortak bilinç ilke olarak sahip olduğu belirleyici egemenlik ve eyleminden yitirmelidir. Gerçektende eğer bunların ikisi de hem hacim hem canlılık açısından aynı oranda gelişselerdi, bireyi ilgilendiren ortak duygular da aynı kalırdı; özellikle de büyüyen yalnız onlar olmazdı. Çünkü onlar yalnızca birey etkeninin toplumsal değerine bağlıdırlar; bu toplumsal değeri belirleyen şey de birey etkeninin sayısal gelişmesi değil, toplumsal olaylar bütünlüğü içindeki yerinin göreli genişliğidir. (s.205)

- Ortak bilincin bireysel bilinçlerden daha az ilerlediği çok olasıdır; bütünüyle daha zayıf, daha belirsiz olduğu kesindir. Ortak tip belirginliğini yitirmekte, daha soyut, daha belirsiz biçimler almaktadır. (s.209)

- …mekanik dayanışma giderek zayıfladığına göre, ya gerçek anlamda toplumsal yaşamın azalması, ya da gidenin yerine başka bir dayanışmanın yavaş yavaş gelmesi gereklidir. Seçimin yapılması gerekir. Bireysel bilinçlerle birlikte ortak bilincin de genişleyip güçlendiğini öne sürmek boşunadır. Bu iki sonucun birbiriyle ters yönde değiştiğini kanıtladık. Ancak, toplumsal ilerleme sürekli bir çözülmeden oluşmamaktadır; tam tersine, toplumlar ilerledikçe kendilerine ve birliklerine ilişkin olarak çok derin duygular edinmektedirler. Öyleyse bu sonucu doğuran başka bir toplumsal bağın bulunmasına gerek var; ama toplumsal işbölümünden doğacak olanın dışında başka bir toplumsal bağ bulunması olanaksızdır.

Bundan başka, mekanik dayanışmanın en dirençli olduğu yerde bile insanları işbölümü kadar güçlü biçimde birbirine bağlamadığı, üstelik günümüz toplumsal olaylarının en büyük bölümünün onun etki aşanı dışında kaldığı anımsanacak olursa, toplumsal dayanışmanın yalnızca organik nitelik alma eğiliminde olduğu açıkça görülecektir. Eskiden ortak bilincin yerine getirdiği rolü gittikçe işbölümü yerine getirmektedir; yukarı toplum tiplerinin birliğini sağlayan asıl olarak işbölümüdür.

İşte işbölümünün iktisatçılarca genellikle bilinenden daha başka önem taşıyan bir işlevi. (s.211)

- ….başlangıçta dayanışmanın hemen hemen tek biçimi olan mekanik dayanışmanın giderek alanını yitirmesi ve organik dayanışmasının yavaş yavaş üstün duruma gelmesi tarihin bir yasasıdır. (s.213)

- ….komünizm, bireyi küme içinde, parçayı bütün içinde eriten bu özel uyum durumunun zorunlu sonucudur. Mülkiyet hakkı, kişiliğin eşya üzerindeki uzantısından başka hiçbir şey değildir. Öyleyse yalnızca ortak kişiliğin olabildiği bir yerde mülkiyetin de ortaklaşa olması kaçınılmazdır. Ancak birey, yalnız bir organizma olarak değil, toplumsal yaşamın bir etkeni olarak kitleden ayrılıp ayrı bir kişisel varlık olduğu zamandır ki kişilik de bireysel olabilir. (s.218)

- ….genel olarak bir halk arasında kanla dayalı bölmeli örgütlenme ne kadar belirgin ve güçlü ise, o kadar aşağı düzeyde bir toplum türü oluşturmasından dolayıdır;…. (s.224)

- Halk artık gerçek ya da sanal kan bağlarına göre değil, arazinin bölünmesi temeline göre bölülmelere ayrılır. Bölmeler artık aile kümeleri değil, yönetsel bölmelerdir. (s.225)

- Bir organ biçimini alan her bölümün kendine özgü bir çalışma alanı vardır ve orada ötekilerin işine karışmadan bağımsız olarak işler. Bununla birlikte, başka bir açıdan bakıldığında, bu bölümler arasındaki karşılıklı bağımlılık, bir sürününkinden çok daha sıkıdır; çünkü mahvolmadan birbirinden ayrılamazlar. Son olarak, toplumsal evrimde olduğu gibi organik evrimde de işbölümü, parçalı örgütlenişin çerçevelerini kullanırsa da onu aşmak ve özerk biçimde gelişmek için böyle yapar. (s.232)

