Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik

Kitap Türkçe Tarih× İktisat× Osmanlı×

Künye:

Yazarlar:

Vedat ELDEM

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

1994

Yayın Yeri:

Ankara

Yayıncı:

Türk Tarih Kurumu

Cilt:

Basım Kaydı:

Sayfa Sayısı:

270

ISBN:

9751606241

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Halim Çıtır

Güncelleyen:

Zeynep Karakaş

Özet:

Kitabı okurken önemli olduğunu değerlendirdiğim için yaptığım alıntılar, sonlarında alıntı yapılan sayfa numaraları da belirtilmek suretiyle aşağıda sunulmuştur.

- Tanzimat’tan sonra kurulan “Maliye Islah Komisyonları” değişik gelir seviyelerine uygun bir mali sistemin tesisine çalışmışlar, ancak evvelce bu görüşle hazırlanan “Tarik Mükellefiyeti” kanununda bazı değişiklikler yapmaktan ileri gidememişlerdir. (s.8)

- Ziraatta nüfus izdihamına karşı yeni faaliyet sahalarının açılması 2’nci Meşrutiyet’te güdülen iktisadi siyasetin temelini teşkil etmiştir. Bu faaliyet sahalarının ihdası evvelemirde milli bir sanayinin kurulup gelişmesiyle mümkün olacağını müdrik bulunan Meşrutiyet hükümlerinin bu gaye uğrunda harcadıkları emekleri ve karşılaştıkları zorlukları takip etmek ibret vericidir. (s.9)

- Sanayinin kurulamamsının başlıca sebebi, yeni doğacak müesseselere, kudretli yabancı rakipleri muvacehesinde yaşama imkânının sağlanamamasında aranmalıdır. Zira Osmanlı İmparatorluğu her yöne açık pazardı ve büyük istihsal gücüne sahip yabancı firmanın % 11 nispetindeki ithalat resmi ürkütecek mahiyette değildi. Siyasi sahalarda icabında cüretli kararlar almasını bilen Meşrutiyet hükümetlerinin mili menfaatlere aykırılığı alenen beyan ettikleri eskimiş muahede hükümlerine bağlı kalmaları sebebini bugün anlamak zordur. (s.9)

- 1913 yılında, bugünkü Türkiye hudutları içinde bulunan nüfus 15.821.000’dir. (s.23, Tablo’dan alınma).

- 1857 yılında neşredilen arazi kanunu ile iktisap, mülkiyet ve intikal usulleri yeni esaslara bağlanmıştır. Bu arada tımar ve zeamet de kaldırılmış, yerine arazi memurları ikame edilmiştir. Bu kanuna göre arazi beş kısma itibar olunmuştur.
* Arazi-i memluke,
* Arazi-i emiriye,
* Arazi-i mevkufe,
* Arazi-i metruke,
* Arazi-i mevat.
Arazi-i memluke; mülkiyet yoluyla tasarruf olunan yerlere denirdi. Arazi sahipleri, sahip oldukları yerler üzerinde her türlü tasarruf hakkını haiz bulunmakta idi.

Arazi-i emiriye; devlete ait veya devlet tarafından fert veya toplulukların istifadesine terk olunan çayır, yaylak, kışlak, koru gibi yerlere denirdi.

Arazi-i mevkufe; menfaatleri muayyen bir cihete tahsisi olunan araziye verilen addı.

Arazi-i metruke; yol, mer’a gibi umuma veya köy ve kasaba halkına terk ve tahsis olunan yerlere denirdi.

Arazi-i mevat; köy ve kasaba dışında, kimsenin temellük ve tasarrufunda bulunmayan taşlık, kıraç mahallerden müteşekkildi. (s.25)

- XIX. Asrın başlarında, Karadeniz’in Ereğli havzasında keşfedilen kömür damarları “Emlaki Hümayun” topraklarında bulunduğundan, Abdülmecit 1848 tarihli bir fermanla bu madenleri işleten kimselerden alınacak mukataa bedellerinin din ve hayır işlerine tahsisini emretmiştir. …… 17 sene süren bu devreye bilahare “Hazine-i Hassa” idaresi adı verilmiştir. (s.47)

- Yirmi asırdan ziyade bir müddetten beri mekşuf olup faaliyette bulunduğu rivayet olunan Ergani Bakır Madeni, ilk zamanlarda mahalli müteşebbisler tarafından, istihsalin beşte biri devlete verilmek suretiyle işletilmiştir. Bilahare bu maden mültezimlere verildi. Bunlar çıkarttıkları cevheri devlet kalhane ve izabelerinde tasfiye ettiri, ameliye ücreti mukabilinde devlete ham bakır teslim ederlerdi. Daha sonra 1850’de kuyular devletçe satın alınarak mültezimlere kiralanmıştır. ……. Tokat kalhanesinde tasfiye edilen ham bakırlar bilahere dış memleketlere ihraç olunurdu. Bu suretle istihsal edilen bakırın tamamı ihraç edilmekle beraber, mahalli ihtiyaç için İngiltere’den levha halinde bakır ithal edilirdi. Mahalli ihtiyaçlar 200-300 ton kadardı. Ergani cevherinin bakır tenörü %15,6 ile %17,6 arasında olup dünyada tenörü en yüksek cevherlerdendir. (s.51)

- Balya-Karaaydın simli kurşun madenleri Osmanlı devrinde, 1840 yılından itibaren istihsal edilmekte idi. Ancak fenni işletme, izabe ve tasfiye tesisatı 1892 yılında teşekkül eden “Balya-Karaaydın O.A.Ş.” tarafından vücuda getirilmiştir. (s.53)

- Krom cevheri 1848 yılında Bursa civarında keşfedilmiş ve kısa zamanda büyük bir gelişme kaydederek…… Krom imparatorluk dahilinde istihlak edilmediğinden tamamen ihracata müteveccih bulunmakta idi. (s.54)

- 1815 yılında Bandırma civarında keşfedilen Borasit madeni 1867 yılında bir Fransız şirketine ihale edilmiştir. Bu şirket imtiyazını 1887 yılında İngiliz sermayeli “Borax Cosolidated Ltd.” şirketine devretmiştir. Borax şirketi zamanla bütün Borasit madenlerini ele geçirmeye muvaffak olmuştur. Borasit madeni memleket dahilinde istihlak edilmediğinden tamamen ihracata müteveccih bulunmakta idi. (s.55)

- Osmanlı İmparatorluğu’nda, sanayi ve küçük sanatlar, hiçbir zaman başıboş kalmamıştır. Pek eski zamanlarda bile sanat icrası bazı nizamlara bağlamıştır. Fakat bu nizamlar zamanla en ufak teferruata kadar kayıtlar ihtiva edecek şekilde genişlemiş ve bütün sanat kollarına yayılmıştır. Her sanatta esnaf kâhyalarıyla ustabaşlarından mürekkep lonca odaları bu nizamları icraya memur idiler. Loncalar ayrıca sanat sahiplerinin işleri ile ilgilenir, bunların duçar olabilecekleri müşkülatı bertaraf etmeye çalışırlardı. Esnaf nizamlarına göre, bir kimse, çıraklık, kalfalık derecelerinden geçmedikçe ustalık mertebesine çıkamazdı. Bazı ahvalde bunu için loncalara dahil ustabaşların muvakkati lazımdı ki, bu hal birçok suiistimallere sebep olmuştur. (s.57)

- Loncalardan başka, uzun zaman cari olan gedik usulü esnaf ve küçük sanatkârların faaliyeti üzerinde derin izler bırakmıştır. XVIII. asrın başlarında ihdas edildiği sanılan bu usule göre, bir sanatın icrasına mahsus ekseriya müştereken, münavebe veya kira ile kullanılan alet ve edevat muayyen bir mahalde muhafaza olunur ve bu mahalde sanat icrasına yalnız gedikler mezun kılınırdı. …….. Tanzimattan sonra bunlar tamamen kaldırılmış ise de ….. (s.58)

- Büyük Reşit Paşa’nın himmetiyle 1866 yılında, İstanbul’da teşkil edilen “Islahı sanayi encümeni”, Avrupa’da kurulan büyük fabrikalar karşısında el emeğine dayanan sanayinin yaşamasına imkân olmadığı kanaatine vararak, memleketimizde de büyük sanayinin tesisi cihetine gidilmesi lüzumu üzerinde durmuş ve bunun tahakkuku ile ilgili bazı tekliflerde bulunmuştur. (s.58)

- Osmanlı hükümetinin bu gayret ve hüsnüniyetine rağmen, alınan neticeler pek ümit verici olmamıştır. 1883 ile 1913 yılları arasında, milli sermaye ile kurulan müesseselerin adedi 46’dan ibaret kalmış, bunlara yatırılan sermaye ise 110 milyon kuruşu aşmamıştır. Buna mukabil ecnebi sermaye ile kurulanların sayısı 39 olmakla beraber, ödenmiş sermayeleri mecmuu 1 milyar kuruşu bulmuştur. (s.59)

- 1.12.1913 tarihinde “Teşviki Sanayi Kanunu Muvakkatı”nın kabulü üzerine vaziyet biraz değişmiştir. Bu kanun, kurulmuş ve kurulacak muayyen evsaftaki sınaî müesseselere pek çok menfaatler bahşettiğinden, yatırımlara isteği artırmıştır. (s.61)

- Devletin ilk sınai tesisi, harp silahları imal maksadıyla II. Beyazıt devrinde (1505) vücuda getirilen Tophane’dir.

- Bütün bu kuruluşlar (harp sanayi) İstanbul ve civarında toplanmakta idi. Bunlar arasında, Tophane’den başka, Zeytinburnu silah fabrikası, Bakırköy barut fabrikası, Karaağaç tapa fabrikası, Hendek’te ve Biga’da hızar fabrikaları zikre şayandır. Anadolu’da ise, Konya ve Kayseri’deki güherçile kalhanelerinden başka tesis mevcut değildi. (s.62)

- Devletin saray ve ordu ihtiyaçlarıyla ilgili olarak kurduğu tesislerden dokuma ve deri-kundura fabrikalarını zikretmek icabeder………. Hereke fabrikası 1843 yılında, 50 pamuklşu ve 25 ipekli canfes tezgah ile donanmış olarak faaliyete geçirilmiş……….. fabrikanın pamuklu tezgahları Zeytinburnu Fabrikası’na nakledilmiştir. (s.63)

- 1850 yılında, Makriköy (Bakırköy) hususi teşebbüs tarafından, el dokumacılığı ve basmacılığı ile iştigal etmek üzere kurulan basmahane, 1860’dan sonra faaliyetini idame ettirememiş ve önce Hazine-i Hassa’ya ve 1867’de harbiye Nezareti’ne devredilmiştir. (s.64)

- Silah fabrikaları ve deniz tezgâhlarıyla birlikte, bütün devlet sınai müesseselerinde 1913 yılında 5000 kadar işçi çalışmış ve 120 milyon kuruş değerinde imalat yapılmıştır. (s.64)

- Memleketimizde el sanatlarından sanayie geçiş hareketi XIX. Asrın sonlarına doğru, 1880-1890 yılları arasında başlamıştır. (s.65)

- Kaba bir hesapla 1885 ile 1913 arasında sınaî istihsalin 2-3 misli arttığı söylenebilir. Meşrutiyet’e kadar nispeten ağır olan gelişme, o tarihten sonra hız kazanmıştır. (s.68)

- 1914 yılında; 1.306.000.000 kuruş milli sermaye ile kurulan 52 sanayi şirketi, 10.624.000.000 kuruş yabancı sermaye ile kurulan 44 sanayi şirketi mevcuttur. (s.71-72’deki tablodan alınmıştır.)

- Duyun-i Umumiye İdaresi’ni tesis eden Aralık 1881 tarihli Muharrem Kararnamesi ile devlet borçlarının itfasına karşılık olarak gösterilen varidat arasında “rusum-i sitte” denilen altı gelir kaynağı (damga, müskirat, balık avı, tuz ve tütün resimleri ile ipek öşrü) bu idareye bırakılmıştı. Mezkür kararnameye müsteniden 1883 yılında, İstanbul’da Osmanlı Bankası, Viyana’da Kreditanstalt ve Berlin’de Bleichröder müesseseleri tarafından “Müşterek-ül Menfaa İnhisarı Duhanı Devlet-i Aliye-i Osmaniye” veya kısaca Tütün Rejimi namıyla devlete ortak, yarısı ödenmiş 100 milyon frank veya 440 milyon kuruş sermayeli, imtiyazlı bir şirket kurulmuştur.

