Tesalya

Makale Türkçe Sosyal Bilimler×

Künye:

Yazarlar:

Machiel Kiel

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

2011

Yayınlandığı Eser:

Türkiye Diyanet Vakfı Dergisi

Cilt:

Sayı:

Sayfa Aralığı:

522-526

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://tdvislamansiklopedisi.org/dia/pdf/c40/c400308.pdf

Operatör:

Zeynep Pakize Semiz

Güncelleyen:

Zeynep Pakize Semiz

Özet:

[TESALYA - Machiel Kiel]

hareketlilik, köylerdeki nüfusun önemli sayıda azalmasına ve müslüman yerleşimcilerin köyleri boşaltmasına yol açtı. XIX. yüzyıla ait kayıtlar, ova ve vadilerdeki köylerde yaşayan nüfusun XVI. yüzyıla göre 1/3 oranında azaldığına işaret eder. Doğu ovasında XVI ve XVII. yüzyılların başlarında tamamıyla Türk nüfusunun bulunduğu köylerde çiftlikler kurma süreci sebebiyle Rum hıristiyan nüfusu büyük oranda arttı. Bu sürece XVIII. yüzyılın son yıllarıyla XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde âdeta yarı bağımsız davranan Tepedelenli Ali Paşa ve oğulları tarafından hız kazandırıldı. XVIII ve XIX. yüzyıllarda halkın güvenliği de zayıfladı. Özellikle dağlık bölgelerde yaşayan insanlar bu duruma karşı her yerde savunmaya elverişli taş kule evler yapmaya başladılar. Kitâbelerinde tarihleri belli olan bu evlerin pek çoğu günümüzde hâlâ ayaktadır.

Tesalya bölgesinde geç Osmanlı döneminde büyük devlet binaları, özellikle köprüler ayaktaydı. 1726’da Rapsani yakınlarındaki Pineius nehri üzerinde yapılan Topal Osman Paşa Köprüsü ve 1165’te (1752) Çatalca yakınlarında oğlu Tesalya valisi, şair ve devlet adamı Râtib Ahmed Paşa’ya atfedilen köprü örnek olarak zikredilebilir. Tesalya’daki tekkeler hakkında çok az şey bilinmektedir. Defterdar Ekmekçizâde Ahmed Paşa’nın Yenişehir’de büyük bir Mevlevî tekkesi vardı. Tepedelenli Ali Paşa’nın Tırhala’da inşa edilen büyük ve süslemeli Sâdî Tekkesi, yine aynı durumdaki Kestriç nahiyesinde Aydınlı köyündeki Bektaşî Tekkesi mevcuttu. Bunlardan ve benzeri yapılardan bugün geriye tek bir taş dahi kalmamıştır. Büyüklükleri ve mimari değerleriyle ilgili bir fikir ise Çatalca’nın kuzeydoğusunda yer alan Örenli (İreni) köyü yakınlarındaki bir tepe üzerinde bulunan Durbali (Tur Bâlî) Sultan Bektaşî Tekkesi’nden edinilebilir. XVI. yüzyıl tahrirleri bu tekkeden söz etmediği gibi dergâhın hemen aşağısındaki yoldan geçen Evliya Çelebi de bundan söz etmez. Muhafaza edilen en eski mezar taşı 1174 (1760-61) yılından kalmadır. İki türbeden en eski olanı XVII. yüzyıla kadar gider.

