Vakıfların Bazı Arşiv Kaynakları

Makale Türkçe Tarih× Anadolu×

Künye:

Yazarlar:

Kayhan ORBAY

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2005

Yayınlandığı Eser:

Vakıflar Dergisi

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

27-42

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Çağlar Solmaz

Güncelleyen:

kaynakca.info

Özet:

1 Vakıfların iktisadi, sosyal ve kültürel yaĢamdaki rollerini ortaya koyan bazı alışmalar i in bkz., Fuad Köprülü, "Vakıf Müessesesinin
Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekamülü", Vakıflar Dergisi, 2, 1942, 1-35; Feridun Akozan, "Türk Külliyeleri", Vakıflar Dergisi, 8, 1969, 303
- 309; Bahaeddin Yediyıldız, "Vakıf Müessesesinin XVIII. Asırda Kültür zerindeki Etkileri", Türkiyenin Sosyal ve Ekonomik Tarihi
(1071-1920) i inde, eds. Osman Okyar and Halil Ġnalcık, Ankara, Meteksan, 1980, 157-161; idem, "Sosyal TeĢkilatlar Bütünlüğü
Olarak Osmanlı Vakıf Külliyeleri", Türk Kültürü, 219, 1981, 262-271; idem, "Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü",
Vakıflar Dergisi, 14, 1982, 1-27; idem, "Müessese-Toplum Münasebetleri Çer evesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf
Müessesesi", Vakıflar Dergisi, 15, 1982, 23-53; Gabriel Baer, "Woman and Waqf: An Analysis of the Ġstanbul Tahrir of 1546", Asian
and African Studies, 17, 1983, 9-27; Abraham Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity, New York, Columbia University
Press, 1989; Süleyman Hatipoğlu, "Osmanlı Ġmparatorluğunda Külliyeler", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye
Sunulan Bildiriler i inde, cilt IV, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993, 1641-1650; Halil Ġnalcık, The Ottoman Empire, The
Classical Age 1300-1600, London, Phoenix, 1995, ss. 140-150; Murat Çizak a, "Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823", Journal of the
Economic and Social History of the Orient, 38, 3, 1995, ss. 337-346; Oded Peri, "Waqf and Ottoman Welfare Policy", Journal of the
Economic and Social History of the Orient, 35, 1992, 171-185; Hasan Yüksel, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü
(1585-1683), Sivas, Dilek Matbaası, Ekim 1998; Amy Singer, Constructing Ottoman Beneficence, An Imperial Soup Kitchen in
Jerusalem, State University of New York Press, 2002.
2 Vakıfların iktisadi hayattaki ağırlığı konusunda bkz., mer Lütfi Barkan, "Edirne ve Civarındaki Bazı Ġmaret Tesislerinin Yıllık
Muhasebe Bilan oları", Türk Tarih Belgeleri Dergisi, I/2, 1964, ss. 236-237; Bahaeddin Yediyıldız, "XVIII. Asır Türk Vakıflarının
Ġktisadi Boyutu", Vakıflar Dergisi, 18, 1984, 5-41; Miriam Hoexter, "Adaptation to Changing Circumstances: Perpetual Leases and
Exchange Transactions in Waqf Property in Ottoman Algiers", Islamic Law and Society, 4, 1997, ss. 328f; Haim Gerber, Economy
and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, Jerusalem, The Hebrew University, 1988, ss. 139f, 149-185. Vakıfların sermaye
oluĢumundaki rolleri i in bkz., Halil Ġnalcık, "Capital Formation in the Otoman Empire", Journal of Economic History, XXIX-1, 1969, ss.
132-135.
3 Vakıflar hayır iĢleri ve hizmetleri i in gerekli tesislerin yapımı ve iĢletilmesi yoluyla, ayrıca bunların işletilmesinde ok sayıda personel
ve iĢ i istihdam ederek vâkıfın gelirlerini ve daha sonra da vakfın gelirlerini alıĢanlara, vakıf hizmetlerinden yararlananlara ve
yoksullara transfer etmektedir. Bu bi imde vakıflar ekonomide yeniden dağıtımcı bir fonksiyon üstlenmektedir. Bkz., Halil İnalcık, "The
Ottoman State: Economy and Society, 1300-1600", An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914 i inde, eds.
Halil Ġnalcık with Donald Quataert, New York, Cambridge University Press, 1994, s. 47. Ancak selâtîn ve vüzerâ vakıflarında,
vakfedilen mülkler i inde vâkıfa temlik edilen devlet arazileri önemli bir yer tuttuğundan yeniden dağıtım zincirinin ilk halkasını devlet
oluĢturuyordu denilebilir, Barkan, "Bazı İmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilan oları", ss. 236f.
4 Vakıflar iktisadi, mali ve sosyal tarih i in olduğu kadar yerleĢim ve ĢehirleĢme tarihi bakımından da ilgi ekici bir araĢtırma
konusudurlar. Yanısıra vakıflar tarihsel topografi, idari ve kurumsal tarih ve din tarihi alanındaki alıĢmalar a ısından da önemli
kurumlardır. Aynı zamanda idari, mali ve inzibati a ıdan kendine özgü kurumlar olarak, kurumsal tarih alıĢmalarında kendi baĢlarına
bir araĢtırma konusu oluĢtururlar. Barkan‟nın vakıfların iskan ve kolonizasyon bakımından rollerini ortaya koyan alıĢmaları i in bkz.,
mer Lütfi Barkan, "Osmanlı Ġmparatorluğunda Bir Ġskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, Ġstila Devirlerinin
Kolonizatör Türk DerviĢleri ve Zaviyeler", Vakıflar Dergisi, 2, 1942, 279-304; idem, "Vakıfların Bir Ġskan ve Kolonizasyon Metodu
Olarak Kullanılmasında Diğer ġekiller", Vakıflar Dergisi, 2, 1942, 354-365; Vakıfların ĢehirleĢmedeki rollerini ele alan alıĢmalar i in
bkz., . L. Barkan, "Ġmaret Sitelerinin KuruluĢ ve ĠĢleyiĢ Tarzına Ait AraĢtırmalar", Ġstanbul niversitesi Ġktisat Fakültesi Mecmuası,
23/1-2, 1962-63; Hilmi Ziya lken, "Vakıf Sistemi ve Türk ġehirciliği", Vakıflar Dergisi, ayrı basım, IX, 1971, 13-37; Andr Raymond,
