Türk Donanması ve Faaliyetleri (1914-1925)

Tez Türkçe Tarih×

Künye:

Yazarlar:

Umut Cafer KARADOĞAN

Ekle

Danışmanlar:

Mustafa EKİNCİKLİ

Ekle

Yayın Yılı:

2007

Yayın Yeri:

Ankara

Seviye:

MASTER

Kurum:

Gazi Üniversitesi

Bölüm:

Tarih Anabilim Dalı

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Tayfun Demirhan

Güncelleyen:

Yağız Fatih Nazlıer

Özet:

Türklerin Türkistan coğrafyasından Anadolu'ya gelinceye kadar geçen süreçte denizcilikle alâkâdar olmadıklarını, konuyla sadece gözlem boyutunda ilgilendiklerini söyleyebiliriz. İnsanlığın başlangıcıyla birlikte hızlı bir gelişim gösteren kara ulaşımı bir süre sonra yetersiz kalmaya başlayınca deniz yollarına ilginin artmasına sebep olmuştur. Bu insani arayış kara toplumu olan Türklerde de kendini hissettirmiştir. İskitlerin yerleşim yeri olan Tuna boylarından Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan coğrafyasına Persler tarafından yapılan saldırılarda, devrin İran hükümdarı Darius'un İstanbul Boğazını ve Tuna Nehrini gemiler yardımıyla aşarak İskit ülkesine geldiği bilinmektedir. 1081-1097 yılları arasında İzmir'de kurduğu filoyla Adalar Denizindeki Bizans'a karşı başarılı kuşatmalar gerçekleştiren Çaka Bey öncülüğündeki Türkler, İzmir ve çevresindeki havalide askeri otoritelerini rakiplerine kabul ettirmişlerdir. Bu gelişme süreci dünya hakimi olmak isteyen Osmanlı Devleti'nde kendini daha belirgin özelliklerle göstermiştir. XIV. yüzyıldan itibaren başladığı denizlere egemen olma mücadelesi zaman zaman sekteye uğrasa da XIX. yüzyıla kadar gelmiştir. Ancak Türk denizciliğinin gelişmesi ve kendisinden beklenen ekonomik atılımları yapması için XX. yüzyıl önemli bir fırsat ortamı yaratmış, ancak yöneticilerden beklenen azim ve kararlılık gelmediğinden istenilen aşama hiçbir zaman sağlanamamıştır. Bunun dışında Trablus ve Balkan Savaşları her hususta Türk denizciliğini olumsuz yönde etkileyen diğer faktörler arasında daima yerini korudu. Bu savaşlar gerek donanmaya, gerekse ticaret filolarına ait olan tüm Osmanlı gemilerini yarı yarıya zarara uğratmıştı. Balkanlarda millûyetçilik hareketliliğinin ortaya çıkmasıyla beraber Trablusgarp'ta kendini ortaya koyamayan Türk denizciliği, Birinci Balkan Savaşı'nda Rauf Bey'in adeta tek başına Adalar Denizi ve Akdeniz'de gösterdiği askeri başarıyla, XVI. yüzyılda Akdeniz hakimi olan Türk denizciliğinin adeta yeniden dirilişinin ilk işareti olmuştu. Osmanlı Donanması, I. Dünya Savaşında Balkan Savaşlarındakine oranla daha fazla yararlılık göstermişti. Fakat şu da asla hatırdan çıkarılmamalıdır ki, Türkler her ne kadar donanmasını Birinci Dünya Savaşı öncesi