İzmir Temettü Sayımları ve Yabancı Tebaa

Makale Türkçe

Künye:

Yazarlar:

Mübahat S. Kütükoğlu

Ekle

Emeği Geçenler:

Ekle

Yayın Yılı:

1999

Yayınlandığı Eser:

Belleten

Cilt:

LXIII

Sayı:

238

Sayfa Aralığı:

755-773

İçerik Dosyası:

Web adresi:

http://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/60342/887720

Operatör:

Zeynep Kurnaz

Güncelleyen:

Yağız Fatih Nazlıer

Özet:

Tanzimattan sonra örfî vergilerde değişiklik yapıldığından yeni konacak vergiye esas olmak üzere 1256 ( 1840)'da gelirlerin tesbiti için bir sayım başlatılmış, 1261'de ise sayım esaslannda bazı değişiklikler yapılarak bütün Osmanlı topraklarına teşmil edilmişti. Diğer yerler gibi 1261 (1845)'de İzmirde de sayıma başlanmış, fakat yangın dolayısiyle bitirilmesi kabil olamamış, iki yıl sonra yenilenmesi yoluna gidilmişti. Ancak ne yazık bu tahririn Osmanlı tebaasına âid olan defterleri Başbakanlık Osmanlı Arşivinin araştırıcıya açık olan kısmı içinde bulunmamakta, sadece İzmir'de yaşayan yabancı tebaaya âid temettü defterleri göıülmektedir. Bu defterler İngiltere, Avusturya, Fransa, Rusya, Danimarka, Prusya, Yunanistan, Holanda ve İtalyan devletleri (Napoli, Toskana, Cenova, Sardinya) tebaalarını ihtiva etmektedir. Böylece İzmir'de yaşayan yabancı tebaa ve himayesindekilerin sayıları (erkek nüfus), sahib oldukları mülkler, gelirleri, şehrin hangi kesimlerinde yaşadıkları, meslekleri gibi konularda bilgi sahibi olabiliyoruz. Yabancı tebaanın en büyük bölümünün Yunan tebaalıların teşkil ettiği, bunların ise çoğunun Ege adalarından geldikleri, ancak, gelir seviyelerinin büyük devletler tabiiyetindekilere nazaran düşük olduğu anlaşılmaktadır. Zaten yabancı tabiiyetindekilerin çok büyük bir ekseriyeti Osmanlı tebaası olarak doğanlardan meydana gelmektedir. Bunlar içinde de en büyük grup Rum menşe'lilerdir. Ermeni ve Yahudilerin sayıları Rumlara nazaran hayli azdır. En fazla Yahudi Toskana tebaası içinde bulunmaktadır. Bazı meslek sahiblerinin belli bir devletin tebaası olmayı tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Yunan tabiiyetindekiler içinde en geçerli meslek kunduracılık, Fransız, Avusturya, Ceneviz ve Toskana tabiiyetindekilerde simsarlık, Rus tabiiyetindekilerde yemişçilik, İngiliz tabiiyetindekilerde terzilik ve kayıkçılık gelmektedir.

Bu tarihte henüz Osmanlı topraklarında mülk edinmeleri kanûnen yasak olmasına rağmen İzmir'deki yabancı tabiiyetindekilerin birçoğunun mülk ve gedik sahibi olduklarını da tesbit edebiliyoruz. Ancak, mülklerin kıymeti genellikle pek yüksek görünmüyor. Bu mülklerden elde edilen kira gelirleri de görülebiliyor. Gerek mülk kıymeti, gerekse kira geliri bakımındarı ilk sırayı İngilizler alıyor. Oturduğıı evinden başka mülkü olmayanlar ise -evlerinde kiraya verdikleri odaları yoksa- mülk sahibi olarak görünmüyorlar. Mülkler içinde konsoloshane, yalı, yahudhane, frenkhane, han, dükkân, mağaza, mahzen, meyhane, kahvehane, fırın, lokanta, vs. sayılabilir ki bütün bunlar makalede rakamlarla gösterilmiştir.

Tanzimattan sonra örfî vergilerde değişiklik yapıldığından yeni konacak vergiye esas olmak üzere 1256 ( 1840)'da gelirlerin tesbiti için bir sayım başlatılmış, 1261'de ise sayım esaslannda bazı değişiklikler yapılarak bütün Osmanlı topraklarına teşmil edilmişti. Diğer yerler gibi 1261 (1845)'de İzmirde de sayıma başlanmış, fakat yangın dolayısiyle bitirilmesi kabil olamamış, iki yıl sonra yenilenmesi yoluna gidilmişti. Ancak ne yazık bu tahririn Osmanlı tebaasına âid olan defterleri Başbakanlık Osmanlı Arşivinin araştırıcıya açık olan kısmı içinde bulunmamakta, sadece İzmir'de yaşayan yabancı tebaaya âid temettü defterleri göıülmektedir. Bu defterler İngiltere, Avusturya, Fransa, Rusya, Danimarka, Prusya, Yunanistan, Holanda ve İtalyan devletleri (Napoli, Toskana, Cenova, Sardinya) tebaalarını ihtiva etmektedir. Böylece İzmir'de yaşayan yabancı tebaa ve himayesindekilerin sayıları (erkek nüfus), sahib oldukları mülkler, gelirleri, şehrin hangi kesimlerinde yaşadıkları, meslekleri gibi konularda bilgi sahibi olabiliyoruz. Yabancı tebaanın en büyük bölümünün Yunan tebaalıların teşkil ettiği, bunların ise çoğunun Ege adalarından geldikleri, ancak, gelir seviyelerinin büyük devletler tabiiyetindekilere nazaran düşük olduğu anlaşılmaktadır. Zaten yabancı tabiiyetindekilerin çok büyük bir ekseriyeti Osmanlı tebaası olarak doğanlardan meydana gelmektedir. Bunlar içinde de en büyük grup Rum menşe'lilerdir. Ermeni ve Yahudilerin sayıları Rumlara nazaran hayli azdır. En fazla Yahudi Toskana tebaası içinde bulunmaktadır. Bazı meslek sahiblerinin belli bir devletin tebaası olmayı tercih ettikleri  anlaşılmaktadır.  Yunan tabiiyetindekiler  içinde en geçerli   meslek  kunduracılık, Fransız, Avusturya, Ceneviz ve Toskana tabiiyetindekilerde simsarlık, Rus tabiiyetindekilerde yemişçilik, İngiliz tabiiyetindekilerde terzilik ve kayıkçılık gelmektedir.

Bu tarihte henüz Osmanlı topraklarında mülk edinmeleri kanûnen yasak olmasına rağmen İzmir'deki yabancı tabiiyetindekilerin birçoğunun mülk ve gedik sahibi olduklarını da tesbit edebiliyoruz. Ancak, mülklerin kıymeti genellikle pek yüksek görünmüyor. Bu mülklerden elde edilen kira gelirleri de görülebiliyor. Gerek mülk kıymeti, gerekse kira geliri bakımındarı ilk sırayı İngilizler alıyor. Oturduğıı evinden başka mülkü olmayanlar ise -evlerinde kiraya verdikleri odaları yoksa- mülk sahibi olarak görünmüyorlar. Mülkler içinde konsoloshane, yalı, yahudhane, frenkhane, han, dükkân, mağaza, mahzen, meyhane, kahvehane, fırın, lokanta, vs. sayılabilir ki bütün bunlar makalede rakamlarla gösterilmiştir.