"The Otoman Conquest and the Development of the Great Arab Towns", in Arab Cities in the Ottoman Period, Cairo, Syria and the
Maghreb, Variorum, 2002; idem, "Architecture and Urban Development: Cairo During the Ottoman Period, 1517- 1798", in Arab Cities
in the Ottoman Period, Cairo, Syria and the Maghreb, Variorum, 2002.
5 Daniel Crecelius, "Introduction", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 38,3, 1995, 247-61; Miriam Hoexter, "Waqf
Studies in the Twentieth Century: The State of the Art", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 41-4, 1998, 474-95.
Ayrıca Ivanova‟nın yazdığı bölüm vakıflarla ilgili ve vakıf alıĢmalarına da değinen kapsamlı bir yazıdır, Svetlana Ivanova,
"Introduction", Inventor i inde, E. Radushev, S. Ivanova, R. Kovachev, Sofia, 2003.
6 Fuad Köprülü, "Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti", Vakıflar Dergisi, 1, 1938, 1-6; idem, "Vakıf Müessesesinin
Hukuki Mahiyeti"; Bahaeddin Yediyıldız, "vakıf", Ġslam Ansiklopedisi, vol. 13, Ġstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1986, 153-172; W.
Heffening, "waqf", E. J. Brill‟s First Encyclopaedia of Islam 1913- 1936, vol. VIII, Leiden, E. J. Brill, 1987, 1096-1103.
7 nceki dönemler i in bkz. Heffening, "waqf"; Yediyıldız, "vakıf"; Köprülü, "Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti"; idem, "Vakıf
Müessesesinin Hukuki Mahiyeti".
8 Bu dönem literatüründe alıĢmaların bir diğer konusu olduğu gibi Heffening‟in "wakf" maddesi de vakıflara yönelik reform giriĢimleri
konusu da ele alınmaktadır.
9 Köprülü, "Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti".
10 Köprülü, "Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti", s. 2.
11 Köprülü, "Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti".
12 Köprülü, "Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti".
13 Vakıfların iktisadi, sosyal ve kültürel yönlerinin incelenmesinde bir vakfiyyeler kolleksiyonunu kullanan alıĢmalar i in bkz., Yediyıldız,
"Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü"; idem, "XVIII Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi"; idem, "XVIII. Asır
Türk Vakıflarının Ġktisadi Boyutu"; Ruth Roded, "Quantitative Analysis of Waqf Endowment Deeds: A Pilot Project", Osmanlı
AraĢtırmaları, 9, 1989, 51-76.
14 Hoexter, "Adaptation to Changing Circumstances". Buna iyi bir örnek "istibdal" uygulamasıdır.
15 Vakfiyelerine dayanılarak belirli vakıfların ele alındığı bazı alıĢmalar i in bkz., Ġbrahim Hakkı Konyalı, "Kanuni Sultan Süleyman‟ın
Annesi Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi ve Manisa‟daki Hayır Eserleri", Vakıflar Dergisi, 8, 1969, 47- 56; Leonor Fernandes, "Three Sufi
Foundations in a 15th Century Waqfiyye", Annales Islamologiques, 17, 1981, 141-156; Michiel Kiel, "The Vakıfname of Rakkas Sinan
Beg in Karbonat (Karın-abad) and the Ottoman Colonization of Bulgarian Thrace", Studies on the Ottoman Architecture of the
Balkans i inde, Variourum, XII, 1990; Fatih Müderrisoğlu, "Edirne II. Bayezid Külliyesi", Vakıflar Dergisi, 22, 1991, 151-177;
Bahaeddin Yediyıldız, "Hızır PaĢa Oğlu Mehmed PaĢa Vakfının Mahiyeti", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye
Sunulan Bildiriler i inde, cilt IV, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993, 1625-1633; Ġsmet Kayaoğlu, "Candaroğlu Ġsmail Bey
Vakfiyesi", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde, vol. III, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi,
1993, 1041-1047.
16 Berki, "Zağanus PaĢa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri"; Konyalı, "Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi"; Ġsmet Kayaoğlu, "Candaroğlu Ġsmail
Bey Vakfiyesi", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde, vol. III, Ankara, Türk Tarih Kurumu
Basımevi, 1993, 1041- 1047; Yediyıldız, "XVIII. Asır Türk Vakıflarının Ġktisadi Boyutu"; idem, "Hızır PaĢa Oğlu Mehmed PaĢa".
17 Yediyıldız, "XVIII. Asır Türk Vakıflarının Ġktisadi Boyutu".
18 Yediyıldız, "XVIII. Asır Türk Vakıflarının Ġktisadi Boyutu", ss.25-26.
19 Konyalı, "Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi"; Yediyıldız, "Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü"; Kayaoğlu, "Candaroğlu
Ġsmail Bey Vakfiyesi".
20 Kayaoğlu, "Candaroğlu Ġsmail Bey Vakfiyesi".
21 Konyalı, "Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi", s. 50.
22 Pek ok örnek arasında Halim Baki Kunter, "Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri zerine Mücmel Bir Etüd", Vakıflar Dergisi, 1, 1938, 103-
129; Tayyib Gökbilgin, XV-XVI. Asırlarda Edirne ve PaĢa Livası, Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, Ġ. . Edebiyat Fakültesi Yayınlarından,
no. 508, Ġstanbul, 1952; Ali Himmet Berki, "Ġslamda Vakıf, Zağanus PaĢa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri", Vakıflar Dergisi, 4,
1958, 19-37; Kemal Edip Kürk üoğlu, Süleymaniye Vakfiyesi, Ankara, Vakıflar Umum Müdürlüğü NeĢriyatı, 1962; Ġbrahim Hakkı
Konyalı, "Kanuni Sultan Süleyman‟ın Annesi Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi ve Manisa‟daki Hayır Eserleri", Vakıflar Dergisi, 8, 1969, 47-
56; mer Lütfi Barkan ve Ekrem Hakkı Ayverdi, Ġstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) Tarihli, Ġstanbul, 1970; Klaus Schwarz ve