Reji şirketi tütün inhisarı imtiyazına mukabil devlete maktuan senede 75 milyon ödemeyi ve sermayesine %8 hesabıyla faiz ödedikten sonra bakiyeyi; devlet, Duyun-i Umumiye İdaresi ve şirket arasında, karın değişen miktarına göre değişen nispetlerde taksim etmeyi taahhüt etmiştir. İlk üç senede zarar eden şirket ondan sonra bilançolarını külliyetli karlarla kapatmıştır. (s.77)

- Bira imalatı 1893 yılında İstanbul’da kurulan Bomonti Fabrikası’nda başlamış, 1909’da Büyükdere’de Nektar Fabrikası, 1912’de İzmir’de Aydın fabrikası işletmeye açılmıştır. Şarap imalatı Rumeli’de, Aydın vilayetinde ve bugünkü Suriye’yi teşkil eden vilayetlerde gelişmiş bir durumda idi. (s.83)

- Osmanlı İmparatorluğu’nun en bariz vasıflarından biri hareketsiz bir ekonomiye sahip bulunması idi. Ticari faaliyetler; İstanbul, İzmir, Selanik, Beyrut gibi birkaç merkeze inhisar etmekte, bu limanlara gelen mallardan pek azı memleket içlerine sevk olunmakta idi. Sanayi henüz gelişmemiş olduğundan, iptidai madde talebi az, işçi hareketleri ehemniyetsizdi. İnsanlar ancak askerlik veya memuriyet gibi zaruri hallerde doğdukları yerlerden ayrılırlar, seyahat umumiyetle rağbet görmezdi. Demiryollarından başka umumi nakil vasıtasının bulunmadığı 1911 yılında trenle seyahat edenlerin sayısı, bütün imparatorlukta 17 milyonu bulmamıştır ki, ulaştırma şekillerinin tamamen değişmesine rağmen bugün bu miktar 80 milyonun üstündedir. Emtia naklindeki nispetsizlik daha da barizdir. Kısaca memleket kapalı bir sistemden, açık Pazar ekonomisine geçmemişti. (s.92)

- Bugünkü hudutlarımız içinde kalan 18.335 kilometrelik şosenin 13.885 kilometresi kırma taştan yapılmış, 4.450 kilometresi ise toprak yoldan ibaretti. (s.95)

- 1914 yılında İstanbul’da 110, İzmir’de 22, Suriye’de 25 ve sair yerlerde 30 olmak üzere toplam 187 motorlu araç mevcuttu. (s.96’daki tablodan alınmıştır.)

- Verimli bir yatırım haline gelen demiryolu işletmeciliği, ecnebi sermayeyi memleketimizde de iş sahaları aramaya sevketmiş ve 1856 yılında iki hattın inşası için ilk müracaatlar yapılmıştır. Aynı senede birer ay ara ile verilen imtiyazlardan biri bugün Romanya’da kalan Köstence Çernavoda (Boğazköy) hattına, diğeri Aydın demiryoluna aittir.

66 km uzunluğunda olan Tuna hattı 1860 yılında işletmeye açılmıştır. …. Bu hat 1882 yılında Romanya Devleti’ne 1.650.000 franga satılmış ve Budapeşte-Bükreş-Köstence beynelmilel hattın son kısmını teşkil etmiştir.

1856 yılının Eylül ayında, Osmanlı Hükümeti İzmir-Aydın demiryolunun imtiyazını bir İngiliz grubunun mümessili olan E.Price adında bir müteşebbise vermiştir. 130 km uzunluğunda olan bu hat ancak 1867’de işletmeye açılabilmiştir. …. 1879 tarihli bir mukavele mucibince Sarayköy’e ve 1888’den sonra Dinar’a kadar uzatılan demiryolu, şube hatları ile birlikte 610 km bulmuştur. (s.96)

- Suriye’de ilk demiryolunun inşaatına 1889 yılında Yafa ile Kudüs arasında başlanmıştır. 87 km uzunluğunda olan bu hat Fransız sermayesiyle yapılmış ve 1892 yılında “Filistin Demiryolları Ş.” Tarafından işletmeye açılmıştır. (s.98)

- 1871 yılında hükümet kendi hesabına olarak 92 km.den ibaret olan Haydarpaşa-İzmit hattını inşa ettirmiş ve bir müddet emaneten işletmiş ise de, matlup netice hasıl olmadığından işletmeyi Seefelder, Hanson ve Zafiropulo konsorsiyumuna ihale etmiştir. 1888’de bu hat, Deutsche Bank’ın kurduğu bir gruba altı milyon frank mukabilinde satılmış ve aynı gruba 486 km tutan İamit-Ankara hattının imtiyazı verilmiştir. Haydarpaşa-İzmit kısmının beher km.si için 10.300 ve İzmit-Ankara kısmı için 15.000 frank teminat esas kabul edilmiş ve bu teminata hattın geçtiği sancakların aşarı karşılık gösterilmiştir. (s.99)

- Hac farizasının ifasını kolaylaştırmak gayesi ile 1900 yılında, Şam ile Hicaz arasında bir demiryolu inşası kararlaştırıldığı zaman, bu hattın yapımında ecnebi sermayenin kullanılması, halktan iane toplamak suretiyle masrafların karşılanması ve bu masrafların asgari hadde düşürülmesi için inşaatta Türk askerinin çalıştırılması düşünülmüş ve bütün bu işlere nezaret maksadıyla padişah başkanlığında bir komisyon kurulmuştur. İlk masraflar için Ziraat Bankası’ndan 10 milyon kuruşluk kredi alınarak derhal işe başlanmıştır. (s.100)

- Hattın uzunluğu, Hayfa iltisakıyla birlikte 1.464 km.ye baliğ olmuş ve Şam’ı Medineye bağlamıştır. (s.100)

- 1914 yılında, demiryolları uzunlukları; bugünkü hudutlar içinde (Erzurum-Sarıkamış hariç) 3.790 km, Rumeli’de 2.138 km, Suriye, Lübnan ve Filistin’de 1.444 km, Maveryiürdün ve Hicaz’da 843 km, Irak’ta 119 km, olmak üzere toplam 8.334 km.dir. (s.103’deki tablodan alınmıştır.)

- 8.334 km.lik demiryolu 60 yıl içinde inşa edildiğine göre, imparatorluk devrinde swnwdw ortalama 139 km demiryolu döşenmiş bulunuyordu. (s.105)

- Üç tarafı denizlerle çevrili, 15 bin km.yi geçen kıyılara sahip Osmanlı İmparatorluğu’nun deniz münakalatı %90 nispetinde ecnebi teknelerle yapılmakta idi. (s.105)

- 1911/1912 yıllarında; 4 milyon 420 bin tonilato’dan oluşan 44 bin 700 Türk gemisi, 41 milyon 830 bin tonilato’dan oluşan 31 bin Yabancı gemi bulunmaktaydı. (s.105)

- Osmanlı gemileri çok olmakla birlikte yelkenli, taka, mavna, salapurya gibi küçük teknelerden ibaretti. Buharlı gemilerin sayısı pek mahduttu ve bunların en büyüğü, Seyr-i Sefain İdaresi’ne ait 5.000 tonluk “Gülcemal” idi. (s.105)

- I. Cihan Harbi’ne kadar şehir içi nakliyatın en büyük kısmını karşılayan tramvay işletmeleri, İstanbul’dan başka; İzmir, Selanik, Konya, Şam, Beyrut ve Bağdat’ta mevcuttu. Başlangıçta at ile çekilen tramvaylar, Şam’dan başlanarak, peyderpey elektrik işletmesine tahvil edilmiştir. İstanbul’da tramvay işletmesi 1869 yılında kurulmuş, gördüğü rağbet üzerine şebeke 33 km.ye kadar tevsi edilmiş ve 1914’te elektrikle işler hale getirilmiştir. (s.110)

- Tanzimat’ın ilanına kadar daha çok devlet müraselatı için kullanılan postalar 1839’dan sonra halkın geniş istifadesine açılmıştır. Halk hizmetine açılan ilk postane, 1840 tarihinde İstanbul’da, Yenicami civarında “Postahane-i Amire” adıyla faaliyete geçirilmiş ve peyderpey vilayetlere de umumi postaneler açılmıştır. (s.113)

- 1862 yılında muhaberata pul istimali usulünün tatbikine başlanmıştır. 1869’da memleket, posta teşkilatı bakımından 11 bölgeye taksim edilmiş ve her bir bölgeye bir müdür tayin edilmiştir. Umumi posta ittihadını sağlayan 1874 Bern Muhadesi’ne Osmanlı Devleti de katılmıştır. (s.113)

- memleketimizde ilk telgraf hattı Kırım Harbi sıralarında 1854 yılında İstanbul ile Edirne arasında çekilmiş ve Rusçuk yolu ile Avusturya şebekesine bağlanmıştır. Bilahare telgraf şebekesi memleketin her tarafına ulaşacak şekilde tevsi edilmiş, öyleki Umumu Harp’ten evvel 50 bi km.lik hatlar çekilmiş bulunuyordu. (s.113)

- Avrupa’da 1877 yılından itibaren, halk arasında yayılmaya başlayan telefon muhabere sistemi, memleketimizde ancak Meşrutiyet’ten sonra tesis edilebilmiştir. İlk olarak 1909’da hükümet, nezaret ve daireler arasında muhabereyi temin maksadıyla telefon hatları çekilmiş, ancak İstanbul’un umumi bir telefon şebekesine olan ihtiyacı karşısında bu işin bir şirkete ihalesi kararlaştırılmıştır. 1911’de yapılan münakaşada en uygun şartları teklif eden, İngiliz ve Amerikan sermayeli bir gruba verilmesi uygun görülmüştür. Bu suretle teşekkül eden “İstanbul telefon Şirketi” 450.000 İngiliz lirası itibari ve 250.000 ödenmiş sermaye ile işe başlayarak 1913 yılına kadar şebekeyi işletmeye açmıştır. 1914 yılının başında şirketin abone sayısı 40159 idi. (s.114)

- 1844 yılında meskükatın islahı, 1863’te Osmanlı Bankası’nın kurulması, 1876’dan sonra kâğıt paranın peyderpey tedavülden kaldırılması, aynı zamanda altına nazaran gümüş fiyatının tespiti ve nihayet 1881 yılında, Muharrem Kararnamesi ile dış borçlar meselesinin tanzimi, Osmanlı parasına sağlam temeller hazırlamıştır. O tarihlerden Birinci Cihan Harbi’ne kadar geçen devre içinde, Osmanlı lirası istikrarını muhafaza etmekle kalmamış, çok zaman beynelmilel paritesinin üstünde muamele görmüş ve memleketin altın stoku durmadan artmıştır. (s.116)

- Bilindiği gibi bir ziraat memleketi olan Osmanlı İmparatorluğunun dış ticareti, bu durumda olan diğer memleketlerde olduğu gibi, zirai ve iptidai madde ihracatına mukabil mamul eşya ithalatı esası üzerinden işlemekte idi. İthalatın başlıca maddeleri gıda ve giyime taalluk etmekte idi. Bu fasıllar seneler boyunca ithalat yekûnunun %65-69’unu, yatırım maddeleri ise, istatistiklerden tefrik edilebildiği kadar, ithalatın %9-10’unu teşkil etmiştir. (s.117)

- 1914’te İstanbul’da bulunan ecnebilerin miktarı 129.925’dir. (s.129)

- 1880 ile 1913 arası, bütün dünyada olduğu gibi memleketimizde de fiyat istikrarı ile temayüz eden bir devredir. Bu devrenin başı ile sonu arasında, Sauerbeck endeksine göre fiyatlarda küçük bir fark kaydedilmiş, devre içindeki azami temevvüc ise %25’i geçmemiştir. (s.131)

- Osmanlı lirasının iştira kudretinde hasıl olan hafif fakat devamlı düşme temayülünü fark etmek mümkündür. Bu hareket 1913 yılından sonra birdenbire hızlanmış ve harp yıllarında tahripkar bir vüsat almıştır. (s.131)

- 1908 krizi memleketimizde de fiyatlara tesir etmiş, fakat trendin umumi istikametini bozmamıştır. Yalnız 1914’te Umumi Harp’in patlak vermesiyle zirai fiyatlarda ani bir artış olmuştur. (s.133)

- Osmanlı İmparatorluğu’nda fiyatlar, ister toptan, ister perakende olsun, civar memlketlere nazaran umumiyetle düşüktür. (s.134)

- 1913 ile 1914 arasında, artış hızlanmış, toptan fiyatlar takriben %9, perakende fiyatlar bu nispette olmamakla beraber normalin çok üstünde bir artış kaydetmiştir.

1914/1915’ten sonra uzun müddet paranın kıymetinde görülen istikrar kaybolmuştur. Birinci Cihan harbi içinde iştira gücünün %85’ini kaybeden para birimi, 1930-35 devresi hariç, devamlı surette düşmüştür. İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’nın orta halli bir aile için kabul ettiği bütçeye dahil maddeler 1966 fiyatlarıyla kıymetlendirilecek olursa, hayat pahalılığının 1914’e nazaran 1966’da 121 defa arttığı görülecektir. 1968’de ise bir Türk lirasının iştira gücü 1914 yılının 30 parasına muadil bulunmakta idi. Hayat pahalılığı 1914 yılına nazaran aşağıdaki artışı göstermiştir.