Osmanlı sistemi Tesalya’daki hıristiyanlara, Rum ve Ulahlar’a kiliseler ve büyük manastırlar inşa etme imkânı tanımıştır. Meteora’nın yirmi beş adet kayalık manastırı bu duruma bir örnek teşkil eder. Yıldırım Bayezid, bu manastırların en eskisi olan Grand Meteora’ya kendisinden sonra da bütün sultanlar tarafından tanınan önemli ayrıcalıklar vermiştir. Meteora kayalıklarındaki hemen bütün diğer manastırlar Osmanlı döneminden kalma olup çoğu XVI. yüzyılda inşa edilmiştir. XVI ve XVII. yüzyıllardaki şatafatlı ve heybetli manastırlar dizisi (Dousiko, Drakotrypa, Koroni, Megalo Petra, Rendina ve diğerleri) büyük ovaların güneyindeki sıradağların yamaçlarındadır ve bölgenin müreffeh ve müteşebbis Ulah nüfusu tarafından yaptırılmıştır. Golos’un kuzeyindeki dağlık ve ağaçlık Pelion bölgesinde de birçok yeni kilise ve manastır gelişmiş endüstriyel düzeye ulaşan Yunan köylü nüfusu tarafından inşa edilmiştir. Pelion bölgesi Bizans dönemi boyunca meskûn olmuştur. XV. yüzyılın ortalarından XVI. yüzyılın sonlarına kadar pek çok yeni köy bu bölgede kurulmuştur. I. Ahmed döneminde Pelion köyleri vakıf olarak Kızlar Ağası Mustafa Kostiç’e verilmiştir. Makrinitsa, Portaria, Argalasti ya da Zagora’daki zengin duvar süslemeleri bulunan çok sayıda kilise ve büyük konak, Osmanlı dönemiyle birlikte sona eren bölgenin olağanüstü refahına hâlâ şahitlik yapmaktadır. Osmanlı döneminin sonlarına doğru Tesalya’nın toplam nüfusu 365.000 kişi olarak hesaplanmıştır. Arkasında siyasî gerekçelerin bulunduğu Yunan hesaplamaları Türkler’in oranını yaklaşık 40.000 civarında, hatta daha az göstermiştir. 1841’de Johann Fallmerayer, bunun hatalı olduğu ve Türk nüfusunun üçte bir olması gerektiği (yaklaşık 120.000) sonucuna varmıştır ki bu da şüpheli görünmektedir.

1855’te Yunan milliyetçi kışkırtmaları ve kırsal kesimin derin hoşnutsuzluğu Osmanlı idaresine karşı ciddi bir isyana sebebiyet verdi. Mısırlı yardımcı kuvvetlerle bu isyan Abdi Paşa tarafından bastırıldı. Yeni vali Hüseyin Hüsnü Paşa’nın idaresi altında Tesalya’da refahı tekrar geri getirmek için çok şey yapıldı. 1881’de Yunanlı güçlerin ağır baskısı altında Osmanlılar, Tesalya’yı Yunan Krallığı’na terketti. Müslümanların çoğunluğu Lozan Antlaşması neticesinde Tesalya’daki mülklerini yok pahasına elden çıkardı (1923-1924). Geride bıraktıkları camiler, okullar, tekkeler, hanlar, hamamlar çok hızlı bir şekilde ortadan kayboldu. 1890’ların sonunda Yunan milliyetçilerinin tahriki Osmanlı-Yunanlı savaşına yol açtı (7 Nisan -18 Mayıs 1897). Savaş süresince Hâfız Abdülezel Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusu bütün Tesalya’yı yeniden zaptetti. Furka geçidine hücum etti, Lamia’yı aldı; hatta Atina’ya yürümek üzereyken büyük güçlerin müdahalesi neticesinde durduruldu. Savaş sonunda Tesalya Yunanlılar’a kaldı. Doğu Bulgaristan’da Bulgarlar ile Yunan azınlık arasındaki gergin durum 1906’da şiddete, yağmaya, katliama ve kundakçılığa dönüştü. Bulgaristan’dan kaçan 15.000 Rum Tesalya’ya iskân edildi. Bunlara Lozan Antlaşması neticesinde Anadolu’dan gelenler de eklendi. Lozan Antlaşması’n-da Arnavutça konuşan küçük bir müslüman grubun Tesalya’da kalmasına izin verildi. Aralarında Çatalca yakınlarındaki büyük Durbali Sultan Tekkesi’nin Bektaşî dervişleri bulunmaktaydı. Son liderleri olan Baba Seyyid’in 1973 yılındaki ölümüne kadar faal haldeydi. Bu önemli tekke 2005-2006 yıllarından itibaren gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarından sonra yeniden faaliyete geçmiştir.