H. Kurio, Die Stiftungen des osmanischen Grosswesirs Koğa Sinân Pascha (gest. 1596) in Uzunğaova / Bulgarien, Berlin, Klaus
Schwarz Verlag, 1983; Bahaeddin Yediyıldız, "Hızır PaĢa Oğlu Mehmed PaĢa Vakfının Mahiyeti", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül
1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde, vol. IV, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993, 1625-1633.
23 Yediyıldız, "XVIII Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi"; Gabriel Baer, "The Waqf as a Prop for the Social System (Sixteenth-
Twentieth Centuries)", Islamic Law and Society, 4, 3, 1997, 264-297.
24 Bahaeddin Yediyıldız, "XVIII. Asırda Türk Vakıf TeĢkilatı", Tarih Enstitüsü Dergisi, XII, 1981-82, 171-190; idem, "Hızır PaĢa Oğlu
Mehmed PaĢa".
25 Yediyıldız, "Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü".
26 Yediyıldız, "XVIII Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi"; idem, "Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü".
27 Akozan, "Türk Külliyeleri"; Konyalı, "Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi".
28 Bahaeddin Yediyıldız, Institution du vakf au XVIIIe si cle en Turquie - tude socio-historique, Ankara, Soci t d‟Histoire Turque, 1985;
Roded Ruth, "Quantitative Analysis of Waqf Endowment Deeds: A Pilot Project", Osmanlı AraĢtırmaları, 9, 1989, 51-76.
29 Gökbilgin, XV-XVI. Asırlarda Edirne ve PaĢa Livası; Nazif ztürk, "Vakıflar ArĢiv Kayıtlarına Göre Niksar Vakıfları", Vakıflar Dergisi,
22, 1991, 45-62.
30 Jane Hathaway, "The Wealth and Influence of an Exiled Ottoman Eunuch in Egypt: The Waqf Inventory of „Abbâs Agha", Journal of
the Economic and Social History of the Orient, 37, 1994, 293-317.
31 NeĢet Çağatay, "Ġslamda Vakıf Kurumunun Miras Hukukuna Etkisi," Vakıflar Dergisi, 11, 1977, 1-6; mer Lütfi Barkan, "ġer‟i Miras
Hukuku ve Evlatlık Vakıflar", Türkiye‟de Toprak Meselesi; Toplu Eserler I i inde, Ġstanbul, Gözlem Yayınları, 1980, 209-230.
32 Yediyıldız, "XVIII. Asırda Türk Vakıf TeĢkilatı", s. 179.
33 Süheyl nver, "Fatih külliyesine aid diğer mühim bir Vakfiye", Vakıflar Dergisi, 1, 1938, 39-45.
34 Kunt 1979, Layish 1987, Mutafcieva 1979, O‟Fahey 1997, Schwarz and Kuria 1983 pp. 3-8.
35 Vakfiyyelerin yanısıra tahrîr defterlerinden de yararlanan bazı alıĢmalar i in bkz., Yılmaz Kurt, "Ramazanoğulları‟nın Vakıfları", X.
Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde, cilt III, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993, 1013-
1034; Yediyıldız, "Mehmed PaĢa Vakfının Mahiyeti"; tahrîr defterlerinden büyük öl üde yararlanan ve vakfın iktisadi geliĢimini izleyen
bir diğer alıĢma i in bkz. Suraiya Faroqhi, "The Tekke of Hacı BektaĢ: Social Positions and Economic Activities", International
Journal of Middle East Studies, 7, 1976, 183-208.
337 Kurt, "Ramazanoğulları‟nın Vakıfları".
38 Müderrisoğlu, "Edirne II. Bayezid Külliyesi".
39 Ġsmail Hakkı Uzun arĢılı, Karamanoğlu Ġbrahim Bey Vakfiyesi, 1937, ss. 43-54; mer Lütfi Barkan, "Türk-Ġslam Toprak Hukuku
Tatbikatının Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Aldığı ġekiller; Malikane-Divani Sistemi", Türkiye‟de Toprak Meselesi; Toplu Eserler I i inde,
Ġstanbul, Gözlem Yayınları, 1980, s. 183.
40 mer Lütfi Barkan, "Ġmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıflarının Hususiyeti", Türkiye‟de Toprak Meselesi; Toplu Eserler I
i inde, Ġstanbul, Gözlem Yayınları, 1980, ss. 256- 258.
41 Barkan, "Malikane-Divani Sistemi", ss. 190, 197.
42 Barkan, "Malikane-Divani Sistemi", ss. 194-95; idem, "Ġmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıflarının Hususiyeti", Türkiye‟de
Toprak Meselesi; Toplu Eserler 1 i inde, Ġstanbul, Gözlem Yayınları, 1980, s. 260.
43 ġer‟iyye sicilleri kullanılarak vakıfların incelendiği bazı alıĢmalar i in bkz., Suraiya Faroqhi, "Vakıf Administration in Sixteenth Century
Konya, The Zaviye of Sadreddin-i Konevi", Journal of the Economic and Social History of the Orient, XVII/2, 1974, 145-172; Oded
Peri, "The Waqf as an Instrument to Increase and Consolidate Political Power: the Case of Khasseki Sultan Waqf in late Eighteenth-
Century Ottoman Jerusalem", Asian and African Studies, 18, 1983, 47-62; Daniel Crecelius, "The Incidence of Waqf Cases in Three
Cairo Courts, Journal of Economic and Social History of the Orient, 29, 1986, 176-89; idem, "The Waqf of Muhammad Bey Abu Al-
Dhahab in Historical Perspective", International Journal of Middle East Studies, 23, 1991, 57-81; Ronald C. Jennings, "The Pious
Foundation of Ġmaret-ı Hatuniye in Trabzon; 1565-1640", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde,
cilt IV, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993, 1569-1579; idem, "Pious Foundations in the Society and Economy of Ottoman
Trabzon, 1565-1640. A Study Based on the Juridical Registers „ġer‟i Mahkeme Sicilleri‟ of Trabzon", Studies on Ottoman Social
History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Woman, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon i inde,
Ġstanbul, The Isis Press, 1999, 613-665.
44 Nejat Göyün , "Vakıf Tesisinde Devletin Katkısı (16. yüzyıl i inde)", Osmanlı AraĢtırmaları, 11, 1991, s. 125.
6 Bkz., Kurt, "Ramazanoğulları‟nın Vakıfları".

