Osmanlı Modernleşmesinin Temel Olgularından Biri: Bürokrasi

Osmanlı modernleşmesinin nasıl gerçekleştiğinden ziyade kimler tarafından nasıl
gerçekleştirildiği daha önemli bir konudur. Çünkü Osmanlı’da toplum ve buna bağlı olarak
Batı normlarında şekillenmesi gereken devlet aygıtının modernleşmesi, kimlerin eliyle, hangi
kriterler göze alınarak ve ne amaçla yapıldığı sorularının yanıt bulunabilmesi için incelenmesi
gereken bir süreçtir. Bu bağlamda Osmanlı modernleşmesinin köklerine inmek ve daha sonra
Osmanlı modernleşmesinin tüm yönleriyle ele alınabilmesi için devlet bürokrasisinin yapısı
anlaşılmalıdır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde günümüzde zaman zaman sosyal, ekonomik
ve siyasal yönden başarılı olup, olmadığı tartışılan Osmanlı modernleşmesinin topyekûn bir
“devleti kurtarma” projesi olduğu iddia edilmektedir. Bu şekilde ele alındığı zaman Osmanlı
modernleşmesinin, toplumdan ziyade bürokrasinin bir meselesi olduğu gibi bir sonuçla
karşılaşılmaktadır. Ancak bu zümre büyük oranda devleti kurtarma gibi bir misyonla hareket
etseler de kendi zihin yapılarına göre yeni bir “Osmanlı toplumu oluşturabilme” adına da belli
bir mücadeleyi çok yönlü bir şekilde vermişlerdir. Bu süreç halktan kopuk, halkın sorunlarını
anlamayan, fakat devlet ile toplumu ısrarlı bir şekilde uygulanmaya çalışılan total modernleşme
çabalarıyla şekillendirmeye çalışan ve günümüzde de tartışılan sorunlu bir reform anlayışını
doğurmuştur. Bu anlayış, bir dönemden sonra “Batılılaşma” gibi bir sürece devlet ile toplumu
taşımış, ancak bu noktadan sonra modernleşmenin ülke adına sürekli “sancılı” bir şekilde
gelişmesine zemin hazırlamıştır. Bu anlamda toplum ile bürokrasinin istek ve talepleri büyük
oranda örtüşmemiştir. Bu durum bazı dönemlerde Türkiye özelinde modernleşmenin
bürokratik amaçlarla yüklü, ancak geniş halk kitlelerine kabul ettirilememiş bir proje olarak
görülmesine neden olabilmiştir.
Anahtar kelimeler: modernleşme, Osmanlı Devleti, bürokrasi, Batılılaşma, devlet