- Özetle, iki türlü dayanışma ayırt etmiştik; şimdi de bunlara karşılık düşen iki toplumsal tip bulunduğunu görmüş oluyoruz. Birinciler birbirleriyle ters orantılı olarak geliştiği gibi, bunlara karşılık düşen iki toplumsal tipten de birisi ilerlerken öteki düzenli olarak gerilemektedir ve ilerleyen tip, toplumsal işbölümünün belirlediği tiptir. Bu sonuç, buraya değin söylenenleri doğruladıktan başka, işbölümünün tüm önemini de bize göstermiş olmaktadır. İçinde yaşadığımız toplumları uyuma kavuşturan en önemli etken işbölümü olduğu gibi, bu toplumların yapısının temel özelliklerini belirleyen de yine işbölümüdür ve her şey işbölümünün rolünün gelecekte durmadan büyüyeceğini göstermektedir. (s.232)

- Bireyin kümeden ayrı bir varlık olmayışı, bireysel bilincin ortak bilinçten hemen hiç ayrılmamış olmasından dolayıdır. (s.232)

- ……, toplumsal uyumun asıl olarak işbölümünden kaynaklandığı doğrudur. Bu toplumsal uyumun niteliğini belirleyen şey, yalnızca herkesin kendi özel çıkarlarını kovuşturmasından dolayı kendiliğinden oluşan işbirliğinden kurulu oluşudur. Herkesin, eşyanın doğası gereği başkalarıyla dayanışma içinde bulunabilmesi için, kendisini belli bir işe vermesi yeterlidir. (s.239)

- Bireyler, yalnızca birbirlerine bağımlı oldukları ölçüde gruba bağımlı olur, birbirlerine de yalnızca özgürce yaptıkları özel sözleşmelerin öngördüğü ölçüde bağımlı olurlar. Demek ki toplumsal dayanışma, yalnızca bireylerin çıkarlarının kendiliğinden uyumundan, doğal anlatımına sözleşmelerle kavuşan uyumdan oluşur. Toplumsal ilişkilerin tipi de, her türlü düzenlemeden kurtulmuş, tarafların tam anlamıyla özgür girişimlerinin sonucu olacak biçimde beliren ekonomik tip olur. Tek sözcükle toplum, çalışmalarının ürünlerini birbiriyle değişen bireylerin, bu değişimi düzenlemek üzere hiçbir toplumsal eyleme yer verilmeksizin, ilişkiye getirilmesinden ibaret olur. (s.242)

- İnsanların bir sözleşme ile birbirlerine bağlanmasının, basit ya da karmaşık bir işbölümü dolayısıyla birbirlerine gereksinim duymalarının bir sonucu olduğuna kuşku yoktur. (s.252)

- Nasıl bir organizma içindeki her bireysel organ ötekilerle işbirliği yapmakla birlikte onlarla karşıtlık içindeyse, sözleşme taraflarından her biri de, ötekine gereksinimi olmakla birlikte, gereksinim duyduğu şeyi en az gider karşılığında elde etmeye, başka bir değişle elden gelen en az yükümlülükler karşılığında elden gelen en geniş haklar kazanmaya çalışırlar. (s.253)

- ….Çok sayıdaki değişik deneyimlerin özeti olma özelliği ile sözleşme hukukunda, bizim bireyler olarak öngöremediklerimiz öngörülmüş, bizim düzenleyemediğimiz şeyler düzenlenmiştir ve bu düzenleme, bizim değil, toplumun ve geleneğin yaptığı bir iş olsa da bizi bağlar. ……Biz işbirliği yapıyoruz, çünkü onu istemiş bulunuyoruz; ama gönüllü işbirliğimiz, bizi istemiş olmadığımız ödevler altına sokar. (s.254)

- ….hukukun uyguladığı bu örgütlü ve belirli baskının dışında, bir de geleneklerden gelen baskı vardır. (s.255)

- .....hükümet organının günümüzdeki boyutlarını, beklenmedik koşulların sonucu hastalıklı bir durum olarak görmek, her açıdan yanlıştır. Her şey onun, yukarı toplumların doğrudan doğruya yapısından ileri gelen normal bir olgu olduğunu göstermektedir, çünkü toplumlar bu tipe yaklaştıkça o da düzenli ve sürekli bir biçimde ilerlemektedir. (s.263)

- …toplumlar daha yukarı bir tipe yükseldikçe merkezi organ da o ölçüde büyümektedir. (s.263)

- Ekonomik işlevler gibi özel işlevleri yöneten organlara gelince, onlar devletin çekim alanının dışındadırlar. (s.264)