1914 1
1929 13,8
1938 9,73
1952 40
1958 60,3
1962 97
1963 107
1964 109
1965 115
1966 121

- Esnaf ve işçinin kendi aralarından seçip yetki ile teçhiz ettikleri heyetlerin toplanıp, faaliyetleriyle ilgili kararlar aldıkları yerlere “lonca” denirdi. Loncalar memleketin iş hayatında mühim rol oynamış, çalışmayı sıkı bir disiplin altına almışladır. Memleketteki maharet ve kıdemlerine göre sanatkârlar; çıraklık, kalfalık ve ustalık gibi mertebelere ayrılmış ve her kademede asgari çalışma süreleri ile bir derecen diğerine terfi esasları nizamnamelerle belirtilmişti. Müesseseler içinde veya arasındaki iş ihtilafları loncalarla hal edilir, resmi makamlarla zuhur eden ihtilaflarda loncalar tavassut vazifesi görürlerdi. Sanatkâr yetiştirmede bu teşkilatın elde ettiği başarı, zamanımıza intikal eden eserlerde kendini göstermektedir. XIX. Asırda sanayin makineleşmesi üzerine küçük sanatların geçirdiği büyük kriz, lonca teşkilatını temelden sarsmış, Mithat Paşa’nın ıslahat teşebbüslerine rağmen bir daha belini doğrultamamıştır. (s.138)

- 1865 yılında, Dilaver Paşa adıyla anılan bir nizamname neşredildi. Bu nizamname ile havzada istihdam edilen işçilerin çalışma, dinlenme ve tatil zamanları tespit edildiği gibi, ücretler ve bunların ödenme şekilleri, iaşe ibate meseleleri bir esasa bağlanmış, ayrıca işçilerin sağlığını koruyucu tedbirler derpiş edilmiştir. (s.140)

- Kıymet istihsalinin başlıca kaynağı olan işçi emeğinin korunması lüzumunun kendi menfaati iktizasından olduğunu işveren anlamadıkça, kanunlarla vazedilen tedbirlerden tam randıman alınmasına imkân yoktur. (s.140)

- Osmanlı bankası 1863, Ziraat bankası 1888 yılında kurulmuştur. (s.141)

- Umumi bütçeden maaş alanların mevcudunda aşağıdaki inkişaf görülmektedir.

1895/1896 151.369
1909/1910 182.235
1913/1914 183.704

- 1844 yılında, “tahsisi ayar” denilen ıslahata tevessül edilmiştir. Paranın kıymeti desimal usule çevrilmiş ve yeni paralar basılarak eskilerinin tedavülden kaldırılmasına başlamıştır. (s.155)

- Altın paralar; beşibiryerde, ikibuçukluk, yüzlük ve yarım liralık olarak basılmıştır. Bunların yanında 1, 2, 5, 10 ve 20 kuruşluk (Mecidiye) gümüş paralar tedavül etmekte idi. Nihayet 5, 10 ve 20 paralık nikel ve bronz paraları zikretmek lazım gelir. (s.156)

- “Tahsis-i Sikke” tarihinden Umumi harp’in başına kadar yapılan darbiyat 8 milyar kuruşu geçmiştir. Şöyle ki:
Altın meskükat 6,62 milyar kş.
Gümüş meskükat 1,29 milyar kş.
Nikel ve bakır paralar 0,11 milyar kş. (s.157)

- İmparatorluğun bazı eyaletlerinde, Osmanlı lirasından başka paralar da resmen tedavül hakkını haizdi. Bilfarz Kudüs ve civarında Fransız frangı, Bağdat ve Basra’!da İngiliz lirası ile birlikte Hint Rupyası, Yemen’de ise Maria Theresia Thaleri resmi para mahiyetindeydi. (s.157)

- İmparatorlukta, madeni paralar yanında kâğıt para da tedavüle çıkarılmıştır. İlk kâğıt para (kaime) 1840 yılında, her birinin kıymeti 500 kuruş olmak üzere 16 milyon kuruş olarak basılan ve müteakip yıllarda bunlara yenileri inzimam ederek 1860 yılında kâğıt para miktarı 1,1 milyarı bulmuştur. (s.157)

- Memleketimizde bankacılık Galata sarraflarının faaliyetiyle başlar. Bankalar kuruluncaya kadar imparatorluğun bütün banka ve kredi muameleleri bunların elinde toplanmıştır. Hazine tahvillerini ıskonto etmek, altın, gümüş ve kaimenin bir arada tedavülünden doğan acyo farklarından faydalanmak, memur maaşlarını kırmak, iltizam suretiyle vergi toplamak belli başlı muamelelerini teşkil etmekte idi. (s.159)

- 1847 yılında “İstanbul Bankası” kurulmuştur. ….. Bankanın faaliyeti 5 sene kadar sürmüş ve umduğu karı yapamadığından, 1852 yılında kendini feshetmiştir. (s.159)

- Kırım Harbi esnasında ilk kez istikraz Londra piyasasından temin edildiğinden, hükümet İngiliz tekliflerini tercih etmiş ve 1856 yılında, müstakbel Osmanlı Bankası nüvesi olan 500,000 İngiliz sermayeli “Ottoman Bank” kurulmuştur. (s.159)

- 1860 yılında, 320,000 sterlin sermayeli “İttihadı Mali” bankası teşekkül etmiş, fakat herhangi bir faaliyet gösteremeden tasfiyeye tabi tutulmuştur. Nihayet 1862 yılında ali ve Fuat Paşaların gayretleri ile, mahdut imkanlara sahip Ottoman Bank yerine, imtiyazlı ve kudretli bir mali müessesenin kurulması ile ilgili ilk adımlar atılmıştır. Ottoman Bank’ın İngiliz kurucularına Fransa’nın tanınmış banker ve işadamlarından mürekkep bir grup iltihak ederek 4 Şubat 1863 tarihinde “bank-ı Osmanii Şahane” vücut bulmuştur. (s.160)

- Ziraat sahasında, çiftçinin kredi ihtiyacını sağlayacak bir bankanın kurulması işini tahakkuk ettiren ilk devlet adamı Midhat Paşa olmuştur. (s.160)

- 15 Ağustos 1888’de meriyete girmiş ve Menafi sandıkları lağıv edilerek yerlerini Ziraat Bankası teşkilatı almıştır. (s.161)

- Osmanlı devleti XIX. Asrın ortalarına kadar memleketin iktisadi hayatıyla pek az ilgilenmiştir. Bugün devletin yaptığı hizmetlerin çoğu tımar ve zeamet sahiplerine terettüp etmiş ve bu hizmetler ekseriya angarya şeklinde tecelli etmiştir. Ordunun zabitan ve ümerası kendilerine tahsis olunan arazinin hasılatıyla geçinir ve maaş almazlardı. Saray masrafları ise “havas-ı Hümayun” denilen, padişaha ait toprakların gelirleriyle karşılanırdı. Bu sebeple devlet maliyesinin sümulü uzun zaman dar bir çerçeve içinde kalmıştır. (s.164)

- Şeriat hükümlerine dayanan vergi sistemi 4 esastan ibaretti: Zekât, öşür, haraç, cizye, Şeriata göre zekat, muayyen bir varlığa sahip kimselerin her sene mallarından belirli miktarı vermek suretiyle yerine getirilen mali bir vecibedir. Mahsullerden alınan resme öşür denirdi. Haraç, mahiyet itibariyle arazi resmini andıran ve yılda bir defa ödenen bir vergi idi. Cizye, gayrimüslim nüfus üzerine, askeri hizmet karşılığı ve herkesin mali kudreti dairesinde tarholunan vergiye denir. (s.164)

- Zamanla, şeri esaslardan ayrılmamak şartıyla cibayet edilen vergilerin nevileri çoğalmış ve rivayete göre 80 çeşidi bulmuştur. (s.165)

- Tekalif-i Şer’iyye dışında ilk vergi II. Beyazıt devrinin son senelerinde (1505) “Avariz” vergisi adı altında ihdas edilmiştir. Tekalif-i Şer’iyye dışında kaldığı cihetle, tekalif-i örfiyyeden olan bu vergi, bidayette harp masrafları karşılığı fevkalade bir vergi iken, mali zaruretlerle daimi bir şekil almış ve buna yenileri inzimam ederek, sonunda örfi tekliflerin sayısı 97 çeşide baliğ olmuştur. (s.165)

- Osmanlı İmparatorluğu’nun hiçbir zaman iktisadi bir gaye güden mali politikası olmamıştır. Bütçelerin memleketin ekonomisine inikası hakkında tetkik ve tahlillere, ne mucib sebepler layihalarında ne de meclis müzakerelerinde rastlamak mümkün değildir. Vergi yükünün daha adil bir surette nüfusa tevzii ile ilgili çalışma yapılmamış, iktisadi kalkınma için bir yatırım programının hazırlandığı görülmemiştir. Osmanlı bütçeleri, Mehmet Cavid’in maliye nazırlığı zamanında iktisap ettikleri en mütekamil şekilleriyle bile, devlet masraflarını tahdit ve kontrole yarayan bir vasıta olmaktan ileri gitmemişlerdir. (s.168)

- Osmanlı bütçelerinin bir hususiyeti “maktu vergiler”dir. Bu vergiler imparatorluğun istila devrinde, mağlup memleketlerle yapılan anlaşmalar mucibince, bunların her yıl ödemeyi taahhüt ettikleri meblağlardan ibarettir. (s.168)

- Vergi yükünün ortalama %87’si milli gelirde hissesi yarının altında bulunan köy halkına yüklenmiştir. (s.172)

- 1846 yılında tımar ve zeametler lağvolunmuş ve sahipleri tekaüde sevkedilmişlerdir. (s.173)

- Koyun, keçi, deve, camız ve canavardan, hayvan başına tarh olunan vergiye ağnam resmi denirdi. Ağnam resmi şer’i tekâliften olup aşar kadar eski ve yaygıdır. (s.174)
- Ağnam resmi bidayette her on hayvandan biri devlet adına alınmak suretiyle cibayet edilmiştir. Sonraları vergi tahsilinde tatbik edilmeye başlanan iltizam usulü, ağnam resmine de teşmil olunmuştur. (s.175)

- Gümrük resmi, Osmanlı Devleti’nin teşekkülünden, ecnebi devletlerle ticaret muahedelerinin akdine başlandığı zaman kadar, şer’i hükümlere göre, zekat tarzında istifade edilmiştir. O zamanki gümrük resimleri, “amediyye”, “reftiye”, “masdariyye” ve “muririyye” namlarıyla dört neviden ibaretti. (s.176)

- Amediyye, yabancı memleketlerden hudut veya limanlara gelen mallardan alınan resim olup, bugünkü ithalat resmine tekabül eder. Reftiyye, dış memleketlere sevkedilen emtiadan mahrecinde istifa edilen resimdir ve karşılığı ihracat resmidir. Masdariyye, dahilde sarf ve istihak olunan eşyadan tüketim mahallinde alınan resimdir ki istihlak resmine muadildir. Müruriyyenin mukabili ise bugünkü transit resmidir. (s.176)

- Kanuni zamanında bu varidatın (maktu vergiler) 800 bin dukaya (320 milyon kuruş) yükseldiği bilinmektedir. (s.180)

- 1878 Berlin Muahedesi’nden sonra maktu vergi ödeyen emaretler; Mısır, şarki Rumeli, Kıbrıs, Sisam ve Aynaroz’da ibaret kalmıştır. (s.180)

- Duyun-i Umumiyye, Osmanlı mali ve siyasi tarihinde o kadar mühim ve şümullü bir rol oynamıştır ki, her şeyden önce bu borçların, memleketin iktisadi yapısı üzerindeki baskısı hakkında umumi bir görüşe sahşp olmak doğru olur. (s.182)

- … 1881 Muharrem Kararnamesi’nden evvel vaziyet çok daha vahim idi. O zaman 20 milyon civarındaki varidat içinde, borçlar mürettebatı 13.2 milyona, yani mecmu varidatın %66’sına kadar yükselmiş bulunuyordu. Mali reformlarla durumu kurtarmak mümkünken hesapsız bir borçlanmaya devam olunması ve iflasa götüren bir yoldan zamanında dönülmemesi sebebi bugün dahi kolay anlaşılamamaktadır. Zira vergi yükü nispeten hafif ve herhalde gelirin %13’ünü geçmemekte idi. (s.182)