[TESALYA - Machiel Kiel]

hareketlilik, köylerdeki nüfusun önemli sayıda azalmasına ve müslüman yerleşimcilerin köyleri boşaltmasına yol açtı. XIX. yüzyıla ait kayıtlar, ova ve vadilerdeki köylerde yaşayan nüfusun XVI. yüzyıla göre 1/3 oranında azaldığına işaret eder. Doğu ovasında XVI ve XVII. yüzyılların başlarında tamamıyla Türk nüfusunun bulunduğu köylerde çiftlikler kurma süreci sebebiyle Rum hıristiyan nüfusu büyük oranda arttı. Bu sürece XVIII. yüzyılın son yıllarıyla XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde âdeta yarı bağımsız davranan Tepedelenli Ali Paşa ve oğulları tarafından hız kazandırıldı. XVIII ve XIX. yüzyıllarda halkın güvenliği de zayıfladı. Özellikle dağlık bölgelerde yaşayan insanlar bu duruma karşı her yerde savunmaya elverişli taş kule evler yapmaya başladılar. Kitâbelerinde tarihleri belli olan bu evlerin pek çoğu günümüzde hâlâ ayaktadır.

Tesalya bölgesinde geç Osmanlı döneminde büyük devlet binaları, özellikle köprüler ayaktaydı. 1726’da Rapsani yakınlarındaki Pineius nehri üzerinde yapılan Topal Osman Paşa Köprüsü ve 1165’te (1752) Çatalca yakınlarında oğlu Tesalya valisi, şair ve devlet adamı Râtib Ahmed Paşa’ya atfedilen köprü örnek olarak zikredilebilir. Tesalya’daki tekkeler hakkında çok az şey bilinmektedir. Defterdar Ekmekçizâde Ahmed Paşa’nın Yenişehir’de büyük bir Mevlevî tekkesi vardı. Tepedelenli Ali Paşa’nın Tırhala’da inşa edilen büyük ve süslemeli Sâdî Tekkesi, yine aynı durumdaki Kestriç nahiyesinde Aydınlı köyündeki Bektaşî Tekkesi mevcuttu. Bunlardan ve benzeri yapılardan bugün geriye tek bir taş dahi kalmamıştır. Büyüklükleri ve mimari değerleriyle ilgili bir fikir ise Çatalca’nın kuzeydoğusunda yer alan Örenli (İreni) köyü yakınlarındaki bir tepe üzerinde bulunan Durbali (Tur Bâlî) Sultan Bektaşî Tekkesi’nden edinilebilir. XVI. yüzyıl tahrirleri bu tekkeden söz etmediği gibi dergâhın hemen aşağısındaki yoldan geçen Evliya Çelebi de bundan söz etmez. Muhafaza edilen en eski mezar taşı 1174 (1760-61) yılından kalmadır. İki türbeden en eski olanı XVII. yüzyıla kadar gider.