- Toplum bir organlar dizisinden kurulu olunca………Karşılıklı bağımlılıkları nedeniyle birini etkileyen bir şey ötekilere de ulaşmakta ve böylece biraz önem taşıyan her değişim genel bir ilgi konusu olmaktadır. (s.264)

- Hükümet organının toplumdaki yerinin dar ya da geniş oluşu, halkların az ya da çok barışçıl olmalarından değildir; işbölümündeki ilerlemelerin sonucu olarak, toplumların giderek daha çok sayıda ve giderek daha çok birbirine bağlı değişik organlara sahip oluşlarından dolayıdır. (s.265)

- İnsanlar aralarında uyuşmadan, dolayısıyla karşılıklı özverilerde bulunmadan, güçlü ve kalıcı biçimde birbirlerine bağlanmadan birlikte yaşayamazlar. (s.268)

- İnanç ortaklığından kaynaklanan toplum ile işbirliği temeline dayalı toplumu birbirinin karşıtı gibi görmek ve yalnız birincisinde ahlaki bir nitelik bulup ikincisini yalnızca ekonomik bir kümelenme saymak yanlıştır. Gerçekte işbirliğinin de kendine özgü bir ahlakı vardır….

Ama bu ahlak ötekiyle aynı nitelikte değildir. Öteki ahlak birey zayıf olduğu ölçüde güçlüdür. Herkes tarafından hiçbir ayrım gözetilmeksizin uygulanan kurallardan oluşan birinci ahlak, bu yaygın ve tek biçim uygulanışından dolayı insanüstü ve tartışılmaz bir nitelik almıştır. Öteki ahlak ise, tersine, birey kişiliği güçlendikçe gelişir. (s.269)

- Bireyi durmadan daha çok uzmanlaşmaya iten şey, mutluluk gereksinimidir. Kuşkusuz her uzmanlaşma birçok bireyin aynı zamanda var olmasını ve katılmasını gerektirdiği için, bir toplum olmadan olanaklı değildir. Ama toplum işbölümünün belirleyici nedeni değil, yalnızca onun gerçekleşme aracı, bölünen işin örgütlenmesi için zorunlu olan gereçtir. Hatta toplum bu olayın nedeninden çok, sonucudur. Toplumların ortaya çıkmasına işbirliği gereksiniminin yol açtığı sık sık söylenmiyor mu? Öyleyse toplumlar, işin bölünebilmesi için oluşurlar, yoksa iş toplumsal nedenler yüzünden bölünmez. (s.274)

- (Uyarıcılar) Çok sayıda ya da çok az sayıda olduklarında da, belli bir canlılık ölçüsünü aştıklarında ya da ona ulaşamadıklarında olduğu gibi, yine hoşa-gider olmaktan çıkarlar. İnsan deneyimi, mutluluğun koşulunu aurea mediocritas (ölçülükte)’ta bulmuş olması nedensiz değildir.

Bundan dolayı, eğer işbölümünün gerçek ilerlemesi yalnızca bizim mutluluğumuzu artırmak için olsaydı, kendisinin de, sonucu olan uygarlığın da çoktan en ileri sınırlarına varmış ve her ikisinin de durmuş olması gerekirdi. (s.277)

- … zararı görülmeden aşılması olanaksız bir en yüksek sınır vardır ve ortalama beyinle birlikte değiştiğinden, insanlığın başlangıçlarında çok düşün düzeydeydi; bu nedenle de çok çabuk ulaşılmıştı. (s.278)

- …Ateş Ülkesi’nde yaşayan insandan (Tierra del Fuego) Hotanto’ya değin her insan, doğal koşullarda, durumundan ve yazgısından memnun yaşar. (s.286)

- …kimi toplumlarda genel servet azalmadan yoksulların sayısı artmaktadır. Yalnızca daha az sayıda ellerde toplanmaktadır. (s.289)

- Toplum üyeleri, aynı fiziksel ve toplumsal çevrenin etkisi altında benzer yaşam koşulları içinde bulunduğundan, zorunlu olarak ortaklaşa belli bir yaşam biçimi ve dolayısıyla belli bir mutlu olma biçimi var demektir. (s.289)

- …mutluluktaki değişimlerle işbölümündeki ilerlemeler arasında herhangi bir bağlantı yoktur. (s.291)

- Toplumlardaki ve bireylerdeki değişmelere yol açan şey, toplumsal ortamda ortaya çıkan değişimlerdir. (s.293)

- .…işbölümünün ilerlemesi, toplumun değişik parçalarının bireyliklerini yitirmelerinin, onları birbirinden ayıran bölmelerin giderek daha geçirgen olmalarının, kısacası toplumu oluşturan öğelerin yeni bileşimler içinde bir araya gelebilmesi için aralarında bir kaynaşma olmasının sonucudur. (s.299)

- Toplumların daha geniş nüfuslu ve daha yüksek yoğunluklu olmasıyla birlikte işin de daha büyük ölçüde bölünmekte olması, orada dış koşulların daha değişken olmasından değil, yaşam savaşımının daha şiddetli olmasındandır.