- Düyun-i Umumiyye’nin mebdei Kırım Harbi zamanına rastlar, 1854 yılında imparatorluğun harp masraflarını karşılamak maksadıyla, Osmanlı Devleti’nin ilk defa Avrupa piyasalarına müstakriz sıfatıyla çıkmasına Fransa ve İngiltere hükümetleri önayak olmuşlardır. Bu ilk istikrazı 1881 yılına kadar 14 borçlanma anlaşması daha takip etmiştir. 1855 istikrazı müstesna, istikrazlar hiçbir zaman nominal kıymetleri üzerinden muamele görmemiş, tahvillerin satış fiyatı, senesine göre, %32 ile %98 arasında oynamıştır. (s.183)

- 1866 yılından itibaren istikrazların faiz ve itfa bedellerinin tediyesinde gecikmeler başlamış, 1875 yılında faizlerin yarı yarıya nakden ve yeni tahvillerle ödeneceği ilen edilmiş, fakat bunu da yerine getirmek mümkün olmamıştır. Devletin taahhütlerini ifa edememesi, İstanbul piyasasında mali kriz husule getirmiş, birçok banka büyük zarara uğramıştır. Nihayet dayinlerde yapılan uzun müzakerelerden sonra bir anlaşmaya varılmış ve 1881 yılında Muharrem Kararnamesi neşrolunmuştur. Bu kararname ile istikrazların itibari kıymetleri aşağı yukarı satış fiyatlarına tahvil edilerek, umumi borç miktarı 239,5 milyon liradan 125,3 milyona, senelik faiz ve itfa tahsisatı 13,2 milyondan 7,6 milyona indirilmiştir. Muharrem Kararnamesi’nin bir hususiyeti de “Duyun-i Umumiyye İdaresi”ni teşkil etmiş olmasıdır. Bu idare; İngiliz, Fransız, Alman, İtalyan, Avusturyalı ve Osmanlı alacaklıları ile kendilerine öncelik tanınan Galata bankerlerini temsilen 7 üyeden teşekkül etmiştir. Başkanlığı sıra ile İngiliz ve Fransız delegeleri deruhte etmiştir. (s.184)

- Devletin galata bankerlerine olan 8,72 milyon liralık borcun faizi ve amortisman karşılığı olarak; damga, müskirat, İstanbul bölgesi balık avı resimleri, tuz ve tütün inhisarları ile bazı vilayetlerin ipek öşrü on sene müddetle 1879 yılında kurulan “Rusum-i sitte” idaresine terk edilmişti. Muharrem Kararnamesiyle bu idare lağvedilerek, bankerlerin alacaklarına mukabil 8 milyon liralık %5 faizli mümtaz tahviller çıkarılmış ve rusum-i şitte adındaki gelir kaynakları yeni kurulan Duyun-i Umumiyye idaresine devredilmiştir. Bu varidattan başka gümrük muahedelerinin tadili halinde, gümrük gelirinde meydana gelecek hâsılat farkı, patent nizamnamesinin tatbik mevkiine konulmasından ve temettü vergisinde hâsıl olacak fazlalılar, Bulgaristan vergisi, Kıbrıs varidat fazlası, şarki Rumeli vergisi ve mezkûr eyalet gümrükleri safi hâsılatı, tömbeki resmi hasılatından 50 bin lira, Berlin muahedesine göre Duyun-i Umumiyye’den Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan ve Yunanistan’a isabet eden meblağlar Duyun-i Umumiyye İdaresi’ne terk olunmuştur. (s.184)

- 1903 yılında Muharrem Kararnamesi’ne istinaden, hamillerle anlaştıktan sonra, “Tevhidi Duyun” adıyla anılan bir ıslahat ameliyesine tevessül edilmiştir.

O tarihte Duyun-i Umumiyye’nin itibari fiyatla tutarı, muntazaman yapılan itfalar dolayısıyla 101,5 milyon liraya inmiş bulunuyordu. Hâlbuki bunların borsa kıymeti bu meblağın çok altında idi. Tahvil-i Duyun, borçları hakiki kıymetlerine irca için yapılan bir ameliyedir. Bu ameliye ile borçlarda 43,7 milyon liralık indirme yapılarak 57,8 milyon ve mürettebatı 2,16 milyon lira olarak tespit edildi. Duyun-i Umumiyye İdaresi’ne mevdu kaynaklardan hasıl olacak varidat, senelik mürettebat için tespit edilen meblağı aştığı takdirde, bu fazla varidatın %75’inin devlete verileceği, %25’inin fevkalade amortisman icrası için idareye bırakılacağı kararlaştırılmıştır. (s.185)

- Evvelce inhisarlara ve damga resmine istinad eden Duyun-i Umumiyye İdaresi varidatı, o zamandan beri vasıtasız vergilere de el atmış ve gümrük resmi hariç tutulursa, devletin üçte birine yakın idaresini ele almıştır. (s.187)

- Osmanlı İmparatorluğu’nda ister resmi ister hususi yönlerden milli gelir üzerinde pek az çalışılmıştır. Bilgilerimize göre, bir Alman iktisatçısı tarafından Suriye için yapılan tahminler dışında kayda değer bir tetkik mevcut değildir. (s.200)

- O zamana kadar iktisadi sahada hiçbir varlık gösteremeyen milli sermaye, Meşrutiyet’ten sonra piyasaya akmaya başlamıştır. Yabancı sermayeye sağlanan imtiyazlı durum karşısında, rekabet imkânlarından mahrum kalan milli sermaye, uzun zaman iş sahalarından uzak kalmış, altın iddiharı gibi verimsiz fakat emin yatırımları tercih etmiştir. Bu itibarla Meşrutiyet’ten sonra görülen bu sermaye akımı, hükümete karşı itimadın arttığına bir işaret sayılmalıdır ve bunda Mehmet Cavid ve arkadaşlarının rolü inkâr edilemez. Fransız devlet adamı Guizot’nun “zenginleşiniz” düsturunu benimseyen bu zümre, ellerinden geldiği kadar, buna lüzumlu zemini hazırlamaya çalışmışlardır. Bununla beraber, gayri safi milli hâsılanın %8’i civarında kalan bir yatırım faaliyetiyle atıl bir ekonominin canlandırılması düşünülemezdi. (s.234)

- Osmanlı Devleti’nin varidatının %60 kadarı Duyun-i Umumiyye ile askeri masraflara tahsis edildiğinden, diğer cari masraflar karşılandıktan sonara, yatırımlara ayırabilecek paranın miktarı pek cüzi kalmaktaydı. (s.234)

- 1914’te, 155 milyarlık bir matraha göre, kazanç erbabına takdir olunan ortalama yıllık gelir 1300 kuruştan ibarettir. Hâlbuki aynı tarihte bir işçinin yıllık geliri, ortalam 3900 kuruş bulunmakta idi. (s.234)

- Tahminimize göre 1889 ile 1914 yılları arasında, memleketimizin kalkınma hızı yılda ortalama %2,2 nispetinde olmuştur. (s.235)

Ali KARAHAN

Kitabı okurken önemli olduğunu değerlendirdiğim için yaptığım alıntılar, sonlarında alıntı yapılan sayfa numaraları da belirtilmek suretiyle aşağıda sunulmuştur.

- Tanzimat’tan sonra kurulan “Maliye Islah Komisyonları” değişik gelir seviyelerine uygun bir mali sistemin tesisine çalışmışlar, ancak evvelce bu görüşle hazırlanan “Tarik Mükellefiyeti” kanununda bazı değişiklikler yapmaktan ileri gidememişlerdir. (s.8)

- Ziraatta nüfus izdihamına karşı yeni faaliyet sahalarının açılması 2’nci Meşrutiyet’te güdülen iktisadi siyasetin temelini teşkil etmiştir. Bu faaliyet sahalarının ihdası evvelemirde milli bir sanayinin kurulup gelişmesiyle mümkün olacağını müdrik bulunan Meşrutiyet hükümlerinin bu gaye uğrunda harcadıkları emekleri ve karşılaştıkları zorlukları takip etmek ibret vericidir. (s.9)

- Sanayinin kurulamamsının başlıca sebebi, yeni doğacak müesseselere, kudretli yabancı rakipleri muvacehesinde yaşama imkânının sağlanamamasında aranmalıdır. Zira Osmanlı İmparatorluğu her yöne açık pazardı ve büyük istihsal gücüne sahip yabancı firmanın % 11 nispetindeki ithalat resmi ürkütecek mahiyette değildi. Siyasi sahalarda icabında cüretli kararlar almasını bilen Meşrutiyet hükümetlerinin mili menfaatlere aykırılığı alenen beyan ettikleri eskimiş muahede hükümlerine bağlı kalmaları sebebini bugün anlamak zordur. (s.9)

- 1913 yılında, bugünkü Türkiye hudutları içinde bulunan nüfus 15.821.000’dir. (s.23, Tablo’dan alınma).

- 1857 yılında neşredilen arazi kanunu ile iktisap, mülkiyet ve intikal usulleri yeni esaslara bağlanmıştır. Bu arada tımar ve zeamet de kaldırılmış, yerine arazi memurları ikame edilmiştir. Bu kanuna göre arazi beş kısma itibar olunmuştur.
		* Arazi-i memluke,
		* Arazi-i emiriye,
		* Arazi-i mevkufe,
		* Arazi-i metruke,
		* Arazi-i mevat.
    Arazi-i memluke; mülkiyet yoluyla tasarruf olunan yerlere denirdi. Arazi sahipleri, sahip oldukları yerler üzerinde her türlü tasarruf hakkını haiz bulunmakta idi.

Arazi-i emiriye; devlete ait veya devlet tarafından fert veya toplulukların istifadesine terk olunan çayır, yaylak, kışlak, koru gibi yerlere denirdi.

Arazi-i mevkufe; menfaatleri muayyen bir cihete tahsisi olunan araziye verilen addı.

Arazi-i metruke; yol, mer’a gibi umuma veya köy ve kasaba halkına terk ve tahsis olunan yerlere denirdi.

Arazi-i mevat; köy ve kasaba dışında, kimsenin temellük ve tasarrufunda bulunmayan taşlık, kıraç mahallerden müteşekkildi. (s.25)

- XIX. Asrın başlarında, Karadeniz’in Ereğli havzasında keşfedilen kömür damarları “Emlaki Hümayun” topraklarında bulunduğundan, Abdülmecit 1848 tarihli bir fermanla bu madenleri işleten kimselerden alınacak mukataa bedellerinin din ve hayır işlerine tahsisini emretmiştir. …… 17 sene süren bu devreye bilahare “Hazine-i Hassa” idaresi adı verilmiştir. (s.47)

- Yirmi asırdan ziyade bir müddetten beri mekşuf olup faaliyette bulunduğu rivayet olunan Ergani Bakır Madeni, ilk zamanlarda mahalli müteşebbisler tarafından, istihsalin beşte biri devlete verilmek suretiyle işletilmiştir. Bilahare bu maden mültezimlere verildi. Bunlar çıkarttıkları cevheri devlet kalhane ve izabelerinde tasfiye ettiri, ameliye ücreti mukabilinde devlete ham bakır teslim ederlerdi. Daha sonra 1850’de kuyular devletçe satın alınarak mültezimlere kiralanmıştır. ……. Tokat kalhanesinde tasfiye edilen ham bakırlar bilahere dış memleketlere ihraç olunurdu. Bu suretle istihsal edilen bakırın tamamı ihraç edilmekle beraber, mahalli ihtiyaç için İngiltere’den levha halinde bakır ithal edilirdi. Mahalli ihtiyaçlar 200-300 ton kadardı. Ergani cevherinin bakır tenörü %15,6 ile %17,6 arasında olup dünyada tenörü en yüksek cevherlerdendir. (s.51)

- Balya-Karaaydın simli kurşun madenleri Osmanlı devrinde, 1840 yılından itibaren istihsal edilmekte idi. Ancak fenni işletme, izabe ve tasfiye tesisatı 1892 yılında teşekkül eden “Balya-Karaaydın O.A.Ş.” tarafından vücuda getirilmiştir. (s.53)

- Krom cevheri 1848 yılında Bursa civarında keşfedilmiş ve kısa zamanda büyük bir gelişme kaydederek…… Krom imparatorluk dahilinde istihlak edilmediğinden tamamen ihracata müteveccih bulunmakta idi. (s.54)

- 1815 yılında Bandırma civarında keşfedilen Borasit madeni 1867 yılında bir Fransız şirketine ihale edilmiştir. Bu şirket imtiyazını 1887 yılında İngiliz sermayeli “Borax Cosolidated Ltd.” şirketine devretmiştir. Borax şirketi zamanla bütün Borasit madenlerini ele geçirmeye muvaffak olmuştur. Borasit madeni memleket dahilinde istihlak edilmediğinden tamamen ihracata müteveccih bulunmakta idi. (s.55)