45 Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, s. 78.
46 Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, s. 168.
47 Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, s. 72.
48 Crecelius, "The Waqf of Muhammad Bey".
49 Bkz., Jennings, "The Pious Foundation of Imaret-i Hatuniye".
50 Kayhan Orbay, The Financial Administration of an Imperial Waqf in an Age of Crisis: A Case Study of Bâyezîd II‟s Waqf in Amas ya
(1594-1657), Unpublished M.A. Thesis, The Department of History, Bilkent University, Ankara, June 2001, s. 77.
51 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity, ss. 306- 311.
52 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity; Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa.
53 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity.
54 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity; Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa.
55 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity.
56 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity.
57 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity, s. 311.
58 Murat Çizak a, "Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 38, 3, 1995, 314-354.
Ayrıca bkz., Ronald C. Jennings, "Loans and Credit in Early 17th Century Ottoman Judicial Records; The Sharia Court of Anatolian
Kayseri", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 16, 1973, 168-216.
59 Barkan, "Ġmaret Sitelerinin KuruluĢ ve ĠĢleyiĢ Tarzına Ait AraĢtırmalar", s. 244; Roded, "Quantitative Analysis", s. 61. Vakıf muhasebe
defterlerinin tarihi belgeler olarak önemini Barkan vurgulamıĢdı, bkz., Barkan, "Ġmaret Sitelerinin KuruluĢ ve ĠĢleyiĢ Tarzına Ait
AraĢtırmalar", ss. 243-246; idem, "Bazı Ġmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilan oları", ss. 237-239; idem, "Süleymaniye Cami ve
Ġmareti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe Bilan osu 993/994 (1585/1586)", Vakıflar Dergisi, 9, 1971, ss. 109-112.
60 Barkan, "Bazı Ġmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilan oları", s. 238.
61 Muhasebe defterlerinin diğer arĢiv kaynakları ile birlikde kullanıldığı, vakıfların iktisadi faaliyet ve finansal durumları ile geliĢimlerini
muhasebe defterleri baĢta olmak üzere eĢitli kaynaklardan inceleyerek belirli bir dönem ve coğrafyada iktisadi ve sosyal geliĢmeler
ile iliĢkilendirerek değerlendiren alıĢmalar i in bkz., Faroqhi, "The Zaviye of Sadreddin-i Konevi"; idem, "Seyyid Gazi Revisited";
idem, "A Great Foundation in Difficulties"; idem, "Agricultural Crisis"; Orbay, The Financial Administration of an Imperial Waqf.
62 Bu alıĢmalar i in bkz. Dipnot 61. Ayrıca bkz., St phane Yerasimos, "Le Waqf du Defterdar Ebu‟l Fazl Efendi et ses B n ficiaires",
Turcica, tome 33, 2001, 7-33.
63 Barkan‟nın dipnot 59‟daki sayılan alıĢmalarına ek olarak bkz. mer Lütfi Barkan, "Fatih Cami ve Ġmareti Tesislerinin 1489 -1490
Yıllarına ait Muhasebe Bilan oları", Ġstanbul niversitesi Ġktisat Fakültesi Mecmuası, 23/1-2, 1962-63, 297-341; idem, "Ayasofya
Cami‟i ve Eyüb Türbesinin 1489-1491 yıllarına ait Muhasebe Bilan oları", Ġstanbul niversitesi Ġktisat Fakültesi Mecmuası, 23/1-2,
1962-63, 342-379.
64 Bkz. Dipnot 61.
65 Daha önce değinilen Faroqhi ve Orbay‟ın alıĢmalarının yanısıra Gerber ve Marcus‟un alıĢmaları muhasebe defterlerinden de
yararlanarak vakıfları kent ekonomisine yerleĢtiren alıĢmalardır, bkz., Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa;
Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity, ss. 305-311.
66 Vakıfların iktisadi faaliyet ve mali durumlarını inceleyerek belirli bir bölge ve dönemde iktisadi ve sosyal koĢullar ile iliĢkilendiren
alıĢmalar i in bkz., Faroqhi, "The Zaviye of Sadreddin-i Konevi"; idem, "Seyyid Gazi Revisited: The Foundation as Seen Through
Sixteenth and Seventeenth- Century Documents", Turcica, 1981, 90-121; idem, "A Great Foundation in Difficulties: or some evidence
on economic contraction in the Ottoman Empire of the mid-seven- teenth century", Revue D‟Histoire Magrebine, 47-48, 1987, 109-
121; idem, "Agricultural Crisis and the Art of Flute- Playing: The Wordly Affairs of the Mevlevi Dervishes (1595-1652)", Turcica, XX,
1988, 43-69; Orbay, The Financial Administration of an Imperial Waqf.
67 Suraiya Faroqhi, "Food for Feasts: Cooking Recipes in Sixteenth and Seventeenth-Century Anatolian Hostelries (imaret)", İnalcık
Hoca‟ya Armağan i inde, Ġstanbul, Eren Yayıncılık, basılacak.
68 mer Lütfi Barkan, "The Price Revolution of the Sixteenth Century: A Turning Point in the Economic History of the Near East",
International Journal of Middle East Studies, 1975, 6, 3-28; ġevket Pamuk, Ġstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve cretler,
1469-1998, Ankara, T.C. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü, Aralık 2000; idem, "The Price Revolution in the Ottoman Empire
Reconsidered", International Journal of Middle East Studies, 33, 2001, 69-89; idem, "Prices in the Ottoman Empire, 1469-1914",
International Journal of Middle East Studies, 36, 2004, 451-68.
69 "mukâta‟ât" ve "bakâyâ-i mukâta‟ât" defterlerini bir tebliğde ele almıĢtım. "Müfredât Registers of Defter-i Mukâta‟ât and Defter-i
Bakâyâ-i Mukâta‟ât as Sources of the Waqfs‟ Financial Analysis", XVI. Comite International d‟Etudes pre-Ottomanes et Ottomanes,
Warsaw, 13-19 June 2004. Bu defterler üzerine daha ayrıntılı bir alışmamın yakın zamanda yayınlanacağını umuyorum.
70 Bu konuda II. Bâyezîd‟in Amasya vakfı defterlerine dayanarak depremin vakıf üzerinde etkisini ele aldığım ve meremmât defterinden
de yararlandığım bir alıĢmamın yakında yayınlanacağını umuyorum. Meremmât defteri olmasalar da vakıflarla ilgili olmaları
bakımından vakıf defterleri arasına alınabilecek olan inĢa hesaplarını i eren defterler yayınlandı veya alıĢıldı, bkz., mer Lütfi
Barkan, Süleymaniye Cami ve Ġmareti ĠnĢaatı (1550-1557), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1972; P. Hochnut, "Zur
Finanzierung des Baues einer Sultanmoschee", Osmanistische Studien zur Wirtschafts- und Sozialgeschichte, in memoriam Vanco
Boskov i inde, ed. Hans Georg Majer, Wiesbaden, Harrassowitz, 1986; Gülru Necipoğlu-Kafadar, "The Account Book of a Fifteenth-
Century Ottoman Royal Kıosk", Journal of Turkish Studies, vol. 11, 1987, 31-37.
71 Bir "defter-i aĢ" Barkan tarafından yayınlanmıĢdı bkz., Barkan, "Bazı Ġmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilan oları". Süleymaniye
cami ve imaretine ait bir "ta„âmhorân" defterini ele aldığım tebliğim konferans metni olarak yayınlanacak, "Feeding People, Feeding
Power", Ġstanbul, 8-10 Ekim 2004. "fodûlahorân" defterlerini ele aldığım bir diğer alıĢmamın yakın zamanda yayınlanabileceğini
umuyorum.
72 Bu konuda ki defterlere ve bu defterlerin önemlerine değinen bir alıĢmamın yakında yayınlanacağını umuyorum.
73 Muhasebe defterleri ile birlikte diğer arĢiv kaynaklarını birarada değerlendirerek vakıfların ele alındığı alıĢmalar i in bkz. Faroqhi,
"The Zaviye of Sadreddin-i Konevi"; idem, "Seyyid Gazi Revisited"; idem, "A Great Foundation in Difficulties"; idem, "Agricultural
Crisis and the Art of Flute-Playing"; Orbay, The Financial Administration of an Imperial Waqf; Singer, Constructing Ottoman
Beneficence.