Darwin, iki organizma birbirlerine ne kadar çok benziyorlarsa aralarındaki yarışmanın da o ölçüde daha şiddetli olduğunu çok doğru bir biçimde gözlemlenmiştir. Aynı gereksinimleri olduğundan ve aynı şeyleri elde etmek istediklerinden, her yerde bir çekişme içinde bulunurlar. Kendileri için gerekenden daha çok kaynaklar bulunduğu sürece yan yana yaşayabilirler; ama sayıları, hepsinin istekleri gereken ölçüde giderilmeyecek ölçüde arttığında, savaş patlar ve yetersizlik, yani çekişenlerin sayısı ne denli büyükse savaş da o ölçüde şiddetli olur. Oysa bir arada yaşayan bireyler değişik tür veya cinsten olduğunda durum tümden değişir. Aynı biçimde beslenmedikleri ve aynı yaşam biçimi sürdürmedikleri için, birbirlerini rahatsız etmezler; bir bölümünün gelişimini sağlayan şey ötekileri için bir değer taşımaz. Böylece karşılaşma nedenleri ile birlikte çatışma nedenleri de azalır. Türler ya da cinsler birbirlerinden ne denli uzaklaşırsa, bu durum da o ölçüde daha çok gerçekleşir. (s.310)

- İnsanlar da aynı yasayla bağlıdırlar. Aynı kentte değişik meslekler, birbirlerine zarar vermek zorunda kalmaksızın bir arada yaşayabilirler, çünkü her biri değişik konularla ilgilidirler. Subay askeri ün, papaz manevi etki, devlet adamı erk, sanayici servet, bilgin bilimsel ün ardındadır,……Her biri değişik hizmetler sunduğundan, hep birlikte çalışabilirler. (s.311)

- Tümden aynı işi yapanlara gelince, onlar ancak birbirlerinin zararına olarak gelişebilirler……Ülkenin değişik noktalarında yapılan benzer meslekler, eğer iletişim ve ulaşım güçlüğü etkinliklerini kısıtlamıyorsa, birbirlerine ne kadar çok benziyorlarsa o ölçüde şiddetli bir yarışma içinde bulunurlar.

- …toplum yapısı parçalı olduğu ölçüde, her parçanın kendine özgü organları bulunur ve bu organlar, değişik parçaları birbirinden ayıran bölmelerle benzer organların uzağında, onlara karşı korunmuş durumda bulunurlar. Ama bu bölmeler silindikçe, benzer organların birbirine ulaşması, kavgaya tutuşması ve birbirinin yerini almaya çabalaması kaçınılmazdır. (s.314)

- ….üstün gelen parçacıl organ, bundan sonra üstlendiği daha geniş işlevi ancak daha büyük bir işbölümü eşliğinde yerine getirebilir; öte yandan yenilenler de, ancak o zamana değin yerine getirdikleri işlevin yalnızca bir bölümü üzerinde çabalarını yoğunlaştırmakla varlıklarını sürdürebilirler. Küçük patron ustabaşı, küçük tüccar görevli vb. olur. (s.314)

- İşbölümü, yaşam savaşımının bir sonucudur: Ama bu savaşımın yumuşak bir çözüme kavuşmasıdır. (s.315)

- İşbölümü karşıtlık yaratırken birleştirir; farklılaştırdığı etkinlikleri bir araya getirir; ayırdıklarını birbirine yaklaştırır. Yarışma bu yakınlığı sağlamış olamayacağına göre, onun daha önceden var olması gerekir; kavgaya tutuşan bireylerin daha önceden dayanışma içinde bulunmaları ve bunu duymaları, yani aynı topluma ait olmaları gerekir. Bundan dolayıdır ki bu dayanışma duygusunun, yarışmanın dağıtıcı etkisine karşı koyamayacak ölçüde zayıf olduğu yerde, yarışmadan işbölümü değil, bambaşka sonuçlar ortaya çıkar. Aşırı nüfus yoğunluğu nedeniyle yaşamın son derece güç olduğu ülkelerde, insanlar uzmanlaşmak yerine, kesin ya da geçici olarak toplumdan çekilirler; başka bölgelere göçerler. (s.321)