- Osmanlı İmparatorluğu’nda, sanayi ve küçük sanatlar, hiçbir zaman başıboş kalmamıştır. Pek eski zamanlarda bile sanat icrası bazı nizamlara bağlamıştır. Fakat bu nizamlar zamanla en ufak teferruata kadar kayıtlar ihtiva edecek şekilde genişlemiş ve bütün sanat kollarına yayılmıştır. Her sanatta esnaf kâhyalarıyla ustabaşlarından mürekkep lonca odaları bu nizamları icraya memur idiler. Loncalar ayrıca sanat sahiplerinin işleri ile ilgilenir, bunların duçar olabilecekleri müşkülatı bertaraf etmeye çalışırlardı. Esnaf nizamlarına göre, bir kimse, çıraklık, kalfalık derecelerinden geçmedikçe ustalık mertebesine çıkamazdı. Bazı ahvalde bunu için loncalara dahil ustabaşların muvakkati lazımdı ki, bu hal birçok suiistimallere sebep olmuştur. (s.57)

- Loncalardan başka, uzun zaman cari olan gedik usulü esnaf ve küçük sanatkârların faaliyeti üzerinde derin izler bırakmıştır. XVIII. asrın başlarında ihdas edildiği sanılan bu usule göre, bir sanatın icrasına mahsus ekseriya müştereken, münavebe veya kira ile kullanılan alet ve edevat muayyen bir mahalde muhafaza olunur ve bu mahalde sanat icrasına yalnız gedikler mezun kılınırdı. …….. Tanzimattan sonra bunlar tamamen kaldırılmış ise de ….. (s.58)

- Büyük Reşit Paşa’nın himmetiyle 1866 yılında, İstanbul’da teşkil edilen “Islahı sanayi encümeni”, Avrupa’da kurulan büyük fabrikalar karşısında el emeğine dayanan sanayinin yaşamasına imkân olmadığı kanaatine vararak, memleketimizde de büyük sanayinin tesisi cihetine gidilmesi lüzumu üzerinde durmuş ve bunun tahakkuku ile ilgili bazı tekliflerde bulunmuştur. (s.58)

- Osmanlı hükümetinin bu gayret ve hüsnüniyetine rağmen, alınan neticeler pek ümit verici olmamıştır. 1883 ile 1913 yılları arasında, milli sermaye ile kurulan müesseselerin adedi 46’dan ibaret kalmış, bunlara yatırılan sermaye ise 110 milyon kuruşu aşmamıştır. Buna mukabil ecnebi sermaye ile kurulanların sayısı 39 olmakla beraber, ödenmiş sermayeleri mecmuu 1 milyar kuruşu bulmuştur. (s.59)

- 1.12.1913 tarihinde “Teşviki Sanayi Kanunu Muvakkatı”nın kabulü üzerine vaziyet biraz değişmiştir. Bu kanun, kurulmuş ve kurulacak muayyen evsaftaki sınaî müesseselere pek çok menfaatler bahşettiğinden, yatırımlara isteği artırmıştır. (s.61)

- Devletin ilk sınai tesisi, harp silahları imal maksadıyla II. Beyazıt devrinde (1505) vücuda getirilen Tophane’dir.

- Bütün bu kuruluşlar (harp sanayi) İstanbul ve civarında toplanmakta idi. Bunlar arasında, Tophane’den başka, Zeytinburnu silah fabrikası, Bakırköy barut fabrikası, Karaağaç tapa fabrikası, Hendek’te ve Biga’da hızar fabrikaları zikre şayandır. Anadolu’da ise, Konya ve Kayseri’deki güherçile kalhanelerinden başka tesis mevcut değildi. (s.62)

- Devletin saray ve ordu ihtiyaçlarıyla ilgili olarak kurduğu tesislerden dokuma ve deri-kundura fabrikalarını zikretmek icabeder………. Hereke fabrikası 1843 yılında, 50 pamuklşu ve 25 ipekli canfes tezgah ile donanmış olarak faaliyete geçirilmiş……….. fabrikanın pamuklu tezgahları Zeytinburnu Fabrikası’na nakledilmiştir. (s.63)

- 1850 yılında, Makriköy (Bakırköy) hususi teşebbüs tarafından, el dokumacılığı ve basmacılığı ile iştigal etmek üzere kurulan basmahane, 1860’dan sonra faaliyetini idame ettirememiş ve önce Hazine-i Hassa’ya ve 1867’de harbiye Nezareti’ne devredilmiştir. (s.64)

- Silah fabrikaları ve deniz tezgâhlarıyla birlikte, bütün devlet sınai müesseselerinde 1913 yılında 5000 kadar işçi çalışmış ve 120 milyon kuruş değerinde imalat yapılmıştır. (s.64)

- Memleketimizde el sanatlarından sanayie geçiş hareketi XIX. Asrın sonlarına doğru, 1880-1890 yılları arasında başlamıştır. (s.65)

- Kaba bir hesapla 1885 ile 1913 arasında sınaî istihsalin 2-3 misli arttığı söylenebilir. Meşrutiyet’e kadar nispeten ağır olan gelişme, o tarihten sonra hız kazanmıştır. (s.68)

- 1914 yılında; 1.306.000.000 kuruş milli sermaye ile kurulan 52 sanayi şirketi, 10.624.000.000 kuruş yabancı sermaye ile kurulan 44 sanayi şirketi mevcuttur. (s.71-72’deki tablodan alınmıştır.)

- Duyun-i Umumiye İdaresi’ni tesis eden Aralık 1881 tarihli Muharrem Kararnamesi ile devlet borçlarının itfasına karşılık olarak gösterilen varidat arasında “rusum-i sitte” denilen altı gelir kaynağı (damga, müskirat, balık avı, tuz ve tütün resimleri ile ipek öşrü) bu idareye bırakılmıştı. Mezkür kararnameye müsteniden 1883 yılında, İstanbul’da Osmanlı Bankası, Viyana’da Kreditanstalt ve Berlin’de Bleichröder müesseseleri tarafından “Müşterek-ül Menfaa İnhisarı Duhanı Devlet-i Aliye-i Osmaniye” veya kısaca Tütün Rejimi namıyla devlete ortak, yarısı ödenmiş 100 milyon frank veya 440 milyon kuruş sermayeli, imtiyazlı bir şirket kurulmuştur.

Reji şirketi tütün inhisarı imtiyazına mukabil devlete maktuan senede 75 milyon ödemeyi ve sermayesine %8 hesabıyla faiz ödedikten sonra bakiyeyi; devlet, Duyun-i Umumiye İdaresi ve şirket arasında, karın değişen miktarına göre değişen nispetlerde taksim etmeyi taahhüt etmiştir. İlk üç senede zarar eden şirket ondan sonra bilançolarını külliyetli karlarla kapatmıştır. (s.77)

- Bira imalatı 1893 yılında İstanbul’da kurulan Bomonti Fabrikası’nda başlamış, 1909’da Büyükdere’de Nektar Fabrikası, 1912’de İzmir’de Aydın fabrikası işletmeye açılmıştır. Şarap imalatı Rumeli’de, Aydın vilayetinde ve bugünkü Suriye’yi teşkil eden vilayetlerde gelişmiş bir durumda idi. (s.83)

- Osmanlı İmparatorluğu’nun en bariz vasıflarından biri hareketsiz bir ekonomiye sahip bulunması idi. Ticari faaliyetler; İstanbul, İzmir, Selanik, Beyrut gibi birkaç merkeze inhisar etmekte, bu limanlara gelen mallardan pek azı memleket içlerine sevk olunmakta idi. Sanayi henüz gelişmemiş olduğundan, iptidai madde talebi az, işçi hareketleri ehemniyetsizdi. İnsanlar ancak askerlik veya memuriyet gibi zaruri hallerde doğdukları yerlerden ayrılırlar, seyahat umumiyetle rağbet görmezdi. Demiryollarından başka umumi nakil vasıtasının bulunmadığı 1911 yılında trenle seyahat edenlerin sayısı, bütün imparatorlukta 17 milyonu bulmamıştır ki, ulaştırma şekillerinin tamamen değişmesine rağmen bugün bu miktar 80 milyonun üstündedir. Emtia naklindeki nispetsizlik daha da barizdir. Kısaca memleket kapalı bir sistemden, açık Pazar ekonomisine geçmemişti. (s.92)

- Bugünkü hudutlarımız içinde kalan 18.335 kilometrelik şosenin 13.885 kilometresi kırma taştan yapılmış, 4.450 kilometresi ise toprak yoldan ibaretti. (s.95)

- 1914 yılında İstanbul’da 110, İzmir’de 22, Suriye’de 25 ve sair yerlerde 30 olmak üzere toplam 187 motorlu araç mevcuttu. (s.96’daki tablodan alınmıştır.)

- Verimli bir yatırım haline gelen demiryolu işletmeciliği, ecnebi sermayeyi memleketimizde de iş sahaları aramaya sevketmiş ve 1856 yılında iki hattın inşası için ilk müracaatlar yapılmıştır. Aynı senede birer ay ara ile verilen imtiyazlardan biri bugün Romanya’da kalan Köstence Çernavoda (Boğazköy) hattına, diğeri Aydın demiryoluna aittir.

66 km uzunluğunda olan Tuna hattı 1860 yılında işletmeye açılmıştır. …. Bu hat 1882 yılında Romanya Devleti’ne 1.650.000 franga satılmış ve Budapeşte-Bükreş-Köstence beynelmilel hattın son kısmını teşkil etmiştir.

1856 yılının Eylül ayında, Osmanlı Hükümeti İzmir-Aydın demiryolunun imtiyazını bir İngiliz grubunun mümessili olan E.Price adında bir müteşebbise vermiştir. 130 km uzunluğunda olan bu hat ancak 1867’de işletmeye açılabilmiştir.  …. 1879 tarihli bir mukavele mucibince Sarayköy’e ve 1888’den sonra Dinar’a kadar uzatılan demiryolu, şube hatları ile birlikte 610 km bulmuştur. (s.96)

- Suriye’de ilk demiryolunun inşaatına 1889 yılında Yafa ile Kudüs arasında başlanmıştır. 87 km uzunluğunda olan bu hat Fransız sermayesiyle yapılmış ve 1892 yılında “Filistin Demiryolları Ş.” Tarafından işletmeye açılmıştır. (s.98)

- 1871 yılında hükümet kendi hesabına olarak 92 km.den ibaret olan Haydarpaşa-İzmit hattını inşa ettirmiş ve bir müddet emaneten işletmiş ise de, matlup netice hasıl olmadığından işletmeyi Seefelder, Hanson ve Zafiropulo konsorsiyumuna ihale etmiştir. 1888’de bu hat, Deutsche Bank’ın kurduğu bir gruba altı milyon frank mukabilinde satılmış ve aynı gruba 486 km tutan İamit-Ankara hattının imtiyazı verilmiştir. Haydarpaşa-İzmit kısmının beher km.si için 10.300 ve İzmit-Ankara kısmı için 15.000 frank teminat esas kabul edilmiş ve bu teminata hattın geçtiği sancakların aşarı karşılık gösterilmiştir. (s.99)

- Hac farizasının ifasını kolaylaştırmak gayesi ile 1900 yılında, Şam ile Hicaz arasında bir demiryolu inşası kararlaştırıldığı zaman, bu hattın yapımında ecnebi sermayenin kullanılması, halktan iane toplamak suretiyle masrafların karşılanması ve bu masrafların asgari hadde düşürülmesi için inşaatta Türk askerinin çalıştırılması düşünülmüş ve bütün bu işlere nezaret maksadıyla padişah başkanlığında bir komisyon kurulmuştur. İlk masraflar için Ziraat Bankası’ndan 10 milyon kuruşluk kredi alınarak derhal işe başlanmıştır. (s.100)

- Hattın uzunluğu, Hayfa iltisakıyla birlikte 1.464 km.ye baliğ olmuş ve Şam’ı Medineye bağlamıştır. (s.100)

- 1914 yılında, demiryolları uzunlukları; bugünkü hudutlar içinde (Erzurum-Sarıkamış hariç) 3.790 km, Rumeli’de 2.138 km, Suriye, Lübnan ve Filistin’de 1.444 km, Maveryiürdün ve Hicaz’da 843 km, Irak’ta 119 km, olmak üzere toplam 8.334 km.dir. (s.103’deki tablodan alınmıştır.)