kuvvetlendirebilmek için mücadele verdiyse de, dönemin ?dost ve müttefik? olarak adlandırılan Avrupalı büyük devletleri tertipledikleri politik manevralarla Türklerin önünü tıkamayı başarmışlardı. Fakat tüm bu olumsuzluklara rağmen Osmanlı donanması savaş müddetince, Karadeniz'de ulaşımın muhafaza edilmesi, Doğu Karadeniz'deki düşman şehir ve limanlarının bombardıman edilmesi, Çanakkale Boğazı'nın savunulması, Rus filosuyla birkaç defa karşı karşıya gelinmesi, Marmara Boğazı'nı geçmek isteyen düşman denizaltıları ile mücadele edilmesi gibi faâliyetlerle bunca eksikliğe ve ihmâle rağmen üzerine düşeni yerine getirmeye çalışmış, bunda da muvaffak olmuştu. Genele bakıldığında Birinci Dünya Savaşı sonrasında Türk donanmasının kaybı oldukça fazlaydı. Elbette bu kayıpların bir kısmının İngiliz gemi uzmanlarınca ve Bahriye Nazırlığına getirilen Kraliyet Donanması subaylarının art niyetli yaklaşımlarının sonucunda, bilinçli olarak hasarlı tutulduğu, parçalarının bozulduğu, yedeklemelerinin yapılmadığı ya da gemilerin hiçbir şeye ihtiyacı yokmuş gibi bir tutum sergilenerek, özellikle de bir kısmının da savaşta batırılarak yok edildiği de hatırdan çıkarılmamalıdır. Sonuçta Millû Mücadele dönemine gelinceye kadar Türk donanmasının oldukça yıprandığı anlaşılmaktadır. Buna rağmen Mondros Mütarekesi'nin ardından İtilaf Devletlerinin gözetiminde Osmanlı Donanması enterne edilmiş, bahriye dahil tüm askeri personel terhis edilmişti. Ancak kıyı emniyeti ile karakol görevlerini yürütebilecek tekneler donanma emrine bırakılmıştı. Millû Mücadele de deniz kuvvetleri imkânları sınırlı da olsa kendisine özellikle Karadeniz-Marmara hattında tevdiû edilen tüm görevleri yerine getirmiş, Mudanya Ateşkes Antlaşması'na gelinceye kadar geçen süreçte denizlerde yapılan tüm faaliyetlerde denizciler ve yardımcı kurumlar oldukça önemli işler görmüşlerdi. Anadolu'nun hemen tamamı işgal altındaydı. Ama mücadele sürdürülmeliydi. Yeniden tesis edilecek ordunun iğneden ipliğe her türlü askeri mühimmata ihtiyacı vardı ve bunların nakli için kara yollarının tercih edilmesi oldukça riskli olabilirdi. İşte bu nokta da görev Türk denizcilerine düşüyordu. İşte bu gemiler ve subaylar silâhlı mücadeleyi yapacak olan askerû kuvvetleri askerû mühimmatla besleyebilmek adına devamlı surette Anadolu'ya sevkıyat yapmışlardı. Kara savaşında kat'i neticeyi alacak olan Kara Kuvvetlerinin yeniden örgütlenerek, Yunan Kara Kuvvetlerini yenebilecek seviyeye ulaştırılması, ancak bu kuvvetlerin lojistik imkânlarının sağlam olmasından geçmekteydi. Bu şartlarda, İstanbul, Amasra, İnebolu, Samsun, Trabzon'daki Anadolu Bahriyesine