Trabzon Gümrüğü

Tez Türkçe Tarih×

Künye:

Yazarlar:

Necmettin AYGÜN Sosyal Bilimler Enstitüsü

Ekle

Danışmanlar:

Rıfat ÖNSOY

Ekle

Yayın Yılı:

1997

Yayın Yeri:

Ankara

Seviye:

MASTER

Kurum:

Gazi Üniversitesi

Bölüm:

Sosyal Bilimler Enstitüsü

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Birsen Fidan

Güncelleyen:

Tayfun Demirhan

Özet:

Osmanlı Devleti, coğrafi konumu itibariyle çok eski zamanlardan beri, yoğun bir mal değişimine sahip olan ticaret yolları üzerinde bulunuyor ve bu transit ticaretin vergilendirilmesinden büyük gelirler elde ediyordu. Osmanlı Devleti içerisinde Trabzon, Anadolu'nun artık ürününün Karadeniz limanlarına taşınmasında, Tebriz-Erzurum ipek yolundan gelen malların batıya aktarılmasında, batı üretiminin doğu eyaletlerine ulaşmasında ve Karadeniz havzasındaki ticaret etkinliklerinde, yüzyıllardır, önemli bir liman şehri olarak büyüyüp gelişmiştir. Özellikle, şehrin transit ticaret açısından önemli bir köprü görevi görmesi burada bir gümrük merkezinin oluşturulmasına neden olmuştur. Doğu Karadeniz'deki ticaret etkinliklerini vergilendirmek için XVI. yüzyıl başlarında, iktisadi bir takım kanunları içeren Trabzon Kanunnameleri oluşturulmuştur. Bu kanunnameler ışığında kurulan Trabzon gümrüğü, XVIII. yüzyılın ikinci yarısında ihtisab, dellaliye ve şemhane ile bir mukata'a oluşturmakta, yılık 848.000 akçeyi hazineye ödemek koşuluyla mültezimlere ihale edilmekteydi. Trabzon gümrük mukata'ası içerisinde yer alan bölümler ihale yoluyla işletilmiş olduğundan bölgedeki mültezimlerin yoğun ilgisini çekmiştir. Mültezimler gümrük mukata'asını üzerlerine alabilmek için birbirleriyle mücadele etmişlerdir. Trabzon gümrük mültezimleri ve gümrük eminlerini uğraştıran en önemli sorun gümrükten mallarını kaçırarak vergi vermemeye uğraşan tacirlerdi. Bu tacirlerin özellikle asker kaçaklarından olması, vergi toplanmasını zorlaştırmaktaydı. Gümrük mültezimleri, gümrükteki kaçakçılık olaylarının giderilmesi için sık sık Divan-ı Hümayun'a arzuhal sunmakta idiler. Bu çalışmada, yukarıda belirtilen konularla birlikte Trabzon gümrük mukata'asının giderleri arasında yer alan Trabzon ve Sohum kalelerindeki muhafızların aylıkları, Trabzon şehri ve Sohum kalesindeki bazı camilerin giderleri ile bu camilerdeki görevlilerin aylıklarının ödenmesi ile ilgili ortaya çıkan sorunlar arşiv belgelerine göre, genel hatlarıyla, ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunların yanısıra Karadeniz'deki ticaret ilişkileri ile XVIII. yüzyıldan sonra giderek yoğunlaşan savaşların Trabzon ve çevresindeki eşkiyalık hareketlerinin gümrük gelirlerinin azalmasına ne derece etki ettiği, eldeki belgelere göre ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Osmanlı Devleti, coğrafi konumu itibariyle çok eski zamanlardan beri, yoğun bir mal değişimine sahip olan ticaret yolları üzerinde bulunuyor ve bu transit ticaretin vergilendirilmesinden büyük gelirler elde ediyordu. Osmanlı Devleti içerisinde Trabzon, Anadolu'nun artık ürününün Karadeniz limanlarına taşınmasında, Tebriz-Erzurum ipek yolundan gelen malların batıya aktarılmasında, batı üretiminin doğu eyaletlerine ulaşmasında ve Karadeniz havzasındaki ticaret etkinliklerinde, yüzyıllardır, önemli bir liman şehri olarak büyüyüp gelişmiştir. Özellikle, şehrin transit ticaret açısından önemli bir köprü görevi görmesi burada bir gümrük merkezinin oluşturulmasına neden olmuştur. Doğu Karadeniz'deki ticaret etkinliklerini vergilendirmek için XVI. yüzyıl başlarında, iktisadi bir takım kanunları içeren Trabzon Kanunnameleri oluşturulmuştur. Bu kanunnameler ışığında kurulan Trabzon gümrüğü, XVIII. yüzyılın ikinci yarısında ihtisab, dellaliye ve şemhane ile bir mukata'a oluşturmakta, yılık 848.000 akçeyi hazineye ödemek koşuluyla mültezimlere ihale edilmekteydi. Trabzon gümrük mukata'ası içerisinde yer alan bölümler ihale yoluyla işletilmiş olduğundan bölgedeki mültezimlerin yoğun ilgisini çekmiştir. Mültezimler gümrük mukata'asını üzerlerine alabilmek için birbirleriyle mücadele etmişlerdir. Trabzon gümrük mültezimleri ve gümrük eminlerini uğraştıran en önemli sorun gümrükten mallarını kaçırarak vergi vermemeye uğraşan tacirlerdi. Bu tacirlerin özellikle asker kaçaklarından olması, vergi toplanmasını zorlaştırmaktaydı.Gümrük mültezimleri, gümrükteki kaçakçılık olaylarının giderilmesi için sık sık Divan-ı Hümayun'a arzuhal sunmakta idiler. Bu çalışmada, yukarıda belirtilen konularla birlikte Trabzon gümrük mukata'asının giderleri arasında yer alan Trabzon ve Sohum kalelerindeki muhafızların aylıkları, Trabzon şehri ve Sohum kalesindeki bazı camilerin giderleri ile bu camilerdeki görevlilerin aylıklarının ödenmesi ile ilgili ortaya çıkan sorunlar arşiv belgelerine göre, genel hatlarıyla, ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunların yanısıra Karadeniz'deki ticaret ilişkileri ile XVIII. yüzyıldan sonra giderek yoğunlaşan savaşların Trabzon ve çevresindeki eşkiyalık hareketlerinin gümrük gelirlerinin azalmasına ne derece etki ettiği, eldeki belgelere göre ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.