- 8.334 km.lik demiryolu 60 yıl içinde inşa edildiğine göre, imparatorluk devrinde swnwdw ortalama 139 km demiryolu döşenmiş bulunuyordu. (s.105)

- Üç tarafı denizlerle çevrili, 15 bin km.yi geçen kıyılara sahip Osmanlı İmparatorluğu’nun deniz münakalatı %90 nispetinde ecnebi teknelerle yapılmakta idi. (s.105)

- 1911/1912 yıllarında; 4 milyon 420 bin tonilato’dan oluşan 44 bin 700 Türk gemisi, 41 milyon 830 bin tonilato’dan oluşan 31 bin Yabancı gemi bulunmaktaydı. (s.105)

- Osmanlı gemileri çok olmakla birlikte yelkenli, taka, mavna, salapurya gibi küçük teknelerden ibaretti. Buharlı gemilerin sayısı pek mahduttu ve bunların en büyüğü, Seyr-i Sefain İdaresi’ne ait 5.000 tonluk “Gülcemal” idi. (s.105)

- I. Cihan Harbi’ne kadar şehir içi nakliyatın en büyük kısmını karşılayan tramvay işletmeleri, İstanbul’dan başka; İzmir, Selanik, Konya, Şam, Beyrut ve Bağdat’ta mevcuttu. Başlangıçta at ile çekilen tramvaylar, Şam’dan başlanarak, peyderpey elektrik işletmesine tahvil edilmiştir. İstanbul’da tramvay işletmesi 1869 yılında kurulmuş, gördüğü rağbet üzerine şebeke 33 km.ye kadar tevsi edilmiş ve 1914’te elektrikle işler hale getirilmiştir. (s.110)

- Tanzimat’ın ilanına kadar daha çok devlet müraselatı için kullanılan postalar 1839’dan sonra halkın geniş istifadesine açılmıştır. Halk hizmetine açılan ilk postane, 1840 tarihinde İstanbul’da, Yenicami civarında “Postahane-i Amire” adıyla faaliyete geçirilmiş ve peyderpey vilayetlere de umumi postaneler açılmıştır. (s.113)

- 1862 yılında muhaberata pul istimali usulünün tatbikine başlanmıştır. 1869’da memleket, posta teşkilatı bakımından 11 bölgeye taksim edilmiş ve her bir bölgeye bir müdür tayin edilmiştir. Umumi posta ittihadını sağlayan 1874 Bern Muhadesi’ne Osmanlı Devleti de katılmıştır. (s.113)

- memleketimizde ilk telgraf hattı Kırım Harbi sıralarında 1854 yılında İstanbul ile Edirne arasında çekilmiş ve Rusçuk yolu ile Avusturya şebekesine bağlanmıştır. Bilahare telgraf şebekesi memleketin her tarafına ulaşacak şekilde tevsi edilmiş, öyleki Umumu Harp’ten evvel 50 bi km.lik hatlar çekilmiş bulunuyordu. (s.113)

- Avrupa’da 1877 yılından itibaren, halk arasında yayılmaya başlayan telefon muhabere sistemi, memleketimizde ancak Meşrutiyet’ten sonra tesis edilebilmiştir. İlk olarak 1909’da hükümet, nezaret ve daireler arasında muhabereyi temin maksadıyla telefon hatları çekilmiş, ancak İstanbul’un umumi bir telefon şebekesine olan ihtiyacı karşısında bu işin bir şirkete ihalesi kararlaştırılmıştır. 1911’de yapılan münakaşada en uygun şartları teklif eden, İngiliz ve Amerikan sermayeli bir gruba verilmesi uygun görülmüştür. Bu suretle teşekkül eden “İstanbul telefon Şirketi” 450.000 İngiliz lirası itibari ve 250.000 ödenmiş sermaye ile işe başlayarak 1913 yılına kadar şebekeyi işletmeye açmıştır. 1914 yılının başında şirketin abone sayısı 40159 idi. (s.114)

- 1844 yılında meskükatın islahı, 1863’te Osmanlı Bankası’nın kurulması, 1876’dan sonra kâğıt paranın peyderpey tedavülden kaldırılması, aynı zamanda altına nazaran gümüş fiyatının tespiti ve nihayet 1881 yılında, Muharrem Kararnamesi ile dış borçlar meselesinin tanzimi, Osmanlı parasına sağlam temeller hazırlamıştır. O tarihlerden Birinci Cihan Harbi’ne kadar geçen devre içinde, Osmanlı lirası istikrarını muhafaza etmekle kalmamış, çok zaman beynelmilel paritesinin üstünde muamele görmüş ve memleketin altın stoku durmadan artmıştır. (s.116)

- Bilindiği gibi bir ziraat memleketi olan Osmanlı İmparatorluğunun dış ticareti, bu durumda olan diğer memleketlerde olduğu gibi, zirai ve iptidai madde ihracatına mukabil mamul eşya ithalatı esası üzerinden işlemekte idi. İthalatın başlıca maddeleri gıda ve giyime taalluk etmekte idi. Bu fasıllar seneler boyunca ithalat yekûnunun %65-69’unu, yatırım maddeleri ise, istatistiklerden tefrik edilebildiği kadar, ithalatın %9-10’unu teşkil etmiştir. (s.117)

- 1914’te İstanbul’da bulunan ecnebilerin miktarı 129.925’dir. (s.129)
 
- 1880 ile 1913 arası, bütün dünyada olduğu gibi memleketimizde de fiyat istikrarı ile temayüz eden bir devredir. Bu devrenin başı ile sonu arasında, Sauerbeck endeksine göre fiyatlarda küçük bir fark kaydedilmiş, devre içindeki azami temevvüc ise %25’i geçmemiştir. (s.131)

- Osmanlı lirasının iştira kudretinde hasıl olan hafif fakat devamlı düşme temayülünü fark etmek mümkündür. Bu hareket 1913 yılından sonra birdenbire hızlanmış ve harp yıllarında tahripkar bir vüsat almıştır. (s.131)

- 1908 krizi memleketimizde de fiyatlara tesir etmiş, fakat trendin umumi istikametini bozmamıştır. Yalnız 1914’te Umumi Harp’in patlak vermesiyle zirai fiyatlarda ani bir artış olmuştur. (s.133)

- Osmanlı İmparatorluğu’nda fiyatlar, ister toptan, ister perakende olsun, civar memlketlere nazaran umumiyetle düşüktür. (s.134)

- 1913 ile 1914 arasında, artış hızlanmış, toptan fiyatlar takriben %9, perakende fiyatlar bu nispette olmamakla beraber normalin çok üstünde bir artış kaydetmiştir.

1914/1915’ten sonra uzun müddet paranın kıymetinde görülen istikrar kaybolmuştur. Birinci Cihan harbi içinde iştira gücünün %85’ini kaybeden para birimi, 1930-35 devresi hariç, devamlı surette düşmüştür. İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’nın orta halli bir aile için kabul ettiği bütçeye dahil maddeler 1966 fiyatlarıyla kıymetlendirilecek olursa, hayat pahalılığının 1914’e nazaran 1966’da 121 defa arttığı görülecektir. 1968’de ise bir Türk lirasının iştira gücü 1914 yılının 30 parasına muadil bulunmakta idi. Hayat pahalılığı 1914 yılına nazaran aşağıdaki artışı göstermiştir.

1914		1
		1929		13,8
		1938		9,73
		1952		40
		1958		60,3
		1962		97
		1963		107
		1964		109
		1965		115
		1966		121

- Esnaf ve işçinin kendi aralarından seçip yetki ile teçhiz ettikleri heyetlerin toplanıp, faaliyetleriyle ilgili kararlar aldıkları yerlere “lonca” denirdi. Loncalar memleketin iş hayatında mühim rol oynamış, çalışmayı sıkı bir disiplin altına almışladır. Memleketteki maharet ve kıdemlerine göre sanatkârlar; çıraklık, kalfalık ve ustalık gibi mertebelere ayrılmış ve her kademede asgari çalışma süreleri ile bir derecen diğerine terfi esasları nizamnamelerle belirtilmişti. Müesseseler içinde veya arasındaki iş ihtilafları loncalarla hal edilir, resmi makamlarla zuhur eden ihtilaflarda loncalar tavassut vazifesi görürlerdi. Sanatkâr yetiştirmede bu teşkilatın elde ettiği başarı, zamanımıza intikal eden eserlerde kendini göstermektedir. XIX. Asırda sanayin makineleşmesi üzerine küçük sanatların geçirdiği büyük kriz, lonca teşkilatını temelden sarsmış, Mithat Paşa’nın ıslahat teşebbüslerine rağmen bir daha belini doğrultamamıştır. (s.138)

- 1865 yılında, Dilaver Paşa adıyla anılan bir nizamname neşredildi. Bu nizamname ile havzada istihdam edilen işçilerin çalışma, dinlenme ve tatil zamanları tespit edildiği gibi, ücretler ve bunların ödenme şekilleri, iaşe ibate meseleleri bir esasa bağlanmış, ayrıca işçilerin sağlığını koruyucu tedbirler derpiş edilmiştir. (s.140)

- Kıymet istihsalinin başlıca kaynağı olan işçi emeğinin korunması lüzumunun kendi menfaati iktizasından olduğunu işveren anlamadıkça, kanunlarla vazedilen tedbirlerden tam randıman alınmasına imkân yoktur. (s.140)

- Osmanlı bankası 1863, Ziraat bankası 1888 yılında kurulmuştur. (s.141)

- Umumi bütçeden maaş alanların mevcudunda aşağıdaki inkişaf görülmektedir.

1895/1896		151.369
		1909/1910		182.235
		1913/1914		183.704

- 1844 yılında, “tahsisi ayar” denilen ıslahata tevessül edilmiştir. Paranın kıymeti desimal usule çevrilmiş ve yeni paralar basılarak eskilerinin tedavülden kaldırılmasına başlamıştır. (s.155)

- Altın paralar; beşibiryerde, ikibuçukluk, yüzlük ve yarım liralık olarak basılmıştır. Bunların yanında 1, 2, 5, 10 ve 20 kuruşluk (Mecidiye) gümüş paralar tedavül etmekte idi. Nihayet 5, 10 ve 20 paralık nikel ve bronz paraları zikretmek lazım gelir. (s.156)

- “Tahsis-i Sikke” tarihinden Umumi harp’in başına kadar yapılan darbiyat 8 milyar kuruşu geçmiştir. Şöyle ki:
			Altın meskükat		6,62 milyar kş.
			Gümüş meskükat		1,29 milyar kş.
			Nikel ve bakır paralar		0,11 milyar kş. (s.157)

- İmparatorluğun bazı eyaletlerinde, Osmanlı lirasından başka paralar da resmen tedavül hakkını haizdi. Bilfarz Kudüs ve civarında Fransız frangı, Bağdat ve Basra’!da İngiliz lirası ile birlikte Hint Rupyası, Yemen’de ise Maria Theresia Thaleri resmi para mahiyetindeydi. (s.157)

- İmparatorlukta, madeni paralar yanında kâğıt para da tedavüle çıkarılmıştır. İlk kâğıt para (kaime) 1840 yılında, her birinin kıymeti 500 kuruş olmak üzere 16 milyon kuruş olarak basılan ve müteakip yıllarda bunlara yenileri inzimam ederek 1860 yılında kâğıt para miktarı 1,1 milyarı bulmuştur. (s.157)

- Memleketimizde bankacılık Galata sarraflarının faaliyetiyle başlar. Bankalar kuruluncaya kadar imparatorluğun bütün banka ve kredi muameleleri bunların elinde toplanmıştır. Hazine tahvillerini ıskonto etmek, altın, gümüş ve kaimenin bir arada tedavülünden doğan acyo farklarından faydalanmak, memur maaşlarını kırmak, iltizam suretiyle vergi toplamak belli başlı muamelelerini teşkil etmekte idi. (s.159)

- 1847 yılında “İstanbul Bankası” kurulmuştur. ….. Bankanın faaliyeti 5 sene kadar sürmüş ve umduğu karı yapamadığından, 1852 yılında kendini feshetmiştir. (s.159)

- Kırım Harbi esnasında ilk kez istikraz Londra piyasasından temin edildiğinden, hükümet İngiliz tekliflerini tercih etmiş ve 1856 yılında, müstakbel Osmanlı Bankası nüvesi olan 500,000 İngiliz sermayeli “Ottoman Bank” kurulmuştur. (s.159)

- 1860 yılında, 320,000 sterlin sermayeli “İttihadı Mali” bankası teşekkül etmiş, fakat herhangi bir faaliyet gösteremeden tasfiyeye tabi tutulmuştur. Nihayet 1862 yılında ali ve Fuat Paşaların gayretleri ile, mahdut imkanlara sahip Ottoman Bank yerine, imtiyazlı ve kudretli bir mali müessesenin kurulması ile ilgili ilk adımlar atılmıştır. Ottoman Bank’ın İngiliz kurucularına Fransa’nın tanınmış banker ve işadamlarından mürekkep bir grup iltihak ederek 4 Şubat 1863 tarihinde “bank-ı Osmanii Şahane” vücut bulmuştur. (s.160)

- Ziraat sahasında, çiftçinin kredi ihtiyacını sağlayacak bir bankanın kurulması işini tahakkuk ettiren ilk devlet adamı Midhat Paşa olmuştur. (s.160)

- 15 Ağustos 1888’de meriyete girmiş ve Menafi sandıkları lağıv edilerek yerlerini Ziraat Bankası teşkilatı almıştır. (s.161)