ait limanlarla Sovyet Rusya'nın Novrosiski, Tuapse Limanlarıyla Batum arasında haberleşme ağının ve işbirliğinin sıkı olması gerekiyordu. Osmanlı Devleti'nin savaş malzemelerini başta İstanbul olmak üzere Marmara Bölgesi'ndeki cephaneliklere yığması, Millû Mücadele'nin silâh ve cephane ihtiyacı açısından olumsuz bir durum yaratmıştı. Fakat devreye deniz taşıma vasıtaları girince, İnebolu hattı üzerinden silâh ve cephane kaçırma faâliyetleri başladı. Bunun yanı sıra düşmanın hareket sahasına göre Türk motorları, gambotları, tekneleri özellikle Karadeniz kıyı şeridinde seferlere çıkarıldı, karakollar ve gözetleme istasyonları tesis edildi. Hatta Türk denizcileri bulundukları hâl düşünülecek olursa kendilerinden beklenmeyecek derece de cesur ve arzulu davranarak Karadeniz'de düşman gemilerine karşı mücadele vererek bazı gemileri ele geçirmeyi bile başarmışlardı. Millû Mücadele'de deniz kuvvetleri imkânları sınırlı da olsa kendisine özellikle Karadeniz-Marmara hattında tevdiû edilen tüm görevleri yerine getirmiş, Mudanya Ateşkes Antlaşması'na gelinceye kadar geçen süreçte denizlerde yapılan tüm faaliyetlerde denizciler ve yardımcı kurumlar oldukça önemli işler görmüşlerdi. Ayrıca İngilizler, Türklerin Osmanlı Donanmasına mensup gemilerinin Karadeniz'e kaçırılabileceğini düşünüp, boğaz'daki tedbirlerini ona göre artırmıştı.Büyük Taarruz sonrasında Türk Ordusunun boğazlara ilerlememesini isterken, Fransa ve İtalya'yı da boğazları beraber savunmaya çağırıyordu. Boğazların savunmasına Fransa ve İtalya katılmayınca İngiltere menfaatleri doğrultusunda Romanya ve Yugoslavya gibi ülkeleri boğazların müdafaasına dahil etmek zorunda kaldı. Çünkü savaşın sonunda Boğazları kendi çıkarlarına uygun bir statüye kavuşturmak istiyordu.Unutulmamalıdır ki, her şeye rağmen boğazlarda Atatürk'ün prensipleri doğrultusunda çözüme kavuşturuldu. Bunun yanı sıra verilen istiklal mücadelesinde kullanılan gambotlar, römorkörler, istimbotlar, torpidolar Osmanlı Deniz Kuvvetlerinin envanterindeki gemilerdi ve denizci personelin tamamı yine Osmanlı bünyesindeki askeri okullarda eğitim almış subaylardan teşekkül ediyordu. Düşmana karşı üstünlük kurmada yalnız donanma kuvvetinin sayısı değil, sahip olunan lojistik imkanlar ve üsler de devreye girer. Deniz hakimiyetinin elde edilmesi düşmanın kat'i olarak tahrip edilmesinden geçse de bu bazen gerçekleşmez. Siyasi manevralar devreye girer, o zaman devlet politikasının icapları deniz hakimiyetini temin edebilecek surette sevk ve idare edilmelidir. Türlü imkansızlıklara rağmen Türkler denizden besledikleri ordularıyla düşmanını yine denize dökmeyi başarmıştır.