- İşin bölünmesi ilerledikçe, bu esneklik ve bu özgürlük daha da büyür. Aynı bireyin en düşük basamaklardaki işlerden en önemlilerine yükseldiği görülür. Her işin bütün yurttaşlara açık olduğu ilkesi sürekli olarak uygulama alanı bulmasaydı bu ölçüde yaygınlaşamazdı. Bundan daha da sık görülen şey, bir işçinin komşu bir işe geçmek üzere kendi işini bırakmasıdır. (s.379)

- İşbölümü, doğası gereği, çözücü bir etkide bulunur ve bu etki kendisini özellikle işlevlerin çok uzmanlaşmış olduğu yerlerde duyurur. Bununla birlikte Comte bu ilkesinden, toplumları, kendisinin genelleme çağı dediği aşamaya, yani çıkış noktaları olan bu özellik ve türdeşlik durumuna getirmek gerektiği sonucunu çıkarmamaktadır. İşlevlerin türlülüğü yararlı ve zorunludur; ama bundan aynı ölçüde zorunlu olan birlik kendiliğinden doğmadığı için, onu gerçekleştirip sürdürmenin, toplumsal organizmanın içinde bağımsız bir organca temsil edilen özel bir işlev olması gerekir. Bu organ devlet ya da hükümettir. Comte, “Hükümetin toplumsal ereği, bana göre özellikle düşüncelerin, duyguların ve çıkarların köklü bir dağınıklığa uğraması yönündeki bu yıkımlı eğilimi yeterince sınırlandırmak ve elden geldiğince engellemektir.” Diyor ve ekliyor: “Bu yıkımlı eğilim, doğrudan doğruya insanlığın gelişim ilkesinin kaçınılmaz bir sonucu olup, doğal akışını engellemesiz sürdürecek olsa toplumsal ilerlemeyi kaçınılmaz olarak her açıdan durdurmak sonucunu verir. Bana göre bu saptama, en soylu ve en tam bilimsel kapsamıyla gerçek anlamında temel ve soyut, yani genellikle bütünlüğün parçalar üzerindeki başlangıçta kendiliğinden, daha sonra düzen altına alınmış zorunlu ve evrensel tepkisini anlatan bir hükümet kuramının ilk olumlu ve ussal temelini oluşturur. Gerçekten açıkça görülebilir ki böyle dağılmayı önlemenin tek yolu, bu kaçınılmaz tepkiyi toplumsal ekonominin bütün değişik işlevlerinin olağan işleyişi sürecinde, durmaksızın hatırlatmak üzere, yeni ve özel bir işlev biçiminde ortaya koymaktır. (s.410)

- Hükümet bir bütün olarak toplum için ne ise, felsefe de bilimler için öyle olmalıdır. Bilimlerin değişik olması bilimin bütünlüğünü bozucu nitelikte olduğuna göre, yeni bir bilimi bu birliği kurmakla görevlendirmek gerekir. (s.411)

- Her an değişik ekonomik pazarların koşullarını düzenleyecek, mal ve hizmetlerin fiyatlarını saptayacak, üretimi tüketim gereksinmelerine göre oranlayacak, vb. organ hükümet değildir. Uygulamanın tüm bu sorunları birçok ayrıntıdan doğan, ancak yanı başında bulunanların bileceği binlerce özel koşula bağlıdır. Bu işlevlerin kendi arasında uyum yoksa hükümetin onları birbirine uyarlamaya ve uyum içinde yürütmeye gücü yetmez. Bu nedenle, eğer işbölümünün ileri sürüldüğü gibi dağıtıcı etkileri varsa, bu etkilerin onları sınırlayan hiçbir şeyin bulunmadığı bu bölgede engelsiz bir biçimde kendilerini göstermesi gerekir. Ancak, her organizmanın olduğu gibi örgütlü toplumların da bütünlüğünü sağlayan şey, parçalar arasındaki kendiliğinden uzlaşma, yani o bütünlük için yalnız üst düzenleyici merkezlerin etkisi kadar gerekli olmakla kalmayıp onun zorunlu koşulu da olan bu iç dayanışmadır. Çünkü o üst merkezler yalnızca bu dayanışmayı bir başka dille anlatıma kavuşturmakta, deyim yerindeyse onu kutsamaktadırlar. (s.413)

- Gerçekten her yerde “bütünlük anlayışı ile ortak dayanışma duygusu”nu anımsatmak yeterlidir; bunu ise yalnız hükümet yapabilecek niteliktedir.

