Feodalizmden Kapitalizme Geçiş: Robert Brenner ve Siyasal Birikim

Makale Türkçe Bilim ve Teknoloji× Sosyal Bilimler× Tarih× Siyaset× Sosyoloji× Hukuk× İktisat× Felsefe×

Künye:

Yazarlar:

Yavuz Yayla

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2019

Yayınlandığı Eser:

Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi

Cilt:

XII

Sayı:

Sayfa Aralığı:

107-119

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/631866

Operatör:

Satiye Aytunca

Güncelleyen:

Satiye Aytunca

Özet:

“Kapitalizmin ne olduğunun tanımı bir meseledir. Bununla bağlantılı bir diğer mesele
‘kapitalizmin tarihi’ne ilişkindir” (Üşür, 1988:24). Bu nedenle kapitalizmin tarihini anlayış
şeklimizin bizatihi kapitalizmi anlayış şeklimiz üzerinde büyük bir etkisi vardır (Wood, 2003:42).
Kapitalizmin kökenine ilişkin tartışmalarda, Marksist ve Marksist olmayan tarihçiler arasında olduğu
kadar Marksist tarihçiler arasında da anlaşmazlıklar vardır2
. 1950’de Paul Sweezy’nin, Maurice
Dobb’un Studies in the Development of Capitalism (1946) çalışmasını eleştirmesiyle geçiş süreci
konusunda bir tartışma başladı. Bu tartışma daha sonra Marksist çevrede geniş bir çerçeve içinde ele
alınmaya başlandı.
Marx’ın Kapital’i 1867 yılında yayınlanmıştır. Kapital her ne kadar bir tarih kitabı olmasa
da tarihsel gelişim sürecine ilişkin temel ve esaslı unsurlar içermektedir. Kapital I geçiş tartışmalarına
ilişkin olarak özellikle Kapital III ile birlikte tek olmasa da temel dayanağı oluşturmaktadır (Üşür,
1984: 83-89). Feodalizmden kapitalizme geçiş sorunsalı, İngiltere’de ve Çarlık Rusya’sında
1900’lerin başlarında ve Sovyetler Birliği’nde 1920 ve 1930’larda tartışılmaktaydı. Sovyetler
Birliği’ndeki tartışmaların arka planında esasen ‘üretici güçler’ ve ‘üretim ilişkileri’nden hangisine
öncelik verileceği sorunu yatmakta ve bu çerçevede bu tartışmalar yeni kurulan bir devletin
sanayileşme-kalkınma yolunda izleyeceği pratik yolun ideolojisini oluşturmaktaydılar (Üşür,
1991:58)
Geçiş tartışmaları Dobb’un yukarıda anılan kitabı çerçevesinde 1940’lar boyunca devam etmiş
ve 1950’lerde Sweezy’nin Dobb eleştirileri ile bir canlılık kazanmıştır. Konu, 1970’lerde ise özellikle
Brenner, Wallerstein ve Anderson tarafından tekrar tartışılmaya başlanmıştır.
“Maurice Dobb’dan etkilenen Brenner, geçiş tartışmasının orjinalliği açısından da açıkça
Sweezy’den çok Dobb’un tarafında” (Wood, 2003:61) yer aldığından, bu çalışmada, Maurice Dobb
üzerinde biraz daha fazla durulacaktır.
Bu çalışmada ele alınan konuda iddialı ve net sonuçlar çıkarmak gibi bir amaç
benimsenmemiştir. Sadece Robert Brenner’in çalışmalarında yer alan kimi kavramlar anlaşılmaya
ve özümsenmeye çalışılmıştır. Yine bunu yaparken ikincil kaynakların yönlendirmelerinden
kaçınılmış ve birincil kaynaklarla baş başa kalma yolu tercih edilmiştir. Çalışma konusu sadece
Brenner olarak alındığı için Brenner’ın kavramsallaştırmalarına ilişkin eleştirilere değinilmemiştir.

“Kapitalizmin ne olduğunun tanımı bir meseledir. Bununla bağlantılı bir diğer mesele 
‘kapitalizmin tarihi’ne ilişkindir” (Üşür, 1988:24). Bu nedenle kapitalizmin tarihini anlayış
şeklimizin bizatihi kapitalizmi anlayış şeklimiz üzerinde büyük bir etkisi vardır (Wood, 2003:42). 
Kapitalizmin kökenine ilişkin tartışmalarda, Marksist ve Marksist olmayan tarihçiler arasında olduğu 
kadar Marksist tarihçiler arasında da anlaşmazlıklar vardır2
. 1950’de Paul Sweezy’nin, Maurice 
Dobb’un Studies in the Development of Capitalism (1946) çalışmasını eleştirmesiyle geçiş süreci 
konusunda bir tartışma başladı. Bu tartışma daha sonra Marksist çevrede geniş bir çerçeve içinde ele 
alınmaya başlandı. 
Marx’ın Kapital’i 1867 yılında yayınlanmıştır. Kapital her ne kadar bir tarih kitabı olmasa 
da tarihsel gelişim sürecine ilişkin temel ve esaslı unsurlar içermektedir. Kapital I geçiş tartışmalarına 
ilişkin olarak özellikle Kapital III ile birlikte tek olmasa da temel dayanağı oluşturmaktadır (Üşür, 
1984: 83-89). Feodalizmden kapitalizme geçiş sorunsalı, İngiltere’de ve Çarlık Rusya’sında 
1900’lerin başlarında ve Sovyetler Birliği’nde 1920 ve 1930’larda tartışılmaktaydı. Sovyetler 
Birliği’ndeki tartışmaların arka planında esasen ‘üretici güçler’ ve ‘üretim ilişkileri’nden hangisine 
öncelik verileceği sorunu yatmakta ve bu çerçevede bu tartışmalar yeni kurulan bir devletin 
sanayileşme-kalkınma yolunda izleyeceği pratik yolun ideolojisini oluşturmaktaydılar (Üşür, 
1991:58) 
Geçiş tartışmaları Dobb’un yukarıda anılan kitabı çerçevesinde 1940’lar boyunca devam etmiş
ve 1950’lerde Sweezy’nin Dobb eleştirileri ile bir canlılık kazanmıştır. Konu, 1970’lerde ise özellikle 
Brenner, Wallerstein ve Anderson tarafından tekrar tartışılmaya başlanmıştır. 
“Maurice Dobb’dan etkilenen Brenner, geçiş tartışmasının orjinalliği açısından da açıkça 
Sweezy’den çok Dobb’un tarafında” (Wood, 2003:61) yer aldığından, bu çalışmada, Maurice Dobb 
üzerinde biraz daha fazla durulacaktır.
Bu çalışmada ele alınan konuda iddialı ve net sonuçlar çıkarmak gibi bir amaç 
benimsenmemiştir. Sadece Robert Brenner’in çalışmalarında yer alan kimi kavramlar anlaşılmaya 
ve özümsenmeye çalışılmıştır. Yine bunu yaparken ikincil kaynakların yönlendirmelerinden 
kaçınılmış ve birincil kaynaklarla baş başa kalma yolu tercih edilmiştir. Çalışma konusu sadece 
Brenner olarak alındığı için Brenner’ın kavramsallaştırmalarına ilişkin eleştirilere değinilmemiştir.