Türklerin Türkistan coğrafyasından Anadolu'ya gelinceye kadar geçen süreçte denizcilikle alâkâdar olmadıklarını, konuyla sadece gözlem boyutunda ilgilendiklerini söyleyebiliriz. İnsanlığın başlangıcıyla birlikte hızlı bir gelişim gösteren kara ulaşımı bir süre sonra yetersiz kalmaya başlayınca deniz yollarına ilginin artmasına sebep olmuştur. Bu insani arayış kara toplumu olan Türklerde de kendini hissettirmiştir. İskitlerin yerleşim yeri olan Tuna boylarından Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan coğrafyasına Persler tarafından yapılan saldırılarda, devrin İran hükümdarı Darius'un İstanbul Boğazını ve Tuna Nehrini gemiler yardımıyla aşarak İskit ülkesine geldiği bilinmektedir. 1081-1097 yılları arasında İzmir'de kurduğu filoyla Adalar Denizindeki Bizans'a karşı başarılı kuşatmalar gerçekleştiren Çaka Bey öncülüğündeki Türkler, İzmir ve çevresindeki havalide askeri otoritelerini rakiplerinekabul ettirmişlerdir. Bu gelişme süreci dünya hakimi olmak isteyen OsmanlıDevleti'nde kendini daha belirgin özelliklerle göstermiştir. XIV. yüzyıldan itibarenbaşladığı denizlere egemen olma mücadelesi zaman zaman sekteye uğrasa da XIX.yüzyıla kadar gelmiştir. Ancak Türk denizciliğinin gelişmesi ve kendisinden beklenenekonomik atılımları yapması için XX. yüzyıl önemli bir fırsat ortamı yaratmış, ancak yöneticilerden beklenen azim ve kararlılık gelmediğinden istenilen aşama hiçbir zaman sağlanamamıştır. Bunun dışında Trablus ve Balkan Savaşları her hususta Türk denizciliğini olumsuz yönde etkileyen diğer faktörler arasında daima yerini korudu. Bu savaşlar gerek donanmaya, gerekse ticaret filolarına ait olan tüm Osmanlı gemilerini yarı yarıya zarara uğratmıştı. Balkanlarda millûyetçilik hareketliliğinin ortaya çıkmasıyla beraber Trablusgarp'ta kendini ortaya koyamayan Türk denizciliği, Birinci Balkan Savaşı'nda Rauf Bey'in adeta tek başına Adalar Denizi ve Akdeniz'de gösterdiği askeri başarıyla, XVI. yüzyılda Akdeniz hakimi olan Türk denizciliğinin adeta yeniden dirilişinin ilk işareti olmuştu. Osmanlı Donanması, I. Dünya Savaşında Balkan Savaşlarındakine oranla daha fazla yararlılık göstermişti. Fakat şu da asla hatırdan çıkarılmamalıdır ki, Türkler her ne kadar donanmasını Birinci Dünya Savaşı öncesi kuvvetlendirebilmek için mücadele verdiyse de, dönemin ?dost ve müttefik? olarak adlandırılan Avrupalı büyük devletleri tertipledikleri politik manevralarla Türklerin önünü tıkamayı başarmışlardı. Fakat tüm bu olumsuzluklara rağmen Osmanlı donanması savaş müddetince, Karadeniz'de ulaşımın muhafaza edilmesi, Doğu Karadeniz'deki düşman şehir ve limanlarının bombardıman edilmesi, Çanakkale Boğazı'nın savunulması, Rus filosuyla birkaç defa karşı karşıya gelinmesi, Marmara Boğazı'nı geçmek isteyen düşman denizaltıları ile mücadele edilmesi gibi faâliyetlerle bunca eksikliğe ve ihmâle rağmen üzerine düşeni yerine getirmeye çalışmış, bunda da muvaffak olmuştu. Genele bakıldığında Birinci Dünya Savaşı sonrasında Türk donanmasının kaybı oldukça fazlaydı. Elbette bu kayıpların bir kısmının İngiliz gemi uzmanlarınca ve Bahriye Nazırlığına getirilen Kraliyet Donanması subaylarının art niyetli yaklaşımlarının sonucunda, bilinçli olarak hasarlı tutulduğu, parçalarının bozulduğu, yedeklemelerinin yapılmadığı ya da gemilerin hiçbir şeye ihtiyacı yokmuş gibi bir tutum sergilenerek, özellikle de bir kısmının da savaşta batırılarak yok edildiği de hatırdan çıkarılmamalıdır. Sonuçta Millû Mücadele dönemine gelinceye kadar Türk donanmasının oldukça yıprandığı anlaşılmaktadır. Buna rağmen Mondros Mütarekesi'nin ardından İtilaf Devletlerinin gözetiminde Osmanlı Donanması enterne edilmiş, bahriye dahil tüm askeri personel terhis edilmişti. Ancak kıyı emniyeti ile karakol görevlerini yürütebilecek