-  Bütün bu durumlarda işbölümünün dayanışma sağlamaması, organlar arasındaki ilişkilerin düzenlenmemiş olmasından, başka bir değişle organların kuralsız (anomi) durumunda bulunmalarından dolayıdır. (s.421)

- Bununla birlikte kuralların bulunmasında yeterli değildir; çünkü kimi kez bu kuralların kendisi hastalığın nedeni olmaktadır. Sınıf kavgalarında olan budur. Sınıfların ya da kastların kuruluşu, işbölümünün bir örgütleniş biçimi, hem de oldukça sıkı düzenlenen bir biçimidir. Ne var ki çoğu kez bir uyuşmazlık kaynağıdır. Geleneğin ya da yasanın verdiği rolden memnun olmayan aşağı sınıflar, kendilerine yasaklanan işlevleri yapmak ve yapanların elinden o işleri almak istemektedirler. Böylece işin bölünüş biçiminden ileri gelen iç savaşlar doğmaktadır. (s.427)

- …zorlamaya dayalı işbölümü, karşımıza çıkan ikinci hastalıklı tipi oluşturuyor. Ama sözcüğün anlamına aldanmamak gerekir. Zorlamayı yapan, düzenlemenin türü değildir; çünkü gördük ki işbölümü, tam tersine, düzenlemesiz olmaz. İşlerin önceden yerleşmiş olan kurallara göre bölündüğü zaman bile bu bölünme, zorunlu olarak bir zorlamanın sonucu değildir. Kast düzeninde bile, bu düzen toplumun doğasına dayalı olduğu sürece, böyle olmuştur. Gerçekten de bu kurum, hiç de her zaman ve her yerde zorlamaya dayalı değildir. Bir toplumda düzenli olarak ve dirençle karşılaşmadan işliyorsa, hiç değilse yaklaşık olarak, mesleki yeteneklerin değişmez biçimdeki dağılışını gösterir. Görevler bir ölçüde yasayla dağıtılmış olsa da, her organın kendisine düşen işi kendiliğinden yapmakta olması bundan dolayıdır. Zorlama, ancak düzenlenmenin koşulların doğasına uymaz, geleneklerle desteklenmez olup, yalnız kaba güçle sürdürülebilir duruma gelmesi üzerine ortaya çıkar.

Öyleyse buna karşılık denilebilir ki, işbölümü ancak kendiliğinden ise ve kendiliğinden olduğu ölçüde dayanışma sağlar. Ama kendiliğindenlik kavramı ile yalnızca her türlü açık ve kesin zorlamanın değil, her bireyde bulunan toplumsal gücün özgürce gelişimini dolaylı bir biçimde bile olsa engelleyici her şeyin yokluğu anlaşılmalıdır. Kendiliğindenlik, yalnızca bireylerin belli işleri yapmaya zorla itilmemelerini değil, bundan başka ne türden olursa olsun hiçbir engelin onların toplumsal alanlarda yeteneklerine uygun yeri almalarını engellememesini de anlatır. Kısaca, ancak toplum toplumsal eşitsizliklerin tam olarak doğal eşitsizliklere denk düşeceği biçimde kurulmuşsa, iş de kendiliğinden bölünür. Ama bunun için doğal eşitsizliklerin, herhangi bir dış nedenle değerlerinin ne altında ne de üzerinde gösterilmemesi gerekli ve yeterlidir. Görüldüğü gibi tam kendiliğindenlik, bir başka olgunun bir sonucu ve bir başka biçimden başka bir şey değildir: Savaşın dış koşullarında tam eşitlik olgusu. Kendiliğindenlik, insanların iyi ya da kötü tüm eğilimlerini özgürce gidermelerine izin veren bir kargaşa durumu olmayıp, her toplumsal değerin, kendisine yabancı herhangi bir şeyce hiçbir yönde abartılmadan, gerçek değeriyle işlem gördüğü bilgili bir örgütleniştir. Bu koşullarda bile, yenenler ve yenilenler olduğuna göre yine savaş olduğu, yenilenlerin bunu ancak zorlama dolayısıyla kabul edecekleri söylenecektir. Ama bu zorlama ötekine benzemez ve onunla adından başka hiçbir ortak yanı yoktur: Gerçek anlamında zorlama, savaşmanın kendisinin olanaksız olması, savaşmaya bile izin vermemesi durumudur. (s.430-431)

- İşbölümündeki ilerlemeler, tersine bir biçimde, durmadan artan bir eşitsizliğe yol açtığından, kamu vicdanının bir zorunluluk saymakta olduğu eşitlik, ancak bizim sözünü ettiğimiz eşitlik olabilir: Kavganın dış koşullarında eşitlik. (s.432)