- Osmanlı devleti XIX. Asrın ortalarına kadar memleketin iktisadi hayatıyla pek az ilgilenmiştir. Bugün devletin yaptığı hizmetlerin çoğu tımar ve zeamet sahiplerine terettüp etmiş ve bu hizmetler ekseriya angarya şeklinde tecelli etmiştir. Ordunun zabitan ve ümerası kendilerine tahsis olunan arazinin hasılatıyla geçinir ve maaş almazlardı. Saray masrafları ise “havas-ı Hümayun” denilen, padişaha ait toprakların gelirleriyle karşılanırdı. Bu sebeple devlet maliyesinin sümulü uzun zaman dar bir çerçeve içinde kalmıştır. (s.164)

- Şeriat hükümlerine dayanan vergi sistemi 4 esastan ibaretti: Zekât, öşür, haraç, cizye, Şeriata göre zekat, muayyen bir varlığa sahip kimselerin her sene mallarından belirli miktarı vermek suretiyle yerine getirilen mali bir vecibedir. Mahsullerden alınan resme öşür denirdi. Haraç, mahiyet itibariyle arazi resmini andıran ve yılda bir defa ödenen bir vergi idi. Cizye, gayrimüslim nüfus üzerine, askeri hizmet karşılığı ve herkesin mali kudreti dairesinde tarholunan vergiye denir. (s.164)

- Zamanla, şeri esaslardan ayrılmamak şartıyla cibayet edilen vergilerin nevileri çoğalmış ve rivayete göre 80 çeşidi bulmuştur. (s.165)

- Tekalif-i Şer’iyye dışında ilk vergi II. Beyazıt devrinin son senelerinde (1505) “Avariz” vergisi adı altında ihdas edilmiştir. Tekalif-i Şer’iyye dışında kaldığı cihetle, tekalif-i örfiyyeden olan bu vergi, bidayette harp masrafları karşılığı fevkalade bir vergi iken, mali zaruretlerle daimi bir şekil almış ve buna yenileri inzimam ederek, sonunda örfi tekliflerin sayısı 97 çeşide baliğ olmuştur. (s.165)

- Osmanlı İmparatorluğu’nun hiçbir zaman iktisadi bir gaye güden mali politikası olmamıştır. Bütçelerin memleketin ekonomisine inikası hakkında tetkik ve tahlillere, ne mucib sebepler layihalarında ne de meclis müzakerelerinde rastlamak mümkün değildir. Vergi yükünün daha adil bir surette nüfusa tevzii ile ilgili çalışma yapılmamış, iktisadi kalkınma için bir yatırım programının hazırlandığı görülmemiştir. Osmanlı bütçeleri, Mehmet Cavid’in maliye nazırlığı zamanında iktisap ettikleri en mütekamil şekilleriyle bile, devlet masraflarını tahdit ve kontrole yarayan bir vasıta olmaktan ileri gitmemişlerdir. (s.168)

- Osmanlı bütçelerinin bir hususiyeti “maktu vergiler”dir. Bu vergiler imparatorluğun istila devrinde, mağlup memleketlerle yapılan anlaşmalar mucibince, bunların her yıl ödemeyi taahhüt ettikleri meblağlardan ibarettir. (s.168)

- Vergi yükünün ortalama %87’si milli gelirde hissesi yarının altında bulunan köy halkına yüklenmiştir. (s.172)

- 1846 yılında tımar ve zeametler lağvolunmuş ve sahipleri tekaüde sevkedilmişlerdir. (s.173)

- Koyun, keçi, deve, camız ve canavardan, hayvan başına tarh olunan vergiye ağnam resmi denirdi. Ağnam resmi şer’i tekâliften olup aşar kadar eski ve yaygıdır. (s.174)
- Ağnam resmi bidayette her on hayvandan biri devlet adına alınmak suretiyle cibayet edilmiştir. Sonraları vergi tahsilinde tatbik edilmeye başlanan iltizam usulü, ağnam resmine de teşmil olunmuştur. (s.175)

- Gümrük resmi, Osmanlı Devleti’nin teşekkülünden, ecnebi devletlerle ticaret muahedelerinin akdine başlandığı zaman kadar, şer’i hükümlere göre, zekat tarzında istifade edilmiştir. O zamanki gümrük resimleri, “amediyye”, “reftiye”, “masdariyye” ve “muririyye” namlarıyla dört neviden ibaretti. (s.176)

- Amediyye, yabancı memleketlerden hudut veya limanlara gelen mallardan alınan resim olup, bugünkü ithalat resmine tekabül eder. Reftiyye, dış memleketlere sevkedilen emtiadan mahrecinde istifa edilen resimdir ve karşılığı ihracat resmidir. Masdariyye, dahilde sarf ve istihak olunan eşyadan tüketim mahallinde alınan resimdir ki istihlak resmine muadildir. Müruriyyenin mukabili ise bugünkü transit resmidir. (s.176)

- Kanuni zamanında bu varidatın (maktu vergiler) 800 bin dukaya (320 milyon kuruş) yükseldiği bilinmektedir. (s.180)

- 1878 Berlin Muahedesi’nden sonra maktu vergi ödeyen emaretler; Mısır, şarki Rumeli, Kıbrıs, Sisam ve Aynaroz’da ibaret kalmıştır. (s.180)

- Duyun-i Umumiyye, Osmanlı mali ve siyasi tarihinde o kadar mühim ve şümullü bir rol oynamıştır ki, her şeyden önce bu borçların, memleketin iktisadi yapısı üzerindeki baskısı hakkında umumi bir görüşe sahşp olmak doğru olur. (s.182)

- … 1881 Muharrem Kararnamesi’nden evvel vaziyet çok daha vahim idi. O zaman 20 milyon civarındaki varidat içinde, borçlar mürettebatı 13.2 milyona, yani mecmu varidatın %66’sına kadar yükselmiş bulunuyordu. Mali reformlarla durumu kurtarmak mümkünken hesapsız bir borçlanmaya devam olunması ve iflasa götüren bir yoldan zamanında dönülmemesi sebebi bugün dahi kolay anlaşılamamaktadır. Zira vergi yükü nispeten hafif ve herhalde gelirin %13’ünü geçmemekte idi. (s.182)

- Düyun-i Umumiyye’nin mebdei Kırım Harbi zamanına rastlar, 1854 yılında imparatorluğun harp masraflarını karşılamak maksadıyla, Osmanlı Devleti’nin ilk defa Avrupa piyasalarına müstakriz sıfatıyla çıkmasına Fransa ve İngiltere hükümetleri önayak olmuşlardır. Bu ilk istikrazı 1881 yılına kadar 14 borçlanma anlaşması daha takip etmiştir. 1855 istikrazı müstesna, istikrazlar hiçbir zaman nominal kıymetleri üzerinden muamele görmemiş, tahvillerin satış fiyatı, senesine göre, %32 ile %98 arasında oynamıştır. (s.183)

- 1866 yılından itibaren istikrazların faiz ve itfa bedellerinin tediyesinde gecikmeler başlamış, 1875 yılında faizlerin yarı yarıya nakden ve yeni tahvillerle ödeneceği ilen edilmiş, fakat bunu da yerine getirmek mümkün olmamıştır. Devletin taahhütlerini ifa edememesi, İstanbul piyasasında mali kriz husule getirmiş, birçok banka büyük zarara uğramıştır. Nihayet dayinlerde yapılan uzun müzakerelerden sonra bir anlaşmaya varılmış ve 1881 yılında Muharrem Kararnamesi neşrolunmuştur. Bu kararname ile istikrazların itibari kıymetleri aşağı yukarı satış fiyatlarına tahvil edilerek, umumi borç miktarı 239,5 milyon liradan 125,3 milyona, senelik faiz ve itfa tahsisatı 13,2 milyondan 7,6 milyona indirilmiştir. Muharrem Kararnamesi’nin bir hususiyeti de “Duyun-i Umumiyye İdaresi”ni teşkil etmiş olmasıdır. Bu idare; İngiliz, Fransız, Alman, İtalyan, Avusturyalı ve Osmanlı alacaklıları ile kendilerine öncelik tanınan Galata bankerlerini temsilen 7 üyeden teşekkül etmiştir. Başkanlığı sıra ile İngiliz ve Fransız delegeleri deruhte etmiştir. (s.184)

- Devletin galata bankerlerine olan 8,72 milyon liralık borcun faizi ve amortisman karşılığı olarak; damga, müskirat, İstanbul bölgesi balık avı resimleri, tuz ve tütün inhisarları ile bazı vilayetlerin ipek öşrü on sene müddetle 1879 yılında kurulan “Rusum-i sitte” idaresine terk edilmişti. Muharrem Kararnamesiyle bu idare lağvedilerek, bankerlerin alacaklarına mukabil 8 milyon liralık %5 faizli mümtaz tahviller çıkarılmış ve rusum-i şitte adındaki gelir kaynakları yeni kurulan Duyun-i Umumiyye idaresine devredilmiştir. Bu varidattan başka gümrük muahedelerinin tadili halinde, gümrük gelirinde meydana gelecek hâsılat farkı, patent nizamnamesinin tatbik mevkiine konulmasından ve temettü vergisinde hâsıl olacak fazlalılar, Bulgaristan vergisi, Kıbrıs varidat fazlası, şarki Rumeli vergisi ve mezkûr eyalet gümrükleri safi hâsılatı, tömbeki resmi hasılatından 50 bin lira, Berlin muahedesine göre Duyun-i Umumiyye’den Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan ve Yunanistan’a isabet eden meblağlar Duyun-i Umumiyye İdaresi’ne terk olunmuştur. (s.184)

- 1903 yılında Muharrem Kararnamesi’ne istinaden, hamillerle anlaştıktan sonra, “Tevhidi Duyun” adıyla anılan bir ıslahat ameliyesine tevessül edilmiştir.

O tarihte Duyun-i Umumiyye’nin itibari fiyatla tutarı, muntazaman yapılan itfalar dolayısıyla 101,5 milyon liraya inmiş bulunuyordu. Hâlbuki bunların borsa kıymeti bu meblağın çok altında idi. Tahvil-i Duyun, borçları hakiki kıymetlerine irca için yapılan bir ameliyedir. Bu ameliye ile borçlarda 43,7 milyon liralık indirme yapılarak 57,8 milyon ve mürettebatı 2,16 milyon lira olarak tespit edildi. Duyun-i Umumiyye İdaresi’ne mevdu kaynaklardan hasıl olacak varidat, senelik mürettebat için tespit edilen meblağı aştığı takdirde, bu fazla varidatın %75’inin devlete verileceği, %25’inin fevkalade amortisman icrası için idareye bırakılacağı kararlaştırılmıştır. (s.185)

- Evvelce inhisarlara ve damga resmine istinad eden Duyun-i Umumiyye İdaresi varidatı, o zamandan beri vasıtasız vergilere de el atmış ve gümrük resmi hariç tutulursa, devletin üçte birine yakın idaresini ele almıştır. (s.187)

- Osmanlı İmparatorluğu’nda ister resmi ister hususi yönlerden milli gelir üzerinde pek az çalışılmıştır. Bilgilerimize göre, bir Alman iktisatçısı tarafından Suriye için yapılan tahminler dışında kayda değer bir tetkik mevcut değildir. (s.200)

- O zamana kadar iktisadi sahada hiçbir varlık gösteremeyen milli sermaye, Meşrutiyet’ten sonra piyasaya akmaya başlamıştır. Yabancı sermayeye sağlanan imtiyazlı durum karşısında, rekabet imkânlarından mahrum kalan milli sermaye, uzun zaman iş sahalarından uzak kalmış, altın iddiharı gibi verimsiz fakat emin yatırımları tercih etmiştir. Bu itibarla Meşrutiyet’ten sonra görülen bu sermaye akımı, hükümete karşı itimadın arttığına bir işaret sayılmalıdır ve bunda Mehmet Cavid ve arkadaşlarının rolü inkâr edilemez. Fransız devlet adamı Guizot’nun “zenginleşiniz” düsturunu benimseyen bu zümre, ellerinden geldiği kadar, buna lüzumlu zemini hazırlamaya çalışmışlardır. Bununla beraber, gayri safi milli hâsılanın %8’i civarında kalan bir yatırım faaliyetiyle atıl bir ekonominin canlandırılması düşünülemezdi. (s.234)

- Osmanlı Devleti’nin varidatının %60 kadarı Duyun-i Umumiyye ile askeri masraflara tahsis edildiğinden, diğer cari masraflar karşılandıktan sonara, yatırımlara ayırabilecek paranın miktarı pek cüzi kalmaktaydı. (s.234)

- 1914’te, 155 milyarlık bir matraha göre, kazanç erbabına takdir olunan ortalama yıllık gelir 1300 kuruştan ibarettir. Hâlbuki aynı tarihte bir işçinin yıllık geliri, ortalam 3900 kuruş bulunmakta idi. (s.234)

- Tahminimize göre 1889 ile 1914 yılları arasında, memleketimizin kalkınma hızı yılda ortalama %2,2 nispetinde olmuştur. (s.235)

Ali KARAHAN

Kenan Aydın

“Tanzimat Çalısmaları Kaynakçası”.

