Anadolu Selçuklu devri çini mozayik mihrapları

Tez Türkçe

Künye:

Yazarlar:

İclal ERDIL Sosyal Bilimler Enstitüsü

Ekle

Danışmanlar:

Yrd.Doç.Dr. Lale BULUT Sosyal Bilimler Enstitüsü

Ekle

Yayın Yılı:

1998

Yayın Yeri:

İzmir

Seviye:

MASTER

Kurum:

Bölüm:

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Serkan Demiray

Güncelleyen:

Kebire Osman

Özet:

İbadet edilen mekanda, ibadet yönünü gösteren mihraplar, yüzyıllarca Türk İslam sanatında önem verilen bir yer olmuştur. Anadolu'da Selçuklular döneminde yapılmış olan ve yapıldığı dönem ile adeta bütünleşen çini mozayik mihraplar camii, mescit, medrese ve türbe olarak adlandırılan yapılar içinde bulunmaktadır. Anadolu dışında erken İslâm sanatında bugün bilinen en erken tarihli çinili mihrap 9.yüzyıla tarihlenen Tunus'ta Kayrovan Şeydi Ukba Camii'nin mihrabıdır. Bu mihrabın kemerindeki çiniler kahverengi, kırmızı, sarı ve turuncu renkte lüster tekniği ile işlenmiştir. İran'da Büyük Selçuklu devrinde 13.yüzyılın ilk yarısında başlayan lüster çinili mihraplar Selçuklu devrinin getirdiği bir yenilik olmuştur. Ancak çini mozayik mihrapların ilk örnekleri İslam dünyasında ilk kez Anadolu Selçuklularında görülmektedir. Bu nedenle Selçuklu devri çini mozayik mihrapları Anadolu'nun İslâm mimarisine getirdiği büyük yenilik olarak dikkat çekmektedir. Anadolu Selçukluları'nın yapmış oldukları çini mozayik mihrap formlarının erken İslâm sanatından etkilenerek şekillendiği Samarra'daki isimsiz bir mihrap (8. yüzyıl) örneğinden anlaşılmaktadır. Selçuklu çini mozayik mihraplarda esas çini, sahte (kaşitraş), kakma, ajur, lüster (perdah) ve sıraltı teknikleri kullanılmıştır. Ayrıca mihrapların süsleme repertuvarlarında kullanılan geometrik, bitkisel ve yazı kompozisyonlarının büyük çoğunluğu Anadolu'nun farklı dönem ve bölgelerine dağılmış olan mihraplar ile değişik yapı ve malzeme üzerinde de tekrarlanmış olması bir yandan bezeme geleneğindeki bütünlüğü ortaya koymakta, diğer yandan dönem ve bölgeler arasındaki bağlantıyı gözler önüne sermektedir. Çini mozayik mihrapların bezemelerinde genel olarak sonsuz kompozisyonlar yer almıştır. Söz konusu kompozisyonlarla geometrik desenlerinin bitkisel ve yazıya oranla daha fazla yer tutması ise bu kompozisyonların akıcı, sınırsız ve yenilenme özelliklerine, temel geometrik şekillerin İslâm sanatı içinde taşıdıkları kozmik anlamlar ile bazı felsefi ve dini kavramlara bağlanmaktadır. Ayrıca bezemelerin büyük çoğunluğunun Doğu İslâm ülkelerindeki çeşitli yapı ve değişik malzeme üzerinde, Anadolu'dan önce kullanılmış olması da Anadolu Selçuklu çini mozayik mihraplarında bulunan çini motiflerindeki Türk-İslâm geleneğinin etkisini ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, Anadolu'da yeni olan, mihraplarda ilk kez çini mozayik tekniğinin uygulanmış olmasıdır. Mihraplarda çini mozayik tekniğinin kullanılması Anadolu Selçuklu döneminin bir buluşu olarak tarihe damgasını vurmuştur. Böylece çini mozayik mihrapları İslâm mimarisine kazandıran Anadolu Selçukluları tarihte ilk kez Türk İslam sanatı içinde ve doğudan batıya geniş bir coğrafyada yüzyıllarca devam eden önemli bir geleneğin temsilcisi olmuşlardır.