Osmanlı sistemi Tesalya’daki hıristiyanlara, Rum ve Ulahlar’a kiliseler ve büyük manastırlar inşa etme imkânı tanımıştır. Meteora’nın yirmi beş adet kayalık manastırı bu duruma bir örnek teşkil eder. Yıldırım Bayezid, bu manastırların en eskisi olan Grand Meteora’ya kendisinden sonra da bütün sultanlar tarafından tanınan önemli ayrıcalıklar vermiştir. Meteora kayalıklarındaki hemen bütün diğer manastırlar Osmanlı döneminden kalma olup çoğu XVI. yüzyılda inşa edilmiştir. XVI ve XVII. yüzyıllardaki şatafatlı ve heybetli manastırlar dizisi (Dousiko, Drakotrypa, Koroni, Megalo Petra, Rendina ve diğerleri) büyük ovaların güneyindeki sıradağların yamaçlarındadır ve bölgenin müreffeh ve müteşebbis Ulah nüfusu tarafından yaptırılmıştır. Golos’un kuzeyindeki dağlık ve ağaçlık Pelion bölgesinde de birçok yeni kilise ve manastır gelişmiş endüstriyel düzeye ulaşan Yunan köylü nüfusu tarafından inşa edilmiştir. Pelion bölgesi Bizans dönemi boyunca meskûn olmuştur. XV. yüzyılın ortalarından XVI. yüzyılın sonlarına kadar pek çok yeni köy bu bölgede kurulmuştur. I. Ahmed döneminde Pelion köyleri vakıf olarak Kızlar Ağası Mustafa Kostiç’e verilmiştir. Makrinitsa, Portaria, Argalasti ya da Zagora’daki zengin duvar süslemeleri bulunan çok sayıda kilise ve büyük konak, Osmanlı dönemiyle birlikte sona eren bölgenin olağanüstü refahına hâlâ şahitlik yapmaktadır. Osmanlı döneminin sonlarına doğru Tesalya’nın toplam nüfusu 365.000 kişi olarak hesaplanmıştır. Arkasında siyasî gerekçelerin bulunduğu Yunan hesaplamaları Türkler’in oranını yaklaşık 40.000 civarında, hatta daha az göstermiştir. 1841’de Johann Fallmerayer, bunun hatalı olduğu ve Türk nüfusunun üçte bir olması gerektiği (yaklaşık 120.000) sonucuna varmıştır ki bu da şüpheli görünmektedir.

1855’te Yunan milliyetçi kışkırtmaları ve kırsal kesimin derin hoşnutsuzluğu Osmanlı idaresine karşı ciddi bir isyana sebebiyet verdi. Mısırlı yardımcı kuvvetlerle bu isyan Abdi Paşa tarafından bastırıldı. Yeni vali Hüseyin Hüsnü Paşa’nın idaresi altında Tesalya’da refahı tekrar geri getirmek için çok şey yapıldı. 1881’de Yunanlı güçlerin ağır baskısı altında Osmanlılar, Tesalya’yı Yunan Krallığı’na terketti. Müslümanların çoğunluğu Lozan Antlaşması neticesinde Tesalya’daki mülklerini yok pahasına elden çıkardı (1923-1924). Geride bıraktıkları camiler, okullar, tekkeler, hanlar, hamamlar çok hızlı bir şekilde ortadan kayboldu. 1890’ların sonunda Yunan milliyetçilerinin tahriki Osmanlı-Yunanlı savaşına yol açtı (7 Nisan -18 Mayıs 1897). Savaş süresince Hâfız Abdülezel Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusu bütün Tesalya’yı yeniden zaptetti. Furka geçidine hücum etti, Lamia’yı aldı; hatta Atina’ya yürümek üzereyken büyük güçlerin müdahalesi neticesinde durduruldu. Savaş sonunda Tesalya Yunanlılar’a kaldı. Doğu Bulgaristan’da Bulgarlar ile Yunan azınlık arasındaki gergin durum 1906’da şiddete, yağmaya, katliama ve kundakçılığa dönüştü. Bulgaristan’dan kaçan 15.000 Rum Tesalya’ya iskân edildi. Bunlara Lozan Antlaşması neticesinde Anadolu’dan gelenler de eklendi. Lozan Antlaşması’n-da Arnavutça konuşan küçük bir müslüman grubun Tesalya’da kalmasına izin verildi. Aralarında Çatalca yakınlarındaki büyük Durbali Sultan Tekkesi’nin Bektaşî dervişleri bulunmaktaydı. Son liderleri olan Baba Seyyid’in 1973 yılındaki ölümüne kadar faal haldeydi. Bu önemli tekke 2005-2006 yıllarından itibaren gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarından sonra yeniden faaliyete geçmiştir.