1681 Eser İçeriyor

Bu kaynakça

264 kez

görüntülendi.

Yaptığı atıflar
Aldığı atıflar

Atıf yapılan eser:

Bu eserin yaptığı atıf bulunmuyor.

Ebubekir KEKLİK

II. Meşrutiyet Döneminde Osmanlı Eğitimi: Problemler, Tartışmalar, Teklifler

Ankara, 2018, DOKTORA.

Tez Türkçe Tarih

Bu Tez

240 kez

görüntülendi.

Mustafa KURT , Kemalettin KUZUCU , Baki ÇAKIR , Kemal Demir

“19. Yüzyılda Osmanlı Sanayileşmesi Sürecinde Kurulan Devlet Fabrikaları: Bir Envanter Çalışması”

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Makale Türkçe Tarih Osmanlı 19. yy Anadolu

Bu Makale

181 kez

görüntülendi.

Halil İNALCIK , Mehmet Veli SEYİTDANLIOĞLU

Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu

İstanbul, 2011, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

171 kez

görüntülendi.

Mustafa Albayrak

“Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdat Demiryolu'nun Yapımı”

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Makale Türkçe 20. yy Osmanlı Anadolu

Bu Makale

166 kez

görüntülendi.

Elçin Zümrüt AKER

Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayileşme Sorunu ve Kapitülasyonlar

Ankara, 1999, MASTER.

Tez Türkçe Tarih

Bu Tez

117 kez

görüntülendi.

Mehmet Veli SEYİTDANLIOĞLU

“Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii (1839-1876)”

Türk Modernleşme Tarihi Araştırmaları Sempozyumu.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

83 kez

görüntülendi.

Hayrettin PINAR

Osmanlı İmparatorluğu'nda İktisadi Düşüncenin Modernleşmesi (1839-1900)

Ankara, 2000, MASTER.

Tez Türkçe Tarih

Bu Tez

80 kez

görüntülendi.

Eylem Tekemen Altındaş

XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Ankara

Ankara , 2016, DOKTORA.

Tez Türkçe

Bu Tez

69 kez

görüntülendi.

Musa ÇADIRCI

Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı

Ankara, 1997, Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Osmanlı 19. yy Anadolu

Bu Kitap

62 kez

görüntülendi.

Cenk Reyhan

“Türk-Alman İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı (1878-1914)”

Belleten.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

134 kez

görüntülendi.

Hasan SAMANİ

Tanzimat Devri'nde Kıbrıs (1839-1878)

Ankara, 2006, DOKTORA.

Tez Türkçe Akdeniz Tarih Osmanlı 19. yy

Bu Tez

48 kez

görüntülendi.

Erik-Jan Zürcher

Milli Mücadele’de İttihatçılık

İstanbul, 2013, İletişim Yayınları.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

40 kez

görüntülendi.

Günsel Renda , Halil İNALCIK

Osmanlı Uygarlığı 1

Ankara, 2003, Kültür Bakanlığı Yayınları.

Kitap Türkçe Sosyal Bilimler Tarih Osmanlı

Bu Kitap

40 kez

görüntülendi.

François GEORGEON

Sultan Abdülhamid

İstanbul, 2006, Homer Kitabevi.

Kitap Türkçe Tarih 20. yy Osmanlı Anadolu

Bu Kitap

43 kez

görüntülendi.

Mehmet SÜME

Develi Kazası (1839-1910)

Ankara, 2008, DOKTORA.

Tez Osmanlı 19. yy Anadolu

Bu Tez

84 kez

görüntülendi.

İbrahim ERDAL

“Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yabancı İşçi ve Uzman İstihdamı Politikası; Hereke Kumaş Fabrikası Örneği”

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe Sosyal Bilimler Tarih Türkiye Cumhuriyeti 20. yy Anadolu

Bu Makale

24 kez

görüntülendi.

Mehmet Doğan

İmparatorluk'tan Cumhuriyet'e Panayırlar

Ankara, 2011, MASTER.

Tez Türkçe Tarih Türkiye Cumhuriyeti İktisat Osmanlı

Bu Tez

24 kez

görüntülendi.

Ahmet TABAKOĞLU

Türkiye İktisat Tarihi

İstanbul, 2012, Dergah Yayınları.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

23 kez

görüntülendi.

Oktay GÖKDEMİR

“XIX. Yüzyıl Sonunda İzmir ve Çevresinde Tütün Kaçakçılığı”

Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe

Bu Makale

28 kez

görüntülendi.

Alptekin MÜDERRISOĞLU

Kurtuluş Savaşı'nın Mali Kaynakları

Ankara, 1973, Maliye Bakanlığı Ellinci Yıl Yayınları.

Kitap

Bu Kitap

16 kez

görüntülendi.

Nurdan İpek

Selanik ve İstanbul'da Seçkin Yahudi Bankerler (1850-1908)

İstanbul , 2011, DOKTORA.

Tez

Bu Tez

13 kez

görüntülendi.

Nihal ŞAHİN UTKU

“İlk ve Ortaçağ'da Yerleşim Yerleri Arasındaki Yolların Yapımı ve Bakımı:Genel Bir Karşılaştırma”

İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.

Makale Türkçe Eski Çağ Orta Çağ Tarih

Bu Makale

11 kez

görüntülendi.

Filiz Yaşar

Bir Osmanlı Adasında Toplum ve Ekonomi (XV. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıla Sakız)

Ankara, 2013, DOKTORA.

Tez Türkçe 15. yy Tarih Sosyoloji Osmanlı

Bu Tez

11 kez

görüntülendi.

Şevket PAMUK

Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi

İstanbul, 2014, İş Bankası.

Kitap Türkçe Tarih 20. yy İktisat 21. yy 19. yy

Bu Kitap

11 kez

görüntülendi.

Sabri YETKİN , Erkan SERÇE

“Ticari Hayatın Millileştirilmesi Sürecinde Ticaret Borsaları: İzmir Örneği (1891-1930)”

Toplum ve Bilim.

Makale Türkçe Osmanlı 19. yy Anadolu

Bu Makale

9 kez

görüntülendi.

Ayşe Nükhet ADIYEKE

Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908)

Ankara, 2000, Türk Tarih Kurumu.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

8 kez

görüntülendi.

Ufuk GÜLSOY

Cizyeden Vatandaşlığa Osmanlı'nın Gayrimüslim Askerleri

, 2010, Timaş Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Osmanlı

Bu Kitap

8 kez

görüntülendi.

Elçin Zümrüt AKER

Orta ve Doğu Karadeniz Bölgeleri Kalkınma Planlarının Tarihî Altyapısı

Ankara, 2008, DOKTORA.

Tez Türkçe Tarih İktisat Anadolu

Bu Tez

5 kez

görüntülendi.

Eylem Tekemen Altındaş

“XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Ankara’da Karayolu Ulaşımı”

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe Sosyal Bilimler Tarih

Bu Makale

5 kez

görüntülendi.

Cengiz KIRLI

“Yolsuzluğun İcadı: 1840 Ceza Kanunu, İktidar ve Bürokrasi”

Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar.

Makale Türkçe

Bu Makale

5 kez

görüntülendi.

Salahi R. SONYEL

Minorities and the Destruction of the Ottomon Empire

Ankara, 1993, Publications Of Turkish Historical Society.

Kitap İngilizce

Bu Kitap

5 kez

görüntülendi.

Ali SARIKOYUNCU

“Emperyalizm ve Zonguldak Kömür Havzası”

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Makale Türkçe Anadolu

Bu Makale

6 kez

görüntülendi.

Levent KÜÇÜK

Osmanlı Vergi Hukukunda Avarız Kavramı ve Avarızın İdaredeki Rolü

Ankara, 2007, DOKTORA.

Tez Tarih Osmanlı

Bu Tez

5 kez

görüntülendi.

Ayla EFE

“Almanya'ya Verilen İkinci Demiryolu İmtiyazı: Hububat Hattı”

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

5 kez

görüntülendi.

Biray ÇAKMAK

Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Bir Batı Anadolu Kazasında Sosyo-Ekonomik Yapı: Uşak (1876-1908)

Ankara, 2008, DOKTORA.

Tez Türkçe Tarih 20. yy Osmanlı 19. yy Anadolu

Bu Tez

5 kez

görüntülendi.

Musa ŞAŞMAZ

“The Ottoman Censuses and the Registration Systems in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries”

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Makale İngilizce Osmanlı 19. yy Anadolu

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

Cansever TANYERİ

“Mühendis Ebû’n-Nedret Nuri Efendi’nin Hicaz Demiryolu Hatıraları”

Tarih İncelemeleri Dergisi.

Makale Türkçe

Bu Makale

20 kez

görüntülendi.

Hagop BARSOUMIAN

İstanbul'un Ermeni Amiralar Sınıfı

İstanbul, 2013, Aras Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Sina AKŞİN

Jön Türkler ve İttihat ve Terakki

İstanbul, 2009, İmge Yayınevi.

Kitap Türkçe Osmanlı Anadolu

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Osman OKYAR

“Tanzimat Ekonomisi Hakkındaki Karamsarlık Üzerine”

Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu.

Makale Türkçe

Bu Makale

6 kez

görüntülendi.

İlhan EKİNCİ

“Osmanlı’da Yabancı Vapur Kumpanyaları ve İmajları Hakkında”

Kebikeç.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

GÜLNİHAL KIR SAYILĞAN

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridelerine Göre Balkanlar 1911-1913

Ankara, 2006, MASTER.

Tez Türkçe Tarih

Bu Tez

3 kez

görüntülendi.

Mehmet CANATAR , Yaşar Baş

“Şura-yı Devlet Teşkilatı ve Tarihi Gelişimi”

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Makale Türkçe Osmanlı Anadolu

Bu Makale

4 kez

görüntülendi.

Peter MENTZEL

“The Bulgarian Declaration of Independence and the 1908 Oriental Railway Strike: Conspiracy or Coincidence?”

East European Quarterly.

Makale İngilizce Tarih 20. yy Balkan Osmanlı

Bu Makale

3 kez

görüntülendi.

Sina AKŞİN

Jön Türkler ve İttihat ve Terakki

Ankara, 2017, İmge Kitabevi Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Siyaset 20. yy 19. yy

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Ramazan KURTOĞLU

Türkiye Ekonomisi

İstanbul, 2017, Destek Yayınları.

Kitap Türkçe Sosyal Bilimler

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Yüksel BAYIL

1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı'nın ikmal ve iaşesi

Elazığ, 2012, DOKTORA.

Tez Türkçe Tarih 19. yy

Bu Tez

3 kez

görüntülendi.

Korkut BORATAV

Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985

İstanbul, 1988, Gerçek.

Kitap Türkçe Türkiye Cumhuriyeti İktisat

Bu Kitap

2 kez

görüntülendi.

Turgut ÖZBAY

Lozan'dan Sevr'e Türkiye,

Ankara,, 2004., Anı Yayıncılık.

Kitap Türkçe Akdeniz Türkiye Cumhuriyeti 19. yy

Bu Kitap

11 kez

görüntülendi.

İ. Metin Kunt , Suraiya FAROQHI , Zafer TOPRAK , Ayla Ödekan , Hüseyin Gazi Yurdaydın , Sina AKŞİN

türkiye devleti 3 osmanlı devleti 1300-1908

İstanbul, 2011, Cem Yayınevi.

Kitap Türkçe Tarih Osmanlı

Bu Kitap

2 kez

görüntülendi.

Yavuz Köse

“Maintenant, Le Plus Beau, c'est la gréve des Eob: Ein Französischer Warenhausangestellter im Osmanischen Reich Oder Wie Ein Streik Funktioniert”

Archivum Ottomanicum.

Makale Fransızca Tarih

Bu Makale

2 kez

görüntülendi.

Ali İhsan ÖZTÜRK

“I. Dünya Savaşı Yıllarında Bir Sivil Toplum Girişimi Öyküsü: Haliç Vapur Ücreti Zammına Halkın Tepkisi”

İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi.

Makale Türkçe

Bu Makale

0 kez

görüntülendi.

Mustafa Malhut , Ahmet KISA

“Antalya Limanı’nın 19. Yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyıl Başında Anadolu Liman Trafiği ve Deniz Ticaretindeki Yeri”

Tarih İncelemeleri Dergisi.

Makale Türkçe Tarih 20. yy Osmanlı 19. yy

Bu Makale

0 kez

görüntülendi.

Eser istatistikleri yükleniyor...