XX. Yüzyılın Başlarında İran Ticaretinde Osmanlı-Rus Rekabeti

Makale Türkçe Tarih× 20. yy× Osmanlı× Anadolu×

Künye:

Yazarlar:

Masoumeh DAEİ

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2013

Yayınlandığı Eser:

Belleten

Cilt:

LXXVII

Sayı:

278

Sayfa Aralığı:

239-269

İçerik Dosyası:

İndirmek için tıklayınız

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Merve Kılıç

Güncelleyen:

Göktürk Altındiş

Özet:

XIX. yüzyılın başlarında kapitalist endüstri devletleri kendi ürün ve üretimlerini Doğu’ya ulaştırmak ve aynı şekilde doğudan batıya ham madde aktarmak için rekabete girişmişlerdi. Aynı güçler Karadeniz’in doğu limanlarından İran’a kadar uzanan ticaret yoluna büyük önem vererek bu güzergahta hakim güç olmak için rekabete girişmişlerdi. XIX. yüzyıl başlarında Karadeniz ticaretinin canlanması ve 1869 yılında Süveyş kanalının açılması Karadeniz’in doğusundan İran’a yapılan ticaretin hem iktisâdî ve hem de siyasi bakımdan uluslararası stratejik önem kazanmasına sebep oldu. Karadeniz tarihine baktığımızda Trabzon limanının önemi, üstünlüğü, tarihi geçmişinden değil, aktif bir ticari yol olan Erzurum-Tebriz hattına bağlanmasından kaynaklanıyordu. XIX. yüzyılda Karadeniz’in doğu limanlarından İran’a transit ticareti yapan iki yoldan Osmanlı hâkimiyet bölgesindeki Trabzon-Erzurum- Tebriz yolu ve Rus hakimiyet sahasındaki Gürcistan sahillerinden Sohum-Poti limanları üzerinden geçen Batum-Tişis-Tebriz yolu iki devleti rakip haline getirdi. Rus Çarı, Kafkas ticari-transit yolunu öne çıkarmak amacıyla ülkenin kuzey bölgesinde yarı sömürgeci durumunu korumak, Kafkasya’yı büyük bir ticari bölge yapmak, bütün Asya pazarları ile bağlantı kurmak niyetindeydi. Rusya kendi tüccarını önceden mükellef olduğu yerel vergilerden muaf tutarak, onlara mali ve gümrük yardımları yaparak tüccarı himayesi altına aldı. Rusya tüm bu girişimleriyle Osmanlı toprakları üzerinden İran’a gelen İngiliz malları ile rekabet etmeyi amaçlıyordu.

Diğer yandan Rusya, Kafkas yolunda ticari üstünlüğü daimi surette elinde bulundurmak için çeşitli önlemler aldı. Tebriz-Culfa demiryolunu yaparak bütün yol boyunca Rus askerlerini bu güzergaha yerleştirdi. Aynı yollun kenarlarına kullanışlı kervansaraylar yaparak tüccarın ve yolcuların seyahatini kolaylaştırdığı gibi menzillerle de bölge güvenliğini sağlamıştı.

1820 yılının ortalarında İngiliz malları ilk olarak Fars körfezinden İran’a girmiş, bu yıldan sonra da İngiliz malları Kuzey’den Sohum yoluyla Kafkasya ve Anadolu’nun doğusuna, İran’ın kuzeyine ulaşmıştı. İngiltere’nin bu başarısı bölgedeki Rus pazarını tehdit etmişti.

Rusya, siyasi açıdan Kafkasya bölgesiyle güçlü bağlantılar kurmasına rağmen, ekonomik açıdan güçlü bağlantılar kuramamış hatta günden güne bölgedeki ticari varlığı zayışamıştı. Rusya’nın bölgede varlığı zayışamasına karşın İngiliz mallarının satışı İran’da artıyordu. İngiltere, daha fazla kar elde etmek için kısa deniz yolları bulmaya yöneliyordu. İşte bu noktada İngiltere’nin İran’a ulaşmak için bulduğu en kısa yol Karadeniz güzergahıydı.

Bu makalede yeni bir bakış açısıyla ve belirli etkenler haricinde – Hindistan’ın siyasi ve iktisâdî rolü göz ardı edilerek – dış güçlerin olumsuz etkilerine rağmen XIX. yüzyıl sonu, XX. yüzyıl başlarında İran ticaretinin canlanmasını incelemeye çalıştık. Diğer taraftan zikrettiğimiz yollarda Osmanlı ve Rusya arasındaki rekabetin neden ve nasıl bir şekilde ortaya çıktığı sorusuna cevap vermeye, aynı zamanda İngiltere’nin Osmanlı’ya ait olan yolu sahiplenmedeki rolünü belirlemeye çalıştık.