- Karşıt dileklerden ileri gelen huzursuzluk, onlardan dolayı acı çekenlerin bile toplumsal düzene karşı çıkmalarına yol açmaya yetmez; çünkü onlar, mesleki gelişimleri için zorunlu alanı sağladığı için değil, ama kendilerini yaşatan birçok inanç ve uygulamaları temsil ettiği için bu toplumsal düzene bağlanmışlardır. Bağlanmışlardır, çünkü tüm içsel yaşamları o düzene bağlıdır, tüm kanıları onu desteklemektedir; onu ahlaki ve dinsel düzenin kutsal temeli olarak görmektedirler. Özel ve geçici nitelikteki hoşnutsuzluklar, böyle bir kaynaktan dolayı olağanüstü güç elde etmiş olan bilinç durumlarını sarsmak için kuşkusuz çok hafif kalır. Kaldı ki, meslek yaşamı az gelişmiş olduğundan, bu hoşnutsuzluklar hiç sürekli değildirler. Bütün bu nedenlerle ancak zayıf bir ölçüde duyulurlar. Sonuç olarak o toplumsal düzene zahmetsizce uyulur; dahası bu eşitsizlikler yalnız katlanabilir değil, aynı zamanda doğal sayılır.

Oysa organik dayanışma egemen durumda olduğunda bunun tam tersi görülür…………Örgütlü toplumlar, ancak kendilerini oluşturan bütün bölümleri dayanışma içinde bulunursa varlıklarını koruyabilirler; dayanışma ise ancak bu koşulda olanaklıdır. Böylece, örgütlü tip geliştikçe bu adalet işinin de durmadan daha tam bir biçim alacağı anlaşılabilir. (s.433-434)

- Gerçekten de işbölümüyle birlikte sözleşme ilişkileri de zorunlu olarak gelişir, çünkü işbölümü hukuksal biçimi sözleşme olan değişim olmadan olanaksızdır. Başka değişle organik dayanışmanın önemli biçimlerinden birisi sözleşmeye-dayalı dayanışmadır. (s.434)

- Ancak değişilen hizmetlerin eşit toplumsal değerde olması durumunda sözleşmenin tam bir rızaya dayalı olduğu söylenebilir. Gerçekten de bu koşullarda herkes istediği şeyi alır ve onun değer karşılığını verir. İstençler arasında sözleşmeyle saptanıp onaylanan bu denge, kendiliğinden işler ve sürer; çünkü bu denge, yalnızca nesneler arasındaki dengenin bir sonucu ve bir başka biçimidir. Gerçekten de kendiliğindendir. Kimi kez verdiğimizin karşılığında, onun değerinden daha çoğu almak isteriz; tutkularımız sınır tanımaz ve ancak birbirlerini dizginledikleri için yatışır. Ama bizi başıboş, ölçüsüz isteklerimizi doyurmaktan alıkoyan bu zorlama, çalışmamızın haklı karşılığını elde etme araçlarından bizi yoksun bırakan zorlamayla karıştırılmamalıdır. Sağlıklı insan için birinci zorlama söz konusu değildir. Yalnız ikinci zorlama olarak adlandırılabilir; rızayı bozan, yalnız odur. Tersine olarak, eğer değişilen değerler arasında bir denge yoksa ancak bir dış gücün işe karışması sonucu dengelenebilirler. Yanlardan birisi için korkutma vardır; aralarındaki uyum, ancak onlardan biri üzerinde doğrudan ya da dolaylı baskı uygulanmasıyla sağlanabilmiştir; işte bu baskı şiddettir. Kısacası, bir sözleşmenin uyulma gücünün tam olması için, yanların rızası bulunması yeterli değildir; sözleşmenin haklı olması da gerekir: yanlar arasında gerçekten tam bir rıza yoksa yalnızca sözle razı olunması, onu haklı kılmaz. Sözleşmelerin içerdiği bağlama gücünü, kişilerin yalınkat bir durumu kendi başına doğurmaz; rızada bu gücün bulunabilmesi için, hiç değilse kendisinin nesnel bir temele dayalı olması gerekir. (s.436-437)