tekneler donanma emrine bırakılmıştı. Millû Mücadele de deniz kuvvetleri imkânları sınırlı da olsa kendisine özellikle Karadeniz-Marmara hattında tevdiû edilen tüm görevleri yerine getirmiş, Mudanya Ateşkes Antlaşması'na gelinceye kadar geçen süreçte denizlerde yapılan tüm faaliyetlerde denizciler ve yardımcı kurumlar oldukça önemli işler görmüşlerdi. Anadolu'nun hemen tamamı işgal altındaydı. Ama mücadele sürdürülmeliydi. Yeniden tesis edilecek ordunun iğneden ipliğe her türlü askeri mühimmata ihtiyacı vardı ve bunların nakli için kara yollarının tercih edilmesi oldukça riskli olabilirdi. İşte bu nokta da görev Türk denizcilerine düşüyordu. İşte bu gemiler ve subaylar silâhlı mücadeleyi yapacak olan askerû kuvvetleri askerû mühimmatla besleyebilmek adına devamlı surette Anadolu'ya sevkıyat yapmışlardı. Kara savaşında kat'i neticeyi alacak olan Kara Kuvvetlerinin yeniden örgütlenerek, Yunan Kara Kuvvetlerini yenebilecek seviyeye ulaştırılması, ancak bu kuvvetlerin lojistik imkânlarının sağlam olmasından geçmekteydi. Bu şartlarda, İstanbul, Amasra, İnebolu, Samsun, Trabzon'daki Anadolu Bahriyesine ait limanlarla Sovyet Rusya'nın Novrosiski, Tuapse Limanlarıyla Batum arasında haberleşme ağının ve işbirliğinin sıkı olması gerekiyordu. Osmanlı Devleti'nin savaş malzemelerini başta İstanbul olmak üzere Marmara Bölgesi'ndeki cephaneliklere yığması, Millû Mücadele'nin silâh ve cephane ihtiyacı açısından olumsuz bir durum yaratmıştı. Fakat devreye deniz taşıma vasıtaları girince, İnebolu hattı üzerinden silâh ve cephane kaçırma faâliyetleri başladı. Bunun yanı sıra düşmanın hareket sahasına göre Türk motorları, gambotları, tekneleri özellikle Karadeniz kıyı şeridinde seferlere çıkarıldı, karakollar ve gözetleme istasyonları tesis edildi. Hatta Türk denizcileri bulundukları hâl düşünülecek olursa kendilerinden beklenmeyecek derece de cesur ve arzulu davranarak Karadeniz'de düşman gemilerine karşı mücadele vererek bazı gemileri ele geçirmeyi bile başarmışlardı. Millû Mücadele'de deniz kuvvetleri imkânları sınırlı da olsa kendisine özellikle Karadeniz-Marmara hattında tevdiû edilen tüm görevleri yerine getirmiş, Mudanya Ateşkes Antlaşması'na gelinceye kadar geçen süreçte denizlerde yapılan tüm faaliyetlerde denizciler ve yardımcı kurumlar oldukça önemli işler görmüşlerdi. Ayrıca İngilizler, Türklerin Osmanlı Donanmasına mensup gemilerinin Karadeniz'e kaçırılabileceğini düşünüp, boğaz'daki tedbirlerini ona göre artırmıştı.Büyük Taarruz sonrasında Türk Ordusunun boğazlara ilerlememesini isterken, Fransa ve İtalya'yı da boğazları beraber savunmaya çağırıyordu. Boğazların savunmasına Fransa ve İtalya katılmayınca İngiltere menfaatleri doğrultusunda Romanya ve Yugoslavya gibi ülkeleri boğazların müdafaasına dahil etmek zorunda kaldı. Çünkü savaşın sonunda Boğazları kendi çıkarlarına uygun bir statüye kavuşturmak istiyordu.Unutulmamalıdır ki, her şeye rağmen boğazlarda Atatürk'ün prensipleri doğrultusunda çözüme kavuşturuldu. Bunun yanı sıra verilen istiklal mücadelesinde kullanılan gambotlar, römorkörler, istimbotlar, torpidolar Osmanlı Deniz Kuvvetlerinin envanterindeki gemilerdi ve denizci personelin tamamı yine Osmanlı bünyesindeki askeri okullarda eğitim almış subaylardan teşekkül ediyordu. Düşmana karşı üstünlük kurmada yalnız donanma kuvvetinin sayısı değil, sahip olunan lojistik imkanlar ve üsler de devreye girer. Deniz hakimiyetinin elde edilmesi düşmanın kat'i olarak tahrip edilmesinden geçse de bu bazen gerçekleşmez. Siyasi manevralar devreye girer, o zaman devlet politikasının icapları deniz hakimiyetini temin edebilecek surette sevk ve idare edilmelidir. Türlü imkansızlıklara rağmen Türkler denizden besledikleri ordularıyla düşmanını yine denize dökmeyi başarmıştır.