1	Vakıfların iktisadi, sosyal ve kültürel yaĢamdaki rollerini ortaya koyan  bazı  alışmalar i in bkz., Fuad Köprülü, "Vakıf Müessesesinin 
Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekamülü", Vakıflar Dergisi, 2, 1942, 1-35; Feridun Akozan, "Türk Külliyeleri", Vakıflar Dergisi, 8, 1969, 303 
-  309;  Bahaeddin Yediyıldız,  "Vakıf  Müessesesinin  XVIII.  Asırda  Kültür  zerindeki Etkileri",  Türkiyenin Sosyal ve  Ekonomik  Tarihi 
(1071-1920)	i inde,  eds.  Osman  Okyar  and  Halil Ġnalcık,  Ankara,  Meteksan,  1980,  157-161;  idem,  "Sosyal  TeĢkilatlar  Bütünlüğü 
Olarak Osmanlı Vakıf Külliyeleri", Türk Kültürü, 219, 1981, 262-271; idem, "Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü", 
Vakıflar  Dergisi,  14,  1982,  1-27;  idem,  "Müessese-Toplum Münasebetleri Çer evesinde  XVIII.  Asır  Türk  Toplumu ve  Vakıf 
Müessesesi", Vakıflar Dergisi, 15, 1982, 23-53; Gabriel Baer, "Woman and Waqf: An Analysis of the Ġstanbul Tahrir of 1546", Asian 
and  African  Studies,  17,  1983,  9-27;  Abraham  Marcus,  The Middle  East  on  the Eve  of Modernity,  New  York,  Columbia University 
Press,  1989;  Süleyman  Hatipoğlu,  "Osmanlı  Ġmparatorluğunda  Külliyeler",  X.  Türk  Tarih Kongresi,  22-26  Eylül 1986,  Kongreye 
Sunulan  Bildiriler  i inde,  cilt  IV,  Ankara,  Türk  Tarih Kurumu  Basımevi,  1993,  1641-1650;  Halil  Ġnalcık,  The  Ottoman  Empire,  The 
Classical Age 1300-1600, London, Phoenix, 1995, ss. 140-150; Murat Çizak a, "Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823", Journal of the 
Economic and Social History of the Orient, 38, 3, 1995, ss. 337-346; Oded Peri, "Waqf and Ottoman Welfare Policy", Journal of the 
Economic and Social History of the Orient, 35, 1992, 171-185; Hasan Yüksel, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü 
(1585-1683),  Sivas,  Dilek  Matbaası,  Ekim  1998;  Amy  Singer,  Constructing  Ottoman  Beneficence,  An  Imperial Soup  Kitchen  in 
Jerusalem, State University of New York Press, 2002. 
2	Vakıfların  iktisadi hayattaki ağırlığı  konusunda  bkz.,  mer  Lütfi Barkan,  "Edirne  ve  Civarındaki Bazı  Ġmaret  Tesislerinin  Yıllık 
Muhasebe  Bilan oları",  Türk  Tarih  Belgeleri Dergisi,  I/2,  1964,  ss.  236-237;  Bahaeddin Yediyıldız,  "XVIII.  Asır  Türk  Vakıflarının  
Ġktisadi  Boyutu",   Vakıflar Dergisi,  18, 1984, 5-41; Miriam Hoexter, "Adaptation to Changing Circumstances: Perpetual Leases and 
Exchange Transactions in Waqf Property in Ottoman Algiers", Islamic Law and Society, 4, 1997, ss. 328f; Haim Gerber, Economy 
and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, Jerusalem, The Hebrew University, 1988, ss. 139f, 149-185. Vakıfların sermaye 
oluĢumundaki rolleri i in bkz., Halil Ġnalcık, "Capital Formation in the Otoman Empire", Journal of Economic History, XXIX-1, 1969, ss. 
132-135. 
3 Vakıflar hayır iĢleri ve hizmetleri i in gerekli tesislerin yapımı ve iĢletilmesi yoluyla, ayrıca bunların işletilmesinde  ok sayıda personel
ve  iĢ i istihdam  ederek  vâkıfın  gelirlerini ve  daha  sonra  da  vakfın  gelirlerini alıĢanlara,  vakıf  hizmetlerinden  yararlananlara  ve 
yoksullara transfer etmektedir. Bu bi imde vakıflar ekonomide yeniden dağıtımcı bir fonksiyon üstlenmektedir. Bkz., Halil İnalcık, "The 
Ottoman State: Economy and Society, 1300-1600", An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914 i inde, eds. 
Halil	Ġnalcık  with  Donald Quataert,  New  York,  Cambridge  University  Press,  1994,  s.  47.  Ancak  selâtîn  ve  vüzerâ  vakıflarında, 
vakfedilen mülkler i inde vâkıfa temlik edilen devlet arazileri önemli bir yer tuttuğundan yeniden dağıtım zincirinin ilk halkasını devlet
oluĢturuyordu denilebilir, Barkan, "Bazı İmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilan oları", ss. 236f.
4	Vakıflar  iktisadi,  mali ve  sosyal tarih i in olduğu  kadar  yerleĢim ve  ĢehirleĢme  tarihi bakımından  da  ilgi ekici bir araĢtırma 
konusudurlar.  Yanısıra  vakıflar  tarihsel topografi,  idari ve  kurumsal tarih ve  din tarihi alanındaki alıĢmalar  a ısından  da  önemli 
kurumlardır. Aynı zamanda idari, mali ve inzibati a ıdan kendine özgü kurumlar olarak, kurumsal tarih  alıĢmalarında kendi baĢlarına 
bir araĢtırma konusu oluĢtururlar. Barkan‟nın vakıfların iskan ve kolonizasyon bakımından rollerini ortaya koyan  alıĢmaları  i in bkz., 
mer  Lütfi Barkan, "Osmanlı  Ġmparatorluğunda  Bir Ġskan ve  Kolonizasyon  Metodu  Olarak  Vakıflar  ve  Temlikler I, Ġstila  Devirlerinin 
Kolonizatör  Türk  DerviĢleri ve  Zaviyeler",  Vakıflar  Dergisi,  2,  1942,  279-304;  idem,  "Vakıfların  Bir Ġskan  ve  Kolonizasyon  Metodu 
Olarak Kullanılmasında Diğer ġekiller", Vakıflar Dergisi, 2, 1942, 354-365; Vakıfların ĢehirleĢmedeki rollerini ele alan  alıĢmalar i in 
bkz.,  . L. Barkan, "Ġmaret Sitelerinin KuruluĢ ve ĠĢleyiĢ Tarzına Ait AraĢtırmalar", Ġstanbul niversitesi Ġktisat Fakültesi Mecmuası, 
23/1-2, 1962-63; Hilmi Ziya  lken, "Vakıf Sistemi ve Türk ġehirciliği", Vakıflar Dergisi, ayrı basım, IX, 1971, 13-37; Andr  Raymond, 
"The Otoman Conquest and the Development of the Great Arab Towns", in Arab Cities in the Ottoman Period, Cairo, Syria and the 