Diğer yandan Rusya, Kafkas yolunda ticari üstünlüğü daimi surette elinde bulundurmak için çeşitli önlemler aldı. Tebriz-Culfa demiryolunu yaparak bütün yol boyunca Rus askerlerini bu güzergaha yerleştirdi. Aynı yollun kenarlarına kullanışlı kervansaraylar yaparak tüccarın ve yolcuların seyahatini kolaylaştırdığı gibi menzillerle de bölge güvenliğini sağlamıştı.

1820 yılının ortalarında İngiliz malları ilk olarak Fars körfezinden İran’a girmiş, bu yıldan sonra da İngiliz malları Kuzey’den Sohum yoluyla Kafkasya ve Anadolu’nun doğusuna, İran’ın kuzeyine ulaşmıştı. İngiltere’nin bu başarısı bölgedeki Rus pazarını tehdit etmişti.

Rusya, siyasi açıdan Kafkasya bölgesiyle güçlü bağlantılar kurmasına rağmen, ekonomik açıdan güçlü bağlantılar kuramamış hatta günden güne bölgedeki ticari varlığı zayışamıştı. Rusya’nın bölgede varlığı zayışamasına karşın İngiliz mallarının satışı İran’da artıyordu. İngiltere, daha fazla kar elde etmek için kısa deniz yolları bulmaya yöneliyordu. İşte bu noktada İngiltere’nin İran’a ulaşmak için bulduğu en kısa yol Karadeniz güzergahıydı.

Bu makalede yeni bir bakış açısıyla ve belirli etkenler haricinde – Hindistan’ın siyasi ve iktisâdî rolü göz ardı edilerek – dış güçlerin olumsuz etkilerine rağmen XIX. yüzyıl sonu, XX. yüzyıl başlarında İran ticaretinin canlanmasını incelemeye çalıştık. Diğer taraftan zikrettiğimiz yollarda Osmanlı ve Rusya arasındaki rekabetin neden ve nasıl bir şekilde ortaya çıktığı sorusuna cevap vermeye, aynı zamanda İngiltere’nin Osmanlı’ya ait olan yolu sahiplenmedeki rolünü belirlemeye çalıştık.

Bu eser henüz bir kaynakçada yer almıyor.

Yaptığı atıflar
Aldığı atıflar

Atıf yapılan eser:

Stanley Lane-Poole

Lord Stratford Canning’in Türkiye Anıları

Ankara, 1990, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Türkiye Cumhuriyeti Çağdaş Anadolu

Bu Kitap

117 kez

görüntülendi.

Yuluğ Tekin KURAT , Akdes Nimet Kurat

Henry Layard'ın İstanbul Elçiliği 1877-1880

Ankara, 1968, D.T.C.F..

Kitap Türkçe

Bu Kitap

80 kez

görüntülendi.

Çağlar KEYDER , Donald Quataert

Doğu Akdeniz'de Liman Kentleri: (1800-1914)

İstanbul, 1994, Türkiye Ekonomik Ve Toplumsal Tarih Vakfı.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

36 kez

görüntülendi.

Charles Philip Issawi

“The Tabriz-Trabzon Trade, 1830–1900: The Rise and Decline of A Route”

International Journal of Middle East Studies.

Makale İngilizce 20. yy 19. yy

Bu Makale

13 kez

görüntülendi.

1885-1985 Türkiye Ekonomisinin 100.Yılı ve İzmir ve İzmir Ticaret Odası Sempozyumu

İzmir, 1985, .

Kitap Türkçe

Bu Kitap

14 kez

görüntülendi.

Charles Philip Issawi

Economic History of Turkey, 1800-1914

Chicago, 1980, The University Of Chicago Press.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

5 kez

görüntülendi.

İlhan TEKELİ , Selim İlkin

Cumhuriyetin Harcı

İstanbul, 2003, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Kitap Türkçe Osmanlı 19. yy Anadolu

Bu Kitap

4 kez

görüntülendi.

Henry Felix Woods

Türkiye Anıları

İstanbul, 1976, Milliyet Yayınları.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Wilhelm HEYD

Yakındoğu Ticaret Tarihi

Ankara, 1975, .

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

2 kez

görüntülendi.

Stanford Jay Shaw

Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye - 1

İstanbul, 1982, E Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih Osmanlı

Bu Kitap

3 kez

görüntülendi.