- İnsanların yetenekçe eşit değerde olmamaları, onların toplum içindeki durumlarının da eşitsiz olmalarına yol açacağı kuşku götürmez; ancak bu eşitsizlikler yalnızca görünüşte dışsal niteliktedir; çünkü içsel eşitsizlikleri yalnızca dışa vurmaktadırlar; bu nedenle değerlerin belirlenmesindeki etkisi, onların toplumsal işlevlerini hiyerarşiye göre sıralamaktan öteye geçmez. Ama bir bölümü başka bir kaynaktan ek bir güç elde ediyorsa, durum artık aynı kalmaz; çünkü bu ek güç kaynağı, denge noktasını ister istemez değiştirir ve bu değişikliğin nedenlerin toplumsal değerinden bağımsız olduğu açıktır. Her üstünlüğün sözleşmelerin yapılış biçimi üzerinde etkileri vardır; eğer üstünlük bireylerin kişiliğinden, yaptıkları toplumsal hizmetlerden ileri gelmiyorsa, değişimin ahlaki koşullarını bozar. Eğer toplumun bir sınıfı, yaşayabilmek için hizmetlerine verilen her fiyatı kabul etmek zorunda, ama bir başkası sahip bulunduğu ve herhangi bir toplumsal üstünlükten de kaynaklanmayabilen olanakları dolayısıyla bu zorunluluktan kendisini saklayabiliyorsa, ikinci haksız olarak birinci için yasa yapmış olur. Başka deyişle, haksız sözleşmeler olmadan doğuştan zengin ya da yoksul insanların bulunmasına imkân yoktur. Toplumsal koşulun kendisi kalıta dayalı olduğu ve hukukun her türlü eşitsizlikleri geçerli saydığı zamanlarda durum haydi haydi böyleydi. (s.438)

- Eski toplumların yaşamak için her şeyden önce ortak bir inanca gereksinimi olduğu gibi, bizim de adalete gereksinimiz vardır ve eğer toplumsal evrime egemen olan koşullar değişmezse – her şey değişmeyeceğini gösteriyor- bu gereksinimin sürekli olarak daha çok şey isteyeceğine kuşku yoktur. (s.442)

- Sanayide daha büyük üretim, makineler biçiminde daha büyük tutarda sermaye ayrılmasını gerektirir; ama bu sermaye de kendisini koruyabilmek, yitiklerini gidermek, başka değişle kirasının karşılığını ödeyebilmek için daha yüksek bir sanayi üretimi gerektirir. Bir makinenin bütün parçalarını çalıştıran bir hareket çok hızlı ise, kesintisiz olur; çünkü birinden ötekine durmaksızın geçer. Başka değişle parçalar karşılıklı olarak birbirlerini çalıştırırlar. Ayrıca eğer tek başına bir işlev değil de bütün işlevler aynı zamanda daha çok işlemeye koyulmuşsa, her birinin sürekliliği daha da artar.

Sonuç olarak da aralarında daha çok dayanışma oluşur. Gerçekten de daha sürekli olduklarından, daha aralıksız biçimde birbirleriyle ilişkiye girer ve daha sürekli olarak birbirlerine gereksinim duyarlar. Dolayısıyla karşılıklı bağımlılıklarını daha iyi duyarlar. (s.446)

- Aşağı düzeydeki topluluklarda insandan beklenen davranış, birlikte yaşadığı insanlara benzemek, o zamanlar günümüze göre daha büyük ölçüde insan tipi ile karşılaştırılan ortak tipin bütün özelliklerini kendi kişiliğinde gerçekleştirmektir. Ama daha ileri toplumlarda insanın temel niteliğini belirleyen etken, büyük ölçüde, toplumun bir organı olmak durumudur; ondan beklenen davranış da, böylece, organ işlevini yerine getirmektir. (s.458)

- Toplumlarımızın yapısında ve çok kısa süre içinde, derin değişiklikler ortaya çıkmıştır; tarihte başka örneği görülmedik bir hız ve ölçüde, parçacıl türü aşmışlardır. Böylece bu toplum türünü karşılayan ahlak gerilemiş, ama onun vicdanlarımızda boş bıraktığı alanı dolduracak ahlak gereken hızla gelişmemiştir. İnancımız sarsıldı; gelenek egemenliğini yitirdi; bireysel yargı toplumsal yargılamanın etkisinden sıyrıldı. Ama öte yandan bu büyük kargaşa sırasında birbirinden kopan işlevler, birbirlerine uyarlanacak zamanı bulamadılar; birdenbire ortaya çıkan yeni yaşam tam olarak ve özellikle de yüreklerimizde daha büyük bir şiddetle uyanan adalet gereksinimi giderecek biçimde örgütlenemedi. Böyle olunca hastalığın ilacını, toplumsal durumun şimdiki koşullarına yanıt veremediği ancak yapay ve göstermelik bir biçimde yaşayabilecek olan gelenek ve adetleri yine de canlandırmakta aramamak gerekir. Yapılması gereken şey, şu kuralsızlığa son vermek, birbiriyle uyumsuz hareketler içinde kendilerini boşa tüketen şu organları uyumlu işletmek, hastalığın kaynağı olan şu dışsal eşitsizlikleri gittikçe hafifletip organların ilişkilerine daha büyük bir adalet getirmektir. (s.464)

Yazan: Ali KARAHAN