Maghreb, Variorum, 2002; idem, "Architecture and Urban Development: Cairo During the Ottoman Period, 1517- 1798", in Arab Cities 
in the Ottoman Period, Cairo, Syria and the Maghreb, Variorum, 2002. 
5 Daniel Crecelius, "Introduction", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 38,3, 1995, 247-61; Miriam Hoexter, "Waqf 
Studies in the Twentieth Century: The State of the Art", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 41-4, 1998, 474-95. 
Ayrıca  Ivanova‟nın  yazdığı  bölüm  vakıflarla ilgili  ve  vakıf  alıĢmalarına  da  değinen  kapsamlı  bir yazıdır,  Svetlana  Ivanova, 
"Introduction", Inventor i inde, E. Radushev, S. Ivanova, R. Kovachev, Sofia, 2003.
6 Fuad Köprülü, "Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti", Vakıflar Dergisi, 1, 1938, 1-6; idem, "Vakıf Müessesesinin 
Hukuki Mahiyeti";  Bahaeddin Yediyıldız,  "vakıf",  Ġslam  Ansiklopedisi,  vol.  13,  Ġstanbul,  Milli  Eğitim  Basımevi,  1986,  153-172;  W. 
Heffening, "waqf", E. J. Brill‟s First Encyclopaedia of Islam 1913- 1936, vol. VIII, Leiden, E. J. Brill, 1987, 1096-1103. 
7	nceki dönemler  i in bkz.  Heffening,  "waqf";  Yediyıldız,  "vakıf";  Köprülü,  "Vakıf  Vesikalarının  Tarihi Ehemmiyeti";  idem,  "Vakıf 
Müessesesinin Hukuki Mahiyeti".
8	Bu dönem literatüründe  alıĢmaların bir diğer konusu olduğu gibi Heffening‟in "wakf" maddesi de vakıflara yönelik reform giriĢimleri
konusu da ele alınmaktadır.
9 Köprülü, "Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti".
10 Köprülü, "Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti", s. 2.
11 Köprülü, "Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti".
12 Köprülü, "Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti". 
13 Vakıfların iktisadi, sosyal ve kültürel yönlerinin incelenmesinde bir vakfiyyeler kolleksiyonunu kullanan  alıĢmalar i in bkz., Yediyıldız, 
"Vakıf  Müessesinin  XVIII.  Asır  Türk  Toplumundaki Rolü"; idem, "XVIII Asır  Türk  Toplumu ve  Vakıf Müessesesi";  idem,  "XVIII. Asır 
Türk  Vakıflarının  Ġktisadi Boyutu";  Ruth  Roded,  "Quantitative  Analysis  of  Waqf  Endowment  Deeds:  A  Pilot  Project",  Osmanlı 
AraĢtırmaları, 9, 1989, 51-76. 
14 Hoexter, "Adaptation to Changing Circumstances". Buna iyi bir örnek "istibdal" uygulamasıdır.
15	Vakfiyelerine dayanılarak belirli vakıfların ele alındığı bazı  alıĢmalar i in bkz., Ġbrahim Hakkı Konyalı, "Kanuni Sultan Süleyman‟ın 
Annesi Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi ve Manisa‟daki Hayır Eserleri",  Vakıflar Dergisi, 8, 1969, 47- 56; Leonor Fernandes, "Three Sufi 
Foundations in a 15th Century Waqfiyye", Annales Islamologiques, 17, 1981, 141-156; Michiel Kiel, "The Vakıfname of Rakkas Sinan 
Beg  in Karbonat  (Karın-abad)  and  the  Ottoman  Colonization  of  Bulgarian  Thrace",  Studies  on  the  Ottoman  Architecture  of  the 
Balkans  i inde,  Variourum,  XII,  1990;  Fatih  Müderrisoğlu,  "Edirne  II.  Bayezid Külliyesi",  Vakıflar  Dergisi,  22,  1991,  151-177; 
Bahaeddin Yediyıldız,  "Hızır  PaĢa  Oğlu Mehmed  PaĢa  Vakfının  Mahiyeti",  X.  Türk  Tarih Kongresi,  22-26  Eylül 1986,  Kongreye 
Sunulan  Bildiriler  i inde,  cilt  IV,  Ankara,  Türk  Tarih Kurumu  Basımevi,  1993,  1625-1633;  Ġsmet  Kayaoğlu,  "Candaroğlu Ġsmail Bey 
Vakfiyesi", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde, vol. III, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 
1993, 1041-1047. 
16	Berki, "Zağanus PaĢa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri"; Konyalı, "Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi"; Ġsmet Kayaoğlu, "Candaroğlu Ġsmail 
Bey  Vakfiyesi",  X.  Türk  Tarih Kongresi,  22-26  Eylül 1986,  Kongreye  Sunulan  Bildiriler  i inde,  vol.  III,  Ankara,  Türk  Tarih Kurumu 
Basımevi, 1993, 1041- 1047; Yediyıldız, "XVIII. Asır Türk Vakıflarının Ġktisadi Boyutu"; idem, "Hızır PaĢa Oğlu Mehmed PaĢa".
17 Yediyıldız, "XVIII. Asır Türk Vakıflarının Ġktisadi Boyutu".
18 Yediyıldız, "XVIII. Asır Türk Vakıflarının Ġktisadi Boyutu", ss.25-26. 
19	Konyalı,  "Hafsa  Sultan‟ın  Vakfiyyesi";  Yediyıldız,  "Vakıf  Müessesinin  XVIII.  Asır  Türk  Toplumundaki Rolü";  Kayaoğlu,  "Candaroğlu
Ġsmail Bey Vakfiyesi".
20 Kayaoğlu, "Candaroğlu Ġsmail Bey Vakfiyesi".
21 Konyalı, "Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi", s. 50.
22	Pek  ok örnek arasında Halim Baki Kunter, "Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri zerine Mücmel Bir Etüd",  Vakıflar Dergisi, 1, 1938, 103-
129; Tayyib Gökbilgin, XV-XVI. Asırlarda Edirne ve PaĢa Livası, Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, Ġ. . Edebiyat Fakültesi Yayınlarından, 
no. 508, Ġstanbul, 1952; Ali Himmet Berki, "Ġslamda Vakıf, Zağanus PaĢa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri",  Vakıflar Dergisi, 4, 
1958,  19-37;  Kemal Edip Kürk üoğlu,  Süleymaniye  Vakfiyesi,  Ankara,  Vakıflar  Umum  Müdürlüğü  NeĢriyatı,  1962;  Ġbrahim  Hakkı 
Konyalı, "Kanuni Sultan Süleyman‟ın Annesi Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi ve Manisa‟daki Hayır Eserleri", Vakıflar Dergisi, 8, 1969, 47-
56;  mer Lütfi Barkan ve Ekrem Hakkı Ayverdi, Ġstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) Tarihli, Ġstanbul, 1970; Klaus Schwarz ve 
H.  Kurio,  Die Stiftungen  des  osmanischen  Grosswesirs  Koğa  Sinân  Pascha  (gest.  1596)  in Uzunğaova  /  Bulgarien,  Berlin,  Klaus 
Schwarz Verlag, 1983; Bahaeddin Yediyıldız, "Hızır PaĢa Oğlu Mehmed PaĢa Vakfının Mahiyeti", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül
1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde, vol. IV, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993, 1625-1633. 
23	Yediyıldız,  "XVIII  Asır  Türk  Toplumu  ve  Vakıf  Müessesesi";  Gabriel Baer,  "The Waqf  as  a  Prop  for  the  Social System (Sixteenth-
Twentieth Centuries)", Islamic Law and Society, 4, 3, 1997, 264-297. 
24	Bahaeddin Yediyıldız,  "XVIII.  Asırda  Türk  Vakıf  TeĢkilatı",  Tarih Enstitüsü  Dergisi,  XII,  1981-82,  171-190;  idem,  "Hızır  PaĢa  Oğlu 
Mehmed PaĢa".
25 Yediyıldız, "Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü".
26 Yediyıldız, "XVIII Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi"; idem, "Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü".
27 Akozan, "Türk Külliyeleri"; Konyalı, "Hafsa Sultan‟ın Vakfiyyesi".
28 Bahaeddin Yediyıldız, Institution du vakf au XVIIIe si cle en Turquie - 	tude socio-historique, Ankara, Soci t  d‟Histoire Turque, 1985; 
Roded Ruth, "Quantitative Analysis of Waqf Endowment Deeds: A Pilot Project", Osmanlı AraĢtırmaları, 9, 1989, 51-76. 
29	Gökbilgin, XV-XVI. Asırlarda Edirne ve PaĢa Livası; Nazif  ztürk, "Vakıflar ArĢiv Kayıtlarına Göre Niksar Vakıfları", Vakıflar Dergisi, 
22, 1991, 45-62. 
30 Jane Hathaway, "The Wealth and Influence of an Exiled Ottoman Eunuch in Egypt: The Waqf Inventory of „Abbâs Agha",  Journal of 
the Economic and Social History of the Orient, 37, 1994, 293-317.
31	NeĢet Çağatay, "Ġslamda Vakıf Kurumunun Miras Hukukuna Etkisi," Vakıflar Dergisi, 11, 1977, 1-6;  mer Lütfi Barkan, "ġer‟i Miras 
Hukuku ve Evlatlık Vakıflar", Türkiye‟de Toprak Meselesi; Toplu Eserler I i inde, Ġstanbul, Gözlem Yayınları, 1980, 209-230. 
32 Yediyıldız, "XVIII. Asırda Türk Vakıf TeĢkilatı", s. 179.
33 Süheyl nver, "Fatih külliyesine aid diğer mühim bir Vakfiye", Vakıflar Dergisi, 1, 1938, 39-45. 
34 Kunt 1979, Layish 1987, Mutafcieva 1979, O‟Fahey 1997, Schwarz and Kuria 1983 pp. 3-8. 
35	Vakfiyyelerin yanısıra  tahrîr defterlerinden  de  yararlanan  bazı  alıĢmalar  i in bkz., Yılmaz  Kurt,  "Ramazanoğulları‟nın  Vakıfları",  X.
Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde, cilt III, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993, 1013-
1034; Yediyıldız, "Mehmed PaĢa Vakfının Mahiyeti"; tahrîr defterlerinden büyük öl üde yararlanan ve vakfın iktisadi geliĢimini izleyen 
bir diğer  alıĢma i in  bkz.  Suraiya  Faroqhi,  "The  Tekke  of  Hacı  BektaĢ:  Social  Positions  and  Economic  Activities",  International 
Journal of Middle East Studies, 7, 1976, 183-208. 
337 Kurt, "Ramazanoğulları‟nın Vakıfları".
38 Müderrisoğlu, "Edirne II. Bayezid Külliyesi".
39	Ġsmail  Hakkı  Uzun arĢılı,  Karamanoğlu Ġbrahim  Bey  Vakfiyesi,  1937,  ss.  43-54;  mer  Lütfi Barkan,  "Türk-Ġslam  Toprak  Hukuku 
Tatbikatının Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Aldığı ġekiller; Malikane-Divani Sistemi", Türkiye‟de Toprak Meselesi; Toplu Eserler I i inde, 
Ġstanbul, Gözlem Yayınları, 1980, s. 183.
40	mer  Lütfi Barkan,  "Ġmparatorluk  Devrinde  Toprak  Mülk  ve  Vakıflarının  Hususiyeti",  Türkiye‟de  Toprak  Meselesi;  Toplu Eserler  I
i inde, Ġstanbul, Gözlem Yayınları, 1980, ss. 256- 258. 
41 Barkan, "Malikane-Divani Sistemi", ss. 190, 197. 
42  Barkan,  "Malikane-Divani Sistemi",  ss.  194-95;  idem,  "Ġmparatorluk  Devrinde  Toprak  Mülk  ve  Vakıflarının  Hususiyeti",  Türkiye‟de 
Toprak Meselesi; Toplu Eserler 1 i inde, Ġstanbul, Gözlem Yayınları, 1980, s. 260.
43 ġer‟iyye sicilleri kullanılarak vakıfların incelendiği bazı  alıĢmalar i in bkz., Suraiya Faroqhi, "Vakıf Administration in Sixteenth Century 
Konya, The Zaviye of Sadreddin-i Konevi", Journal of the Economic and Social History of the Orient,  XVII/2, 1974, 145-172; Oded 
Peri, "The Waqf as an Instrument to Increase and Consolidate Political Power: the Case of Khasseki Sultan Waqf in late Eighteenth-
Century Ottoman Jerusalem", Asian and African Studies, 18, 1983, 47-62; Daniel Crecelius, "The Incidence of Waqf Cases in Three 
Cairo Courts, Journal of Economic and Social History of the Orient, 29, 1986, 176-89; idem, "The Waqf of Muhammad Bey Abu Al-
Dhahab  in Historical Perspective",  International Journal of  Middle East  Studies,  23,  1991,  57-81;  Ronald C.  Jennings,  "The  Pious 
Foundation of Ġmaret-ı Hatuniye in Trabzon; 1565-1640", X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler i inde, 
cilt IV, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993, 1569-1579; idem, "Pious Foundations in the Society and Economy of Ottoman 
Trabzon,  1565-1640.  A  Study  Based  on  the  Juridical Registers  „ġer‟i  Mahkeme  Sicilleri‟  of  Trabzon",  Studies  on  Ottoman  Social 
History  in the  Sixteenth  and  Seventeenth  Centuries:  Woman,  Zimmis  and  Sharia Courts  in Kayseri,  Cyprus  and  Trabzon  i inde, 
Ġstanbul, The Isis Press, 1999, 613-665. 
44 Nejat Göyün , "Vakıf Tesisinde Devletin Katkısı (16. yüzyıl i inde)", Osmanlı AraĢtırmaları, 11, 1991, s. 125.
6 Bkz., Kurt, "Ramazanoğulları‟nın Vakıfları".

45 Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, s. 78. 
46 Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, s. 168. 
47 Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, s. 72. 
48 Crecelius, "The Waqf of Muhammad Bey". 
49 Bkz., Jennings, "The Pious Foundation of Imaret-i Hatuniye". 
50	Kayhan Orbay, The Financial Administration of an Imperial Waqf in an Age of Crisis: A Case Study of Bâyezîd II‟s Waqf in Amas ya 
(1594-1657), Unpublished M.A. Thesis, The Department of History, Bilkent University, Ankara, June 2001, s. 77. 
51 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity, ss. 306- 311. 
52 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity; Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa. 
53 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity. 
54 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity; Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa. 
55 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity.
56 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity.
57 Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity, s. 311.  
58	Murat Çizak a, "Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 38, 3, 1995, 314-354. 
Ayrıca bkz., Ronald C. Jennings, "Loans and Credit in Early 17th Century Ottoman Judicial Records; The Sharia Court of Anatolian 
Kayseri", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 16, 1973, 168-216. 
59 Barkan, "Ġmaret Sitelerinin KuruluĢ ve ĠĢleyiĢ Tarzına Ait AraĢtırmalar", s. 244; Roded, "Quantitative Analysis", s. 61. Vakıf muhasebe 
defterlerinin  tarihi belgeler  olarak  önemini Barkan  vurgulamıĢdı,  bkz.,  Barkan,  "Ġmaret  Sitelerinin  KuruluĢ  ve  ĠĢleyiĢ  Tarzına  Ait 
AraĢtırmalar", ss. 243-246; idem, "Bazı Ġmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilan oları", ss. 237-239; idem, "Süleymaniye Cami ve 
Ġmareti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe Bilan osu 993/994 (1585/1586)", Vakıflar Dergisi, 9, 1971, ss. 109-112. 
60 Barkan, "Bazı Ġmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilan oları", s. 238.
61	Muhasebe defterlerinin diğer arĢiv kaynakları ile birlikde kullanıldığı, vakıfların iktisadi faaliyet ve finansal durumları ile geliĢimlerini 
muhasebe defterleri baĢta olmak üzere  eĢitli kaynaklardan inceleyerek belirli bir dönem ve coğrafyada iktisadi ve sosyal geliĢmeler 
ile  iliĢkilendirerek  değerlendiren  alıĢmalar  i in bkz.,  Faroqhi,  "The  Zaviye  of  Sadreddin-i Konevi";  idem,  "Seyyid Gazi Revisited"; 
idem, "A Great Foundation in Difficulties"; idem, "Agricultural Crisis"; Orbay, The Financial Administration of an Imperial Waqf.
62	Bu  alıĢmalar i in bkz. Dipnot 61. Ayrıca bkz., St phane Yerasimos, "Le Waqf du Defterdar Ebu‟l Fazl Efendi et ses B n	ficiaires", 
Turcica, tome 33, 2001, 7-33. 
63	Barkan‟nın  dipnot  59‟daki sayılan  alıĢmalarına  ek  olarak  bkz.  mer  Lütfi Barkan,  "Fatih  Cami ve  Ġmareti Tesislerinin  1489 -1490 
Yıllarına  ait  Muhasebe  Bilan oları",  Ġstanbul	niversitesi Ġktisat  Fakültesi Mecmuası,  23/1-2,  1962-63,  297-341;  idem,  "Ayasofya 
Cami‟i  ve  Eyüb  Türbesinin  1489-1491  yıllarına  ait  Muhasebe  Bilan oları",  Ġstanbul	niversitesi Ġktisat  Fakültesi  Mecmuası,  23/1-2, 
1962-63, 342-379. 
64 Bkz. Dipnot 61. 
65	Daha  önce  değinilen  Faroqhi ve  Orbay‟ın	alıĢmalarının  yanısıra  Gerber  ve  Marcus‟un  alıĢmaları  muhasebe  defterlerinden  de 
yararlanarak  vakıfları  kent  ekonomisine  yerleĢtiren  alıĢmalardır,  bkz.,  Gerber,  Economy  and  Society  in an  Ottoman  City:  Bursa; 
Marcus, The Middle East on the Eve of Modernity, ss. 305-311. 
66	Vakıfların  iktisadi faaliyet  ve  mali durumlarını  inceleyerek  belirli  bir bölge  ve  dönemde  iktisadi ve  sosyal koĢullar  ile  iliĢkilendiren 
alıĢmalar i in bkz., Faroqhi, "The Zaviye of Sadreddin-i Konevi"; idem, "Seyyid Gazi Revisited: The Foundation as Seen Through 
Sixteenth and Seventeenth- Century Documents", Turcica, 1981, 90-121; idem, "A Great Foundation in Difficulties: or some evidence 
on economic contraction in the Ottoman Empire of the mid-seven- teenth century", Revue D‟Histoire Magrebine, 47-48, 1987, 109-
121; idem, "Agricultural Crisis and the Art of Flute- Playing: The Wordly Affairs of the Mevlevi Dervishes (1595-1652)", Turcica, XX, 
1988, 43-69; Orbay, The Financial Administration of an Imperial Waqf.
67  Suraiya  Faroqhi,  "Food  for  Feasts:  Cooking  Recipes  in  Sixteenth  and  Seventeenth-Century  Anatolian  Hostelries  (imaret)",  İnalcık
Hoca‟ya Armağan i inde, Ġstanbul, Eren Yayıncılık, basılacak.
68	mer  Lütfi Barkan,  "The  Price  Revolution  of  the  Sixteenth  Century:  A  Turning  Point  in the  Economic  History  of  the  Near  East",
International Journal of Middle East Studies, 1975, 6, 3-28; ġevket Pamuk, Ġstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve  cretler, 
1469-1998,  Ankara,  T.C.  BaĢbakanlık  Devlet  Ġstatistik  Enstitüsü,  Aralık  2000;  idem,  "The  Price  Revolution  in the  Ottoman  Empire 
Reconsidered",  International Journal of  Middle East  Studies,  33,  2001,  69-89;  idem,  "Prices  in the  Ottoman  Empire,  1469-1914", 
International Journal of Middle East Studies, 36, 2004, 451-68. 
69	"mukâta‟ât"  ve  "bakâyâ-i mukâta‟ât"  defterlerini bir tebliğde  ele almıĢtım.  "Müfredât  Registers  of  Defter-i Mukâta‟ât  and  Defter-i
Bakâyâ-i Mukâta‟ât as Sources of the Waqfs‟ Financial Analysis", XVI. Comite International d‟Etudes pre-Ottomanes et Ottomanes, 
Warsaw, 13-19 June 2004. Bu defterler üzerine daha ayrıntılı bir alışmamın yakın zamanda yayınlanacağını umuyorum.
70 Bu konuda II. Bâyezîd‟in Amasya vakfı defterlerine dayanarak depremin vakıf üzerinde etkisini ele aldığım ve  meremmât defterinden 
de  yararlandığım  bir alıĢmamın  yakında  yayınlanacağını  umuyorum.  Meremmât  defteri olmasalar  da  vakıflarla ilgili olmaları 
bakımından  vakıf  defterleri arasına  alınabilecek  olan  inĢa  hesaplarını  i eren  defterler  yayınlandı  veya  alıĢıldı,  bkz.,  mer  Lütfi 
Barkan,  Süleymaniye  Cami ve  Ġmareti ĠnĢaatı  (1550-1557),  Ankara,  Türk  Tarih Kurumu  Basımevi,  1972;  P.  Hochnut,  "Zur 
Finanzierung des Baues einer Sultanmoschee", Osmanistische Studien zur Wirtschafts- und Sozialgeschichte, in memoriam Vanco 
Boskov i inde, ed. Hans Georg Majer, Wiesbaden, Harrassowitz, 1986; Gülru Necipoğlu-Kafadar, "The Account Book of a Fifteenth-
Century Ottoman Royal Kıosk", Journal of Turkish Studies, vol. 11, 1987, 31-37. 
71 Bir "defter-i aĢ" Barkan tarafından yayınlanmıĢdı bkz., Barkan, "Bazı Ġmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilan oları". Süleymaniye 
cami ve imaretine ait bir "ta„âmhorân" defterini ele aldığım tebliğim konferans metni olarak yayınlanacak, "Feeding People, Feeding 
Power",  Ġstanbul,  8-10  Ekim  2004.  "fodûlahorân"  defterlerini ele aldığım  bir diğer  alıĢmamın  yakın  zamanda  yayınlanabileceğini
umuyorum. 
72 Bu konuda ki defterlere ve bu defterlerin önemlerine değinen bir alıĢmamın yakında yayınlanacağını umuyorum.
73	Muhasebe  defterleri ile  birlikte diğer  arĢiv  kaynaklarını  birarada  değerlendirerek  vakıfların  ele alındığı  alıĢmalar  i in bkz.  Faroqhi, 
"The  Zaviye  of  Sadreddin-i Konevi";  idem,  "Seyyid Gazi Revisited";  idem,  "A  Great  Foundation  in Difficulties";  idem,  "Agricultural 
Crisis  and  the  Art  of  Flute-Playing";  Orbay,  The  Financial  Administration  of  an  Imperial Waqf;  Singer,  Constructing  Ottoman 
Beneficence.