Selahattin TOZLU

Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu

Erzurum, 1997, DOKTORA.

Tez Türkçe

Bu Tez

2 kez

görüntülendi.

İstanbul Tİcaret ve Sanayi odası 1926 Senesi Kongresi

, 1926, Ebu’z-Ziya Matbaas›.

Kitap Türkçe

Bu Kitap

1 kez

görüntülendi.

Ali Üner TURGAY

“Trade and merchants in the nineteent-century Trabzon:elements of ethnic conflict”

Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society.

Makale İngilizce

Bu Makale

1 kez

görüntülendi.

Muhammed İbrahim Fattahi

İran beyn-i Do İnkilab

Tahran, 1382/2004, .

Kitap Farsça Tarih Siyaset

Bu Kitap

1 kez

görüntülendi.

Ahmet Kesrevi

Tarih-i Hîjdeh Sâle-yi Âzerbaycan, Bâzmânde-i Târîh-i Meflrûte-i İran

Tahran, 1997, Emir Kebir Yayınevi.

Kitap Farsça Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

John Malcolm

Sketches of Persia

London, 1845, .

Kitap İngilizce Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Rahmetullah Han

Urmiye der Muhârebe-i Âlemsûz, ez Mukaddeme-i Nesârâ tâ Belvâ-yi İsmâîl Aga, hş. 1298-1300

Tahran, 1389, İksir Yayınevi.

Kitap Farsça Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Hacı Muhammed Rahim , Nusret-i Makui

Tarih-i İnkılâb-ı Âzerbaycan ve Hevânîn-i Maku

Kum, 1373, İlmiye Yayınevi.

Kitap

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Muhammed Taki Sepehr

Nâsıhu’t-Tevârîh

Tahran, 1344, .

Kitap Türkçe

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Suheyla Torabî-yi Farsanî

Tüccar, Meşrutiyet ve Dovlet-i Modern

Tahran, 1342, Emirkebir Yayınevi.

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Mübahat S. Kütükoğlu

“XIX. Yüzyılda Trabzon Ticareti”

I. Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi.

Makale Türkçe

Bu Makale

0 kez

görüntülendi.

Rehim REİSNİA

İran ve Osmani der Astane-i Karn-i Bistum

Tahran, 1374/1995, Sutudeh Yayınları.

Kitap Farsça Tarih Siyaset

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

İdris BOSTAN

Karadeniz’in Dışa Kapalı Olduğu Dönemde Trabzon Limanı

Trabzon, 1999, Trabzon Belediye Yayınları.

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Muhammed Ali Cemalzade

Genc-i Şâyigân

Tahran, 1376, Movkufat-i Dr. Mahmud Afflar Yay›nevi.

Kitap Abhazca Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Emir Tahmasbi , Serleşker Abdullah Han

Yâd Dâflthâ-yi ez Âflûbhâ-yi Aflâyirî ve Siyâsî-yi Âzerbaycan

Tahran, 1388, Bahter Yayınevi.

Kitap Farsça Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Mervin L. Enter

Revâbit-i Bâzergânî-yi İran ve Rusya, 1828–1914,

Tahran, 1369, .

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Gulam Han Haşmet

Mûyehâ-yi şehr-i Garîb (Gozâreş-i Mustened ez Vekâye-i Cilolog ve Hevâdis-i Bâd ez ân der Urumiye

Urumiye, 1387, Yaz Yayınevi.

Kitap Farsça Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Abdulvahab Hayri

İktisâdî Trabzon

Trabzon, 2008, Serander Yayınevi.

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Hacı Mehdi Gulî Hidayet

Hâtırat ve Heterât (Tûşe-i ez Tarih-i şeş Pâdişâh ve Gûşe-i ez Dovre-i Zindegî-yi Men)

Tahran, 1375, Hakikat Yayınevi.

Kitap Farsça Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Rızakulu Han-i Hidayet

Rovzetu’s-Sefâ-yi Nâsırî

, 1960, .

Kitap Farsça Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Charles Issawi

Târîh-i İktisâdî-yi İran

Tahran, 1362, .

Kitap Türkçe Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Muhammed Hasan Han

Mir’âtu’l-Buldân

Tahran, 1877, .

Kitap Arapça Tarih

Bu Kitap

0 kez

görüntülendi.

Hüseyin Kaleli

“19. Yüzyılda İran Transit Ticaret Yolu için Osmanlı- Rus Rekabeti”

Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.

Makale Türkçe Tarih

Bu Makale

0 kez

görüntülendi.

Bu eserin aldığı atıf bulunmuyor.

Eser istatistikleri yükleniyor...