Tuna’dan Dicle’ye: Ziştovi Hadisesi Neticesinde Diyarbakır’a Sürgün Edilen Bulgarlar

Makale Türkçe Tarih× Osmanlı× 19. yy× Anadolu×

Künye:

Yazarlar:

Hüseyin MEVSİM

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2016

Yayınlandığı Eser:

Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

37-69

İçerik Dosyası:

İndirmek için tıklayınız

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Yağız Fatih Nazlıer

Güncelleyen:

Yağız Fatih Nazlıer

Özet:

Kırım Harbi’nden sonra, bilhassa 1860’ların ikinci yarısında; dil, kültür, eğitim, okullaşma, süreli yayıncılık gibi alanlarda mühim edinimler kazanan Bulgarların, siyasî bağımsızlık fikrini eyleme dönüştürmeye başladıkları görülüyor. Adı geçen yıllarda, genelde Tuna kıyısındaki Romen yerleşimlerine yuvalanan Bulgar ihtilâl komiteleri tarafından, sıkça karşı yakaya çeteler gönderiliyor, ancak 20-30 veya birkaç yüz kişiden müteşekkil ve Tuna’yı geçtikten sonra Bulgar milletinin kendilerine katılarak destek sağlayacağını umut eden ihtilâlcilerin beklentileri boşa çıkıyor ve Osmanlı kolluk kuvvetleriyle girilen ilk çarpışmada dağılıyorlar. İsyanlarda yer alan devrimcileri ve bunların yardımcılarını Osmanlı idaresi Diyarbakır’a (veya Anadolu’nun başka kale şehirlerine) sürgün ediyor. Mahkûmlar İstanbul üzerinden denizyoluyla Samsun’a, buradan da Amasya, Tokat, Sivas ve Harput güzergâhı izlenerek Diyarbakır’a ulaşıyorlar. (Öteki güzergâh da Marmara, Ege, Akdeniz yoluyla İskenderun, Halep, Urfa, Birecik, Siverek ve Diyarbakır). Papazdan, muallime, esnafa, tüccardan ressama ve hancıya kadar son derece geniş sosyal ve meslekî yelpazede yer alan Bulgar sürgünlerin bir kısmı yolculuğunu veya Diyarbakır’da geçirdiği günlerini, düşüncelerini ve heyecanını not ediyor ve daha sonra bu notlar esasında uzun veya kısa, teferruatlı veya üstünkörü hatırat kaleme alıyor; ayrıca, yakınlarına veya arkadaşlarına yazdığı mektupların bir bölümü günümüze kadar ulaşmıştır. Daha kapsamlı bir çalışmanın sadece bir kesitini oluşturan makalede, 1867 yılında vuku bulan Ziştovi Hadisesi neticesinde Diyarbakır’a sürgün edilen Bulgarlar konu edinilmektedir.

Kırım Harbi’nden sonra, bilhassa 1860’ların ikinci yarısında; dil, kültür, eğitim, okullaşma, süreli yayıncılık gibi alanlarda mühim edinimler kazanan Bulgarların, siyasî bağımsızlık fikrini eyleme dönüştürmeye başladıkları görülüyor. Adı geçen yıllarda, genelde Tuna kıyısındaki Romen yerleşimlerine yuvalanan Bulgar ihtilâl komiteleri tarafından, sıkça karşı yakaya çeteler gönderiliyor, ancak 20-30 veya birkaç yüz kişiden müteşekkil ve Tuna’yı geçtikten sonra Bulgar milletinin kendilerine katılarak destek sağlayacağını umut eden ihtilâlcilerin beklentileri boşa çıkıyor ve Osmanlı kolluk kuvvetleriyle girilen ilk çarpışmada dağılıyorlar.  İsyanlarda yer alan devrimcileri ve bunların yardımcılarını Osmanlı idaresi Diyarbakır’a (veya Anadolu’nun başka kale şehirlerine) sürgün ediyor. Mahkûmlar İstanbul üzerinden denizyoluyla Samsun’a, buradan da Amasya, Tokat, Sivas ve Harput güzergâhı izlenerek Diyarbakır’a ulaşıyorlar. (Öteki güzergâh da Marmara, Ege, Akdeniz yoluyla İskenderun, Halep, Urfa, Birecik, Siverek ve Diyarbakır). Papazdan, muallime, esnafa, tüccardan ressama ve hancıya kadar son derece geniş sosyal ve meslekî yelpazede yer alan Bulgar sürgünlerin bir kısmı yolculuğunu veya Diyarbakır’da geçirdiği günlerini, düşüncelerini ve heyecanını not ediyor ve daha sonra bu notlar esasında uzun veya kısa, teferruatlı veya üstünkörü hatırat kaleme alıyor; ayrıca, yakınlarına veya arkadaşlarına yazdığı mektupların bir bölümü günümüze kadar ulaşmıştır. Daha kapsamlı bir çalışmanın sadece bir kesitini oluşturan makalede, 1867 yılında vuku bulan Ziştovi Hadisesi neticesinde Diyarbakır’a sürgün edilen Bulgarlar